Cene u-rene – żydowska Biblia dla kobiet – pomiędzy tradycją biblijną a ludową pobożnością (na przykładzie księgi Bereszit)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.4-5.2019.006Słowa kluczowe
Bereszit, Biblia, Cene u-rene, Icchak ben Jakow Aszkenazy, kobiety, zwyczaje żydowskie, ŻydówkIAbstrakt
Celem artykułu jest analiza żydowskiej Biblii dla kobiet (na przykładzie pierwszych rozdziałów księgi Bereszit) i wskazanie na egalitarny charakter dzieła. Napisano je w jidysz, a więc języku codziennym wschodnich Żydów. Tekst przeznaczony był do użytku kobiet i mężczyzn – zwłaszcza tych nie znających hebrajskiego. Stanowi kompilacje tekstów biblijnych, komentarzy rabinicznych oraz legend i podań ludowych, wyjaśniających zagadnienia religijne oraz zwyczaje w na tyle prosty sposób, by mogły być zrozumiałe przez osoby niewykształcone w prawie mojżeszowym.
Bibliografia
Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1975). Nowy przekład z języka hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego. Towarzystwo Biblijne w Polsce. Warszawa. Pozyskano z http://bibliepolskie.pl/zzteksty_wer.php?book=22&chapter=3&verse=11&tlid=8.
Biblia Tysiąclecia Online (2003). (Tłum. Księga Rodzaju – C. Jakubiec; Księga Przysłów – W. Borowski; Pieśń nad Pieśniami – P. Rostworowski). Poznań: Pallottinum. Pozyskano z http://biblia.deon.pl/menu.php?st_id=5.
BORDEN, M. (2018). „Die vaybershe Bibel”: The Myth and Mythopoetics of the”Women’s Bible” (komputeropis pracy magisterskiej, Department of Germanic Languages and Literatures University of Toronto). Pozyskano z https://www.academia.edu/36309918/Di_vaybershe_bibel_The_Myth_and_Mythopoetics_of_the_Womens_Bible_.
Księgi pięciu megilot. Chamesz megilot (1904). (tłum. I. Cylkow). Kraków: Wydawnictwo Austeria (reprint, 2007).
Shir Hashirim – song of Songs – Chapter 3. Pozyskano z https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/16447 .
Tseʾenah u-reʾenah. Ḥamishah ḥumshei Torah. Im haftarot v-ḥamesh megilot v-targum l-megilot b-lashon ashkenaz. (1911) Vilne: Romm. Pozyskano z http://rosetta.nli.org.il/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE12358125&gathStatIcon=true.
Zeenah u-reenah. Frauenbibel (1930). Übersetzung und Auslegung des Pentateuch von Jacob Ben-Isaac aus Janow. Nach dem Jüd.-Dt. bearb. von Bertha Pappenheim. Frankfurt am Main: Kaufmann. Pozyskano z http://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/judaicaffm/content/titleinfo/8245333.
ADAMOWSKI, J., TYMOCHOWICZ, M. (2016). Sacrum w kulturze tradycyjnej i współczesnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
BORZYMIŃSKA, Z. (2003a). Aszkenazy (Askenazy) Jaakow ben Icchak (Jakub ben Izaak) z Janowa. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 120). Warszawa: Prószyński i S-ka.
BORZYMIŃSKA, Z. (2003b), Cenerene. W: Z. Borzymińska., R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 256–257). Warszawa: Prószyński i S-ka.
BORZYMIŃSKA, Z. (2003c), Filakteria. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 425–426). Warszawa: Prószyński i S-ka.
DOKTÓR, J. (2003). Mesjasz. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2 (s. 141–143). Warszawa: Prószyński i S-ka.
ELBAUM, J., TURNIANSKY, C. (2008). Tsene-rene (trans. D. Weissman). In: G. D. Hundert (ed.), The YIVO Encyclopedia od Jews in Eastern Europe. Ed.. (Vol. 2, pp. 1912 – 1913). New Haven – London: The Yale University Press. Pozyskano z http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Tsene-rene.
FIJAŁKOWSKI, P. (2003). Aszkenazyjczycy, W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 120–121). Warszawa: Prószyński i S-ka.
GINZBERG, L. (1997). Legendy żydowskie. Księga Rodzaju (przeł. J. Jarniewicz). Warszawa: Cyklady.
GRAVES, R., Patai, R. (2002). Mity hebrajskie. Księga Rodzaju (przeł. R. Gromadzka). Warszawa: Cyklady.
JAROS, W. (2016). Biblia kobieca jako przykład literatury moralizatorskiej. Przekład i analiza fragmentów „Księgi Rodzaju”. Kraków: praca licencjacka przygotowana w Katedrze Judaistyki UJ pod kierunkiem dr A. Jakimyszyn-Gadochy.
KANIA, I. (2005). Opowieści Zoharu. O kabale i Zoharze. Kraków: Homini S. C.
KRAJEWSKI, S. (2003). Tora. W: Z. Borzymińska., R. Żebrowski (red.). Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, (s. 720–721). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Lewiatan. Pozyskano z https://pl.wikipedia.org/wiki/Lewiatan_(potw%C3%B3r).
LISEK, J. (2015). Biblijna Rachela i jej interpretacja w jidyszowej literaturze kobiet. W: A. Janicka, J. Ławski, B. Olech (red.), Żydzi wschodniej Polski, seria III, Kobieta żydowska (s. 89-99). Białystok: Alter Studio.
LISEK, J. (2018). Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Sejny: Pogranicze.
ŁUGOWSKA, J. (1993). W świecie ludowych opowiadań. Teksty, gatunki, intencje narracyjne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
ŁUGOWSKA, J.(1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
MIANECKI, A. (2010). Stworzenie świata w folklorze polskim XIX i początku XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
PARUSH, I. (2010). Tyle hałasu o kilka książeczek (przeł. Iwona Szymaniak). „Cwiszn”, 4, 96–98.
Quintus Tineius Rufus (consul 127). Pozyskano z https://en.wikipedia.org/wiki/Quintus_Tineius_Rufus_(consul_127).
SHMERUK, C. (2007). Historia literatury jidysz. Zarys. M. Adamczyk-Garbowska, E. Prokop-Janiec (red.). Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SIMONIDES, D. (2011). „Mojego” folkloru już nie ma. Czy folklorystyka wyczerpała już swoje możliwości? Refleksje nestorki terenowych badań folklorystycznych w rozmowie z Janiną Hajduk-Nijakowską. W: J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska (red.). Nowe konteksty badań folklorystycznych (s. 29–38). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
SULIMA, R. (1976). Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
TURNIANSKY, C. (2006). Ze’enah U-Re’enah. In: The Comprehensive Historical Encyclopedia (Jewish Women’s Archive). Pozyskano z https://jwa.org/encyclopedia/article/zeenah-u-reenah.
ZINBERG, I. A. (1975). The History of Jewish Literature, v. 7. Old Yiddish literature from its origins to the Haskalah period (trans. Bernard Martin). Cincinnati–Ohio-New York: Cleveland: Press of Case Western Reserve University.
ZOWCZAK, M. (2000). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wrocław: Funna / Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
ŻEBROWSKI, R. (2003). Talmud. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.). Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2 (s. 685–687). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie/Copyright Notice
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 3.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 685
Liczba cytowań: 0
