Anna Brzezińska’s games with stereotypes. Construction of the character of a witch and transformations of fairy tale motives in the cycle about Babunia Jagódka (“Granny Berry”)

Dorota Ucherek

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LL.2.2020.004

Abstract


The author of the article analyzes the cycle of fantasy short stories about Babunia Jagódka (“Granny Berry”), created by Anna Brzezińska, collating the construction of the title character with the stereotype of a folk witch, and comparing the fairy tale motives contained in the mentioned works with their versions rooted in tradition, based mainly on the sources collected by brothers Grimm. The analysis shows that Babunia Jagódka is only seemingly a realization of the stereotypical image of a witch, but in fact she is a proof of playing with it and a demonstration of the character’s postmodern self consciousness. Her irreverent attitude towards tradition, connected with the concept of a witch, but also with the content of fairy tale plots, evokes a humorous effect, which at the same time draws attention to Brzezińska’s references to the comic fantasy canon, especially to Discworld by Terry Pratchett and to the character of Granny Weatherwax. The ambiguity of Jagódka suggests in turn to link her not with Grimms’ witches, but with East-Slavic Baba Yagas, featuring e.g. in fairy tales collected by Alexander Afanasyev. On the other hand, the way of transforming the fairy tale motives indicates that the analyzed short stories show qualities of re narrations: they set well known elements in a new convention, introduce fictional components nonexistent in the original variant, submit the fairy characters for psychologization, exchange their roles, contain autothematic fragments and “true”, “undistorted” versions of the fates of folklore characters.

Keywords


a witch; a sorceress; Baba Yaga; fantasy literature; Anna Brzezińska’s works; stereotype; fairy tale; re-narration

Full Text:

PDF (Polish)

References


Baranowski, B. (1981). W kręgu upiorów i wilkołaków. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Bartmiński, J. (1998). Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki. W: J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Stereotyp jako przedmiot lingwistyki.

Teoria, metodologia, analizy empiryczne (s. 63–83). Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół

Polonistyki Wrocławskiej.

Błażejewski, M. (1993). Stereotypy Ziemiomorza w wybranych powieściach pisarzy Wybrzeża Gdańskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Broda, J. (1980). O czarownicach, utopcach i nocnicach. Bielsko-Biała: Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne.

Brückner, A. (1985). Mitologia słowiańska i polska. Warszawa: PWN.

Brzezińska, A. (2004). Letni deszcz. Kielich. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Brzezińska, A. (2006). Plewy na wietrze. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Brzezińska, A. (2007). Żmijowa harfa. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Brzezińska, A. (2009). Letni deszcz. Sztylet. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Brzezińska, A. (2010). Wiedźma z Wilżyńskiej Doliny. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Brzezińska, A. (2011). Opowieści z Wilżyńskiej Doliny. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Runa”.

Callejo, J. (2011). Historia czarów i czarownic (przeł. M. Adamczyk). Warszawa: Bellona.

Dobosiewicz, J. (2013). Baśń odarta z otuchy, czyli Sapkowskiego zabawy z Grimmami. W: W. Kostecka (red.), Grimm – potęga dwóch braci. Kulturowe konteksty „Kinder- und Hausmärchen” (s. 201–211). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Aspra-JR”.

Gemra, A. (2019). „Spojrzeć z innej perspektywy”. „Świat Dysku” Terry’ego Pratchetta i wybrane problemy współczesności. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut”.

Gieysztor, A. (2006). Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Głowiński, M. (2005). Stereotyp [hasło]. W: J. Sławiński (red.), Słownik terminów literackich (s. 522–523). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Grimm, W. i J. (2010). Baśnie dla dzieci i dla domu (przeł. E. Pieciul-Karmińska). Poznań: Media Rodzina.

Harris, M. (2007). Krowy, świnie, wojny i czarownice. Zagadki kultury (przeł. K. Szerer). Katowice: Wydawnictwo „Książnica”.

Johns, A. (2020). Baba Jaga. Tajemnicza postać słowiańskiego folkloru (przeł. K. Byłów). Owidz: Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne „Wspólna Ziemia”.

Kostecka, W. (2014), Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką, Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Kostecka, W. (2010). Niepokorne baśnie. Gra z tradycja i elementy autotematyczne we współczesnej literaturze baśniowej. W: B. Olszewska, E. Łucka-Zając (red.). „Stare” i „nowe” w literaturze dla dzieci i młodzieży (s. 323–336). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu

Opolskiego.

Kowalczyk, K. (2016). Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru „Kinder- und Hausmärchen” Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze – Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”.

Kraśner, K. (2008). Czarownice i czarodziejki w literaturze fantasy. W: D. Adamowicz, Y. Anisimovets, O. Taranek (red.), „Gorsza kobieta”. Dyskursy inności, samotności, szaleństwa (s. 189–199). Wrocław: Wydawnictwo „Sutoris”.

Krzyżyk, D. (2013). Zła jędza czy dobrotliwa babcia, diabla maciora czy „madame” – obraz czarownicy w baśniach niderlandzkich. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek (red.), Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach

oddziaływań (s. 279–292). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Niesporek-Szamburska, B. (2013). Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie. Na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Pokora, P. (2013). Titelitury: postać zagadka. Nieoczekiwana kariera Grimmowskiego bohatera serialu „Once Upon a Time”. W: W. Kostecka (red.), Grimm – potęga dwóch braci. Kulturowe konteksty „Kinder- und Hausmärchen” (s. 215–225). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Aspra-JR”.

Russell, J. B. (2003). Krótka historia czarownictwa (przeł. J. Rybski). Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.

Rutkowski, P (2012). Kot czarownicy. Demon osobisty w Anglii wczesnonowożytnej. Kraków: Universitas.

Ucherek, D. (2013). „Absolutnie klasyczne, absolutnie kanoniczne i absolutnie anachroniczne”? Postacie władające magią w najnowszej literaturze i serialu fantasy. W: A. Gemra, H. Kubicka (red.), Związki i rozwiązki. Relacje kultury i literatury popularnej

ze starymi i nowymi mediami. Wrocław: Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów.

Ucherek, D. (2015). Sposoby funkcjonowania postaci czarownic i czarowników w baśniach braci Grimmów. „Literatura Ludowa” 59 (4/5), 15–26.

Ucherek, D. (2018). Baba Jaga, Kościej Nieśmiertelny i inne postacie władające magią w rosyjskich baśniach magicznych a wiedźmy i czarownicy Grimmowscy. „Prace Literackie” 58 (1), 249–271.

Wolski, M. (2020). Wrażliwi krwiopijcy. O współczesnych antybohaterach wampirycznych. Kraków: Universitas.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Partnerzy platformy czasopism