Maszyna miasta Tyrmanda, czyli między uniwersalnością a lokalnością pisarskiego ujęcia urbanistycznych przestrzeni

Abstract

Celem artykułu jest analiza sposobu kreowania obrazu miasta przez L. Tyrmanda w Dzienniku 1954, powieściach Zły, Życie towarzyskie i uczuciowe, w książce U brzegów jazzu, a także w felietonach publikowanych w latach 50. na łamach „Tygodnika Powszechnego” oraz w „Przekroju”. Określenie „pisanie miasta” odnosi się do takiego tworzenia literackich przestrzeni urbanistycznych, które ma charakter działania uniwersalizującego autorskie doświadczenie miejskości. Tyrmand w prozie fabularnej, w diariuszu i w felietonach określanych jako „warszawskie” tworzył nie tyle miasto „lokalne”, „swojskie” – jak się powszechnie przyjmuje – ile raczej kreował obraz symbolicznej „metropolii”, na mapie której umieszczał wybrane elementy przestrzeni Warszawy. Miasto w tekstach Tyrmanda podlega procesowi kadrowania pozwalającego pisarzowi odsłaniać przed czytelnikiem zarówno szeroki plan stolicy Polski, jak i jej szczegóły architektoniczne. W analizach utworów Tyrmanda wykorzystano ustalenia antropologii miasta, a także odwołano się do rozważań Waltera Benjamina oraz Lewisa Mumforda na temat miasta jako społeczno-kulturowego konstruktu. 

The main aim of this article is to study Leopold Tyrmand’s depiction of the city in his Dziennik 1954, novels Zły, Życie towarzyskie i uczuciowe, and U brzegów jazzu and feuilletons published in “Tygodnik Powszechny” and “Przekrój” in the 1950s. “Writing the city” relates to the creation of urban literary spaces based on the author’s experience of the city. In his novels, diary, and feuilletons, Tyrmand does not present a “local” homely city but creates a symbolic metropolis with some elements of Warsaw. In his texts, the city undergoes framing to offer the reader a broad view of the place and its architectural details. The analysis of Tyrmand’s works uses the insights of urban anthropology and the concept of the city as a socio-cultural construct developed by Walter Benjamin and Lewis Mumford.