Litteraria Copernicana
E-mail do autora 
Zatrute owoce nowoczesności. Kulturowy sens tragicznych dziejów XX-wiecznej Europy w refleksji Zygmunta Baumana, Ágnes Heller i Czesława Miłosza
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LC.2016.055
Abstrakt
Celem artykułu jest próba rekonstrukcji oraz analizy dyskursów filozoficznych i literackich trzech wybranych autorów środkowoeuropejskich, którzy usiłowali opisać kategorię nowoczesności z perspektywy traumatycznego doświadczenia totalitaryzmu. Zestawienie wypowiedzi
dwojga współczesnych filozofów kultury: Zygmunta Baumana oraz Ágnes Heller, ma na celu wskazanie głównych problemów oraz założeń krytycznej autorefleksji kultury zachodniej. Wspólne obojgu myślicielom przekonanie o potencjalnie ambiwalentnym charakterze samej cywilizacji stanowi punkt wyjścia do rozważań nad szczególną rolą literatury jako świadka XX-wiecznej historii, a zarazem narzędzia krytycznej lektury humanistycznego dziedzictwa zachodniej Europy. Rozważania te projektują możliwe kierunki interpretacji tomu okupacyjnych esejów Czesława Miłosza, uznawanych za pierwszą w polskiej literaturze tak oryginalną formalnie i problemowo doniosłą refleksję
o nowoczesności.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Adorno Theodor W., Horkheimer Max, Dialektyka oświecenia: Fragmenty filozoficzne, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 1994.
Arendt Hannah, Eichmann w Jerozolimie: Rzecz o banalności zła, przeł. A. Szostkiewicz, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 1998.
Bauman Zygmunt, Kubicki Roman, Zeidler-Janiszewska Anna, Humanista w ponowoczesnym świecie: Rozmowy o sztuce życia, nauce, życiu sztuki i innych sprawach, Poznań: Zysk i S-ka, 1997.
Bauman Zygmunt, Nowoczesność i Zagłada, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
Bauman Zygmunt, O nowoczesności TEJ Zagłady – raz jeszcze, „Kultura Współczesna” 1993, nr 2.
Besançon Alain, Świadek wieku: wybór publicystyki z pierwszego i drugiego obiegu, t. 1-2, oprac. F. Memches, Warszawa: Fronda, 2006.
Bielik-Robson Agata, Zdziwienie kontrolowane, „Znak” 2002, nr 9.
Bulira Waldemar, Holocaust a tak zwana racjonalizacja świata nowoczesnego, „Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych – OL PAN” 2008, nr 3.
Buryła Sławomir, Opisać Zagładę: Holokaust w twórczości Henryka Grynberga, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
Chiaromonte Nicola, Lato 1914 roku, „Przegląd Polityczny” 2014, nr 125.
Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze , „Teksty Drugie” 2004, nr 5.
Doświadczenie nowoczesności: Perspektywa polska – perspektywa europejska, red. M. Golubiewski, J. Kulas, E. Paczoska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Drozdowicz Zbigniew, Europa wobec kryzysu racjonalności: Problemy i wyzwania, [w:] Europa wspólnych wartości, red. Z. Drozdowicz, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 2005.
Głażewski Michał, Dystopia albo ontologia Zło-bytu, „Przegląd Pedagogiczny” 2010, nr 1.
Habermas Jürgen, Filozoficzny dyskurs nowoczesności, przeł. M. Łukasiewicz, Kraków: Universitas, 2000.
Habermas Jürgen, Modernizm – niedokończony projekt, przeł. M. Łukasiewicz, [w:] Postmodernizm: Antologia przekładów, red. R. Nycz, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1997.
Heller Ágnes, A Philosophy of History in Fragments, Oxford: Blackwell, 1993.
Heller Ágnes, Czy po Holocauście można pisać poezję? Komentarz do »dictum« Adorna, „Przegląd Polityczny” 2015, nr 131.
Heller Ágnes, Der Affe auf dem Fahrrad: Eine Lebensgeschichte, oprac. J. Kóbányai. Berlin-Wiedeń: Philo, 1999.
Heller Ágnes, Eseje o nowoczesności, red. J. P. Hudzik, W. Bulira, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.
Heller Ágnes, Pamięć i zapominanie: O sensie i braku sensu, przeł. A. Kopacki. „Przegląd Polityczny” 2001, nr 52-53.
Heller Ágnes, Requiem dla stulecia, przeł. K. Leszczyńska, „Przegląd Polityczny” 2001, nr 51.
Heller Ágnes, The essence is Good but all the appearance is Evil, http://www.leftcurve.org/LC22WebPages/heller.html (dostęp: 26.10.2015).
Janion Maria, Porzucić etyczną arogancję, [w:] Porzucić etyczną arogancję: Ku reinterpretacji podstawowych pojęć humanistyki w świetle wydarzenia Szoa, red. B. A. Polak, T. Polak, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2011.
Jedlicki Jerzy, Trzy wieki desperacji: Rodowód idei kryzysu cywilizacji europejskiej, „Znak” 1996, nr 1.
Kiślak Elżbieta, Walka Jakuba z aniołem: Czesław Miłosz wobec romantyczności, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000.
Kline George L, Rosyjscy i zachodnioeuropejscy myśliciele o tradycji, nowoczesności i przyszłości, przeł. Jerzy Szacki, [w:] Rozmowy w Castel Gandolfo, t. 1, red. K. Michalski, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.
Kroński Tadeusz, Faszyzm a tradycja europejska, oprac. A. Kołakowski, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2014.
Krzemiński Adam, Pariasi i parweniusze, „Przegląd Polityczny” 2001, nr 51.
Kundera Milan, Sztuka powieści: Esej, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004.
Lévinas Emmanuel, Filozoficzne określenie idei kultury , przeł. B. Skarga, „Studia Filozoficzne” 1984, nr 9.
Lyotard Jean-François, Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy, tłum. M. Kowalska, Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 1997.
Miklas-Frankowski Jan, „Plama narodowej ortodoksji”: „Pieśń niepodległa” Czesława Miłosza (1942)”, [w:] Pogranicza, cezury, zmierzchy Czesława Miłosza, red. A. Janicka, K. Korotkich, J. Ławski, Białystok: Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, 2012.
Miłosz Czesław [ps. ks. J. Robak], Pieśń niepodległa. Poezja polska czasu wojny, Warszawa: Oficyna Polska, 1942.
Miłosz Czesław, Abecadło, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Miłosz Czesław, Faszyzm, „Dziennik Polski” 1945, nr 27; http://mbc.malopolska.pl/dlibra/publication/13343?tab=1 (dostęp: 26.10.2015).
Miłosz Czesław, Legendy nowoczesności, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
Miłosz Czesław, Nowoczesność idylliczna?, „Znak” 2003, nr 12.
Miłosz Czesław, O Hemingway’u, „Kuźnica” 1946, nr 38.
Miłosz Czesław, Piesek przydrożny, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2011.
Miłosz Czesław, Poszukiwania: Wybór publicystyki rozproszonej 1931-1983, oprac. K. Piwnicki, Warszawa: Wydawnictwo CDN, 1985.
Miłosz Czesław, Rodzinna Europa, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Miłosz Czesław, Świadectwo poezji: Sześć wykładów o dotkliwościach naszego wieku, Warszawa: Czytelnik, 1987.
Miłosz Czesław, Rozmowy polskie 1979-1998, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Peukert Detlev J. K., „Geneza „rozwiązania ostatecznego” wyprowadzona z ducha nauki, [w:] Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji, oprac. H. Orłowski, przeł. M. Tomczak, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2000.
Skarga Barbara, Ślad i obecność, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Spaemann Robert, Uniwersalizm czy europocentryzm, przeł. T. Fiałkowski, [w:] Rozmowy w Castel Gandolfo, t. 1, red. K. Michalski, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.
Szacki Jerzy, Nowoczesność i Holocaust, „Nowe Książki” 1991, nr 1.
Tischner Łukasz, Spór o istnienie »świata«, „Znak” 1997, nr 1.
Tomasik Wojciech, Ikona nowoczesności: Kolej w literaturze polskiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
Tyszka Krzysztof, Samotność duszy: Dziedzictwo wiary i rozumu w (po)nowoczesności, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
Tyszka Krzysztof, Schyłki, upadki, zmierzchy: O losach idei kryzysu w myśli dwudziestowiecznej, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
Wat Aleksander, Mój wiek: Pamiętnik mówiony, rozmowy przeprowadził i przedmową opatrzył Cz. Miłosz, t. 2. Warszawa: Czytelnik, 1990.
Weizsäcker Carl Friedrich, Refleksje końcowe, przeł. A. Wołkowicz, [w:] Rozmowy w Castel Gandolfo, t. 1, red. K. Michalski, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.
Wiśniewska Lidia, Między Bogiem a Naturą: Miłosz jako filozof kultury, [w:] Miłosz i Miłosz, red. A. Fiut, A. Grabowski, Ł. Tischner, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013.
Wyka Kazimierz, Życie na niby, Kraków: Universitas, 2010.
Zajas Krzysztof, Miłosz i filozofia, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszyński, 1997.
