Fenomen Wielkiego Księstwa Litewskiego – koegzystencja kultur. Przekłady Koranu na język polski
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2016.017Słowa kluczowe
polszczyzna północnokresowa, przekładoznawstwo, kitabistyka, tłumaczenia Koranu na języki słowiańskie, Wielkie Księstwo LitewskieAbstrakt
Wielkie Księstwo Litewskie jest w dziejach Europy unikalnym przykładem pokojowej koegzystencji wielu narodowości, kultur i religii. Od XIV w. swoje losy związali z ziemiami Księstwa tatarscy osadnicy, reprezentujący typ kultury inkluzywnej – otwartej na zewnętrzne wpływy kulturowe. Pełna asymilacja z chrześcijańskim otoczeniem znalazła wyraz w materialnym i niematerialnym dziedzictwie kulturowym tej grupy etnicznej, do którego należą zarówno obiekty architektoniczne, jak i osobliwa literatura religijna, w tym pierwszy w Europie przekład Koranu na języki słowiańskie. Bezpośrednią implikacją panującej w dawnej Rzeczypospolitej tolerancji kulturowej była również współpraca katolików (filomatów wileńskich) i muzułmanów (Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego) w zakresie tłumaczenia i wydania XIX-wiecznej translacji świętej Księgi islamu.
Bibliografia
Adamczyk Maria, Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1980.
Baranowski Bohdan, Znajomość Orientu w dawnej Polsce, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 1949, (III) nr 1 [5].
Bairašauskaitė Tamara, Lietuvos totoriai XIX am˛iuje, Vilnius: Mintis, 1996.
Drozd Andrzej, Tatarska wersja pieśni-legendy o św. Hiobie, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 1995, t. 2 (22).
Drozd Andrzej, Staropolski apokryf w muzułmańskich księgach. (Tatarska adaptacja Historyji barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie Krzysztofa Pussmana), „Poznańskie Studia Polonistyczne” 1996, t. 3 (23).
Drozd Andrzej, W sprawie autorstwa Koranu Buczackiego, [w:] Z Mekki do Poznania, red. H. Jankowski, Poznań: Katedra Orientalistyki i Bałtologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1998.
Dufala Krystyna, Legenda o św. Grzegorzu w kitabie Tatarów – muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Chrestomatia teolingwistyki, red. A. Gadomski, Cz. Łapicz, Symferopol: Universum, 2008–2009.
Grygajtis Krzysztof, Sytuacja prawna Tatarów hospodarskich na Litwie a zakres ich praw do ziemi (XV–XVII w.). Zarys zagadnienia, „Zeszyty Naukowe Instytutu Administracji Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie” 2006, z. IV.
Handke Kwiryna, Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: „Wiedza o kulturze”, 2001.
Konopacki Artur, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
Konopacki Artur, Kulwicka-Kamińska Joanna, Łapicz Czesław, Nieznany rękopis polskiego przekładu Koranu, „Colloquia Orientalia Bialostocensia”, Estetyczne aspekty literatury polskich, białoruskich i litewskich Tatarów (od XVI do XXI w.), red. G. Czerwiński, A. Konopacki, Białystok: Alter Studio, 2015.
Krahel Tadeusz, Archidiecezja wileńska w latach II wojny światowej: studia i szkice, Seria Wydawnicza Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, t. 23, 2014.
Kryczyński Stanisław, Zygmunt August a Tatarzy litewscy, „Przegląd Islamski” 1934, z.3/4.
Kulwicka-Kamińska Joanna, Kształtowanie się polskiej terminologii islamistycznej, Toruń 2001 (koputeropis pracy doktorskiej).
Kulwicka-Kamińska Joanna, Kształtowanie się polskiej terminologii muzułmańskiej, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2004.
Kulwicka-Kamińska Joanna, Przekład terminologii religijnej islamu w polskich tłumaczeniach Koranu na tle biblijnej tradycji translatorycznej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2013.
Kurzowa Zofia, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
Kurzowa Zofia, Badania nad polszczyzną kresową w dziesięcioleciu 1973–1983, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1987, nr XXIV.
Kurzowa Zofia, Ze studiów nad polszczyzna kresową, Kraków: Universitas, 2007.
Łapicz Czesław, Kitab Tatarów litewsko-polskich. (Paleografia. Grafia. Język), Toruń: Wydawnictwo UMK, 1986.
Łapicz Czesław, Chrześcijańsko-muzułmańska interferencja religijna w rękopisach Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystes kalbos, kultūros ir raštijos tradicijos, Bibliotheca Archivi Lithuanici 7, Vilnius 2009.
Łapicz Czesław, Z teorii i praktyki przekładów Koranu (wybrane zagadnienia), [w:] Chrestomatia teolingwistyki, red. A. Gadomski, Cz. Łapicz, Symferopol: Universum, 2008–2009.
Łapicz Czesław, Niezwykłe losy pierwszego drukowanego przekładu Koranu na język polski, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2013, Seria Językoznawcza, t. 20 (40), z. 2.
Łapicz Czesław, Spór o autorstwo polskiego przekładu Koranu z 1858 roku, [w:] Dialog chrześcijańsko-muzułmański: teoria, praktyka, perspektywy, red. M. Lewicka, Cz. Łapicz, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2013.
Łapicz Czesław, Źródła cytatów koranicznych w Wykładzie wiary machometańskiej, czyli iślamskiej… Józefa Sobolewskiego z 1830 r., [w:] Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego w historii, języku i kulturze, red. J. Kulwicka-Kamińska, Cz. Łapicz, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2013.
Łapicz Czesław, Czy piśmiennictwo Tatarów – muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego jest słowiańskim aljamiado?, [w:] W podróży za słowem: księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin profesora Emila Tokarza, red. M. Warchał, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej, 2014.
Martin Walter, Świat religii i sekt, Warszawa: Chrześcijański Instytut Biblijny, 2004.
Mędelska Jolanta, Sawaniewska-Mochowa Zofia, Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy, Bydgoszcz: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, 2010.
Mika Tomasz, Twardzik Wacław, Jak zagadkowe cztery tytuły rozdziałów w „Rozmyślaniu przemyskim” pozwalają wyobrażać sobie jego zagubiony autograf, „Język Polski” 2011, XCI, z. 5.
Muchliński Antoni, Zdanie sprawy o Tatarach litewskich, przez jednego z tych Tatarów złożone sułtanowi Sulejmanowi w r. 1558. Z języka Tureckiego przełożył, objaśnił i materyałami historycznemi uzupełnił A. Muchliński, professor zwyczajny literatury Tureckiéj w Cesarskim St. Petersburskim uniwersytecie, „Teka Wileńska” 1858, nr 1 (4).
Olkusz Wiesław, Poszukiwanie „nowej Golkondy piękna” i „prastarej mądrości Indii”, czyli pozytywiści polscy wobec kultury Orientu, Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich, 1992.
Pihan-Kijasowa Alicja, Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1999.
Puchalska Joanna, Koran w Soplicowie. Tajemnicza historia pewnego manuskryptu, „Życie Tatarskie” 2014, nr 39 (116).
Puchalska Joanna, Dziedziczki Soplicowa, Warszawa: MUZA SA, 2014.
Radziszewska Iwona, Chamaiły jako typ piśmiennictwa religijnego muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego (na podstawie słowiańskiej warstwy językowej), praca doktorska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2010 (komputeropis).
Reychman Jan, Próba organizacji orientalizmu polskiego doby Mickiewicza, „Przegląd Orientalistyczny” 1954, nr 2.
Reychman Jan, Zainteresowania orientalistyczne w środowisku mickiewiczowskim w Wilnie i Petersburgu, [w:] Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, t. 1, red. S. Strelcyn, Warszawa 1957.
Reychman Jan, Orient w kulturze polskiego oświecenia, Warszawa: Ossolineum, 1964.
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Ryn Zdzisław Jan, Ignacy Domeyko. Kalendarium życia, Kraków: Wydawnictwo PAU, UJ, AGH, 2006.
Sawaniewska-Mochowa Zofia, Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej, „Studia nad Polszczyzną Kresową”, t. VI, red. J. Rieger, W. Werenicz, Wrocław 1991, s. 223–254.
Sawaniewska-Mochowa Zofia, Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej za lata 1989–1993 (z uzupełnieniami do roku 1988), „Studia nad Polszczyzną Kresową”, t. VIII, red. J. Rieger, Wrocław 1995.
Sawaniewska-Mochowa Zofia, Bibliografia „kowieńska”, [w:] Nazwy mówią, red. M. Pająkowska-Kensik, M. Czachorowska, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, 2004.
Suter Paul, Alfurkan Tatarski. Der litauisch-tatarische Koran-Tefsir, Köln–Weimar–Wien: Köln-Böhlau Verlag, 2004.
Talko-Hryncewicz Julian, Muślimowie, czyli tak zwani Tatarzy litewscy, Kraków: Księgarnia geograficzna „Orbis”, 1924.
Тарелка Мiхась, Сынкова Iрына, Адкуль пайшлі ідалы, Мiнск: Тэхналогiя, 2009.
Уста Халил Ибрагим, Исторический обзор первых подстрочных переводов корана (на материале тюрских языков), [w:] Tiurkų Istorija ir Kultūra Lietuvoje. Turks’ History and Culture in Lithuania. История и Культура Тюрков в Литве, red. T. Bairašauskaitė, G. Miškinienė, Vilnius: Vilniaus Universiteto Leidykla, 2014.
Wójcik Zbigniew, Filomacki przekład Alkoranu dla Tatarów nowogródzkich, „Literatura Ludowa” 1995, XXXIX, nr 3.
Zajączkowski Ananiasz, Orient jako źródło inspiracji w literaturze doby mickiewiczowskiej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 448
Liczba cytowań: 0
