Potyczki bibliografów z cenzurą w okresie zaborów
DOI:
https://doi.org/10.12775/FT.2017.006Słowa kluczowe
bibliografia – cenzura XIX w., bibliografia – historia XIX w.Abstrakt
W okresie zaborów opracowania bibliograficzne, podobnie jak całe piśmiennictwo, poddawane były kontroli cenzury ukierunkowanej na niedopuszczenie do rozpowszechniania jakichkolwiek treści patriotycznych i niepodległościowych. Cenzura ingerowała w treść dzieł bibliograficznych zarówno o charakterze ogólnym, jak i dziedzinowym. Ingerencje te dotyczyły zarówno pojedynczych wyrazów, zdań, jak i całych utworów. Kłopoty z urzędnikami cenzury miał Franciszek Siarczyński, wydawca tomu czwartego Wiadomości historyczno-krytycznych Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, Michał Wiszniewski autor Historii literatury polskiej, Adam Benedykt Jocher twórca Obrazu bibliograficzno-historycznego literatury i nauk w Polsce. Joachim Lelewel, który przez krótki czas pełnił funkcję cenzora, rychło stał się jej ofiarą i omalże nie przypłacił tego zakazem druku drugiego tomu Bibliograficznych ksiąg dwoje. Ocenę negatywną i kwalifikację książki zakazanej wystawiła cenzura carska Bibliografii wydawnictw ludowych, wydanej we Lwowie. Twórcy prac bibliograficznych znali dobrze postępowanie cenzury, dlatego starali się unikać aktualnie zakazanych sformułowań i wyrażeń. Stosowali też rozmaite fortele i wybiegi dla ominięcia zakazów, na które dość często nabierali się cenzorzy.Bibliografia
Aleksiewicz, Anna. 1975. „Cenzura w Rzeczypospolitej Krakowskiej i Galicji zachodniej w pierwszej połowie XIX wieku”. Roczniki Biblioteczne 19(1–2): 39–58.
Armon, Witold. 1978. „Niezabitowski Kajetan”. W Polski Słownik Biograficzny. t. 23, red. E. Roztworowski, 100. Wrocław: Wydaw. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bajor, Agnieszka. 2001. „Bibliografia – narzędzie nauki i polityki. (Na przykładzie Śląska)”. W Śląsk literacki, red. M. Kisiel i B. Morcinek-Cudak, 45–64. Katowice: Pallas Silesia.
Benedyktowicz, Witold. 1964. „Hipolit Skimborowicz – dziennikarz – bibliograf – bibliotekarz”. Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego 5(1): 44–54.
Bocheński, Adam. 1968. „Z dziejów polskiej bibliografii lekarskiej”. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej 17(7/8): 553–567.
Cybulski, Radosław. 1972. „Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca”. Wrocław: Ossolineum.
Czarnecki, Jerzy. 1932. „Rzut oka na historię książki wileńskiej”. Przegląd Biblioteczny 6(1/2): 1–41.
Dybiec, Julian. 1970. Michał Wiszniewski. Życie i twórczość. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dziewulski, Stefan. 1920. Polska myśl ekonomiczna na Wszechnicy Wileńskiej. Warszawa: Drukarnia Jan Colty.
Fajnhauz, Dawid. 1961. „Nieznane listy Zygmunta Sierakowskiego”. Przegląd Historyczny 52(4): 751–758.
Gomółka, Agnieszka i Małgorzata, Rygielska. 2015. „Poradnik dla osób, wybierających książki dla dzieci i młodzieży. O pewnych aspektach pedagogicznej działalności Jana Karłowicza”. Laboratorium Kultury 4: 89–132 [online], [dostęp 20.12.2016]. Dostępny w World Wide Web: http://www.laboratoriumkultury.us.edu.
pl/pdf/LK_2015.pdf.
Gutkowski, Tadeusz. 1914. Cenzura w Wolnym Mieście Krakowie 1832–1846. Kraków: Nakładem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
Jocher, Adam B. 1857. Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie. t. 3. Wilno: nakł. Adam Zawadzki.
Karłowicz, Jan. 1891. Poradnik dla osób wybierających książki dla dzieci i młodzieży. Wilno: Druk J. Blumowicza.
Kapuścik, Janusz. 1979. Mecenas i uczony. J. M. Ossoliński i jego działalność historycznoliteracka. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kapuścik, Janusz. 1985. W. A. Maciejowski i jego „Piśmiennictwo polskie”. Między bibliografią a historią literatury. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kieniewicz, Stefan. 1990. Joachim Lelewel. Warszawa: Książka i Wiedza.
Korpała, Józef. 1969. Dzieje bibliografii w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Korpała, Józef. 1980. Karol Estreicher [st.] twórca „Bibliografii polskiej”. Wrocław: Zakład Narodowym im. Ossolińskich.
Kostecki, Janusz i Małgorzata, Rowicka. 2006. Granice wolności słowa w zaborze rosyjskim latach 1865–1904. Wykaz publikacji polskojęzycznych zakwestionowanych oraz dopuszczonych do biegu przez carską cenzurę zagraniczną. 1–3. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Lelewel, Joachim. 1823–1826. Bibliograficznych ksiąg dwoje. t. 1–2. Wilno: Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego.
Łapiński, Henryk. 1973. U początków działalności wydawniczej Ossolineum 1817–1834. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Matczuk, Alicja. 2014. Polskie bibliografie nauk humanistycznych i społecznych. Historia i metodyka. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
[Nilczyński Olgierd]. 1894. Bibliografia wydawnictw ludowych 1848–1894. Lwów: Koło Lit.-Art.
Nowak, Adam. 2011. „Bibliografia a polityka”. W Bibliologia polityczna, red. D. Kuźmina, 423–438. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Nowodworski, Witold. 1959. „Bibliograficznych ksiąg dwoje” Joachima Lelewela. Studium historyczno-bibliograficzne na tle epoki. Wrocław: Ossolineum.
Mucha, Bogusław. 1994. Dzieje cenzury w Rosji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Ossoliński, Józef Maksymilian. 1852. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, o pisarzach polskich także postronnych, którzy w Polsce albo o Polsce pisali oraz o ich dziełach. t. 4. wyd. A. Bielowski. Lwów: Druk Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ostaszewski-Barański, Kazimierz. 1912. „Z dziejów cenzury”. W Stulecie „Gazety Lwowskiej” 1811–1911. 2(4), red. W. Bruchnalski, 73–87. Lwów: Nakład Redakcji Gazety Lwowskiej.
Pieczątkowski, Feliks. 1972. „Friedlein Rudolf Fryderyk”. W Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, 235. Warszawa: PWN.
Ramlau-Klekowska, Krystyna. 1963. „Bibliografia zalecająca”. W Metodyka bibliograficzna. Poradnik dla autorów bibliografii specjalnych, red. H. Hleb-Koszańska, M. Dembowska i H. Sawoniak, 265–290. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Ramotowska, Franciszka. 1992. „Sto lat ‘cenzury rządowej’ pod zaborem rosyjskim (1815–1915) – podstawy normatywne, instrumenty wykonawcze”. W Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne. t. 1, red. J. Kostecki i A. Brodzk, 112–174. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Rogala, Jan. 1972. „Skimborowicz Hipolit”. W: Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Triechel, 825. Warszawa: PWN.
Rowicka, Małgorzata. 2006. „Piśmiennictwo w systemie carskiej cenzury prewencyjnej w okresie popowstaniowym”. W Ludzie i książki. Studia historyczne, red. J. Kostecki, 233–269. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Sadowska, Jadwiga. 2010. „Bibliografia i polityka w Polsce w latach 1946–1990”. W Niewygodne dla władzy. Ograniczenia wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX w., red. D. Degen i J. Gzella, 255–273. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Schnür-Pepłowski, Stanisław. 1896. Obrazy z przeszłości Galicji i Lwowa (1772–1858). cz. 2. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Szmidta.
Siarczyński, Franciszek. 1968. Dziennik czynności urzędowych Księgozbioru Narodowego imienia Ossolińskich we Lwowie. Do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył Z. Rzepa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siarczyński, Franciszek. 1828. Obraz wieku panowania Zygmunta III., króla polskiego i szwedzkiego, czyli obraz stanu, narodu i kraju wystawiający: Religią, obyczaje, nauki, prawa i prawodawstwo, swobody szlachty, obieralność królów, swawolę możnowładzców, czyny duchowieństwa, stan wojska, handlu, rolnictwa, rzemiosł, pobory, monetę : ludzi znamienitych w obywatelstwie i rycerstwie, w naukach i sztukach, związki z państwami obcemi, przymioty i dzieje osobiste króla i jego rodziny. 1-2. Lwów: [s.n.].
Słodkowska, Elżbieta. 1991. „Informacja o bieżącej produkcji wydawniczej w Polsce na początku XIX w. (do 1830)”. W Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Studia z historii czytelnictwa. t. 3, red. J. Kostecki, 5–22. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Suligowski, Adolf. 1931. Józef Szeliga Bieliński jego działalność i prace. Warszawa: Skł. gł. w Księgarni M. Arcta.
Szyndler, Bartłomiej. 1993. Dzieje cenzury w Polsce. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Szreter, Piotr. 1991. „Import wydawnictw zakordonowych w latach 1897–1914 w świetle danych cenzury rosyjskiej”. W Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Studia z historii czytelnictwa. t. 3, red. J. Kostecki, 182–212. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Świerkowski, Ksawery. 1927. „Karol Estreicher a cenzura rosyjska”. Silva Rerum 3 (10): 156–157.
Treichel, Irena.1955. „Niewydany tom trzeci ‘Bibliograficznych ksiąg dwojga’ Joachima Lelewela”. Przegląd Biblioteczny 23(2): 145–147.
Tyrowicz, Marian. 1979. Prasa Galicji i Rzeczpospolitej Krakowskiej 1772–1850. Studia porównawcze. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Więk, Aleksandra. 2011. „Krakowskie publikacje zakwestionowane przez cenzurę carską w latach 1865–1904”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 9: 219–237.
Zalewski, Antoni. 1916. „Cenzura warszawska przed Jankuliem i za Jankulia”. Tygodnik Ilustrowany, Czerwiec 10.
Zdanowicz, Anna. 2008. „Unormować czytanie. O poradnikach lekturowych przełomu XIX i XX wieku”. W Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795–1918, red. K. Stępnik, M. Rajewski, 239–250. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Znajomski, Artur. 2007. „Bariery polityczne w bibliografiach polskich po II wojnie światowej i ich przełamywanie”. W Książka ponad podziałam, red. A. Krawczyk, 113–126. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Żbikowska-Migoń, Anna. 1977. Książka naukowa w kulturze polskiego Oświecenia. Wrocław: PWN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Teksty są publikowane w formule Open Access, na zasadach niewyłącznej licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa-Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0).

Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1744
Liczba cytowań: 0