The struggle of bibliographers with censorship during the times of the partitions of Poland

Alicja Matczuk

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/FT.2017.006

Abstract


During the period of the partitions of Poland, bibliographic studies, like all writings, were censored with the aim of preventing the distribution of any patriotic and pro-independence texts. Censorship referred to individual words, sentences and texts. Among the publishers who had trouble with censorship officials were Franciszek Siarczyński, the publisher of the fourth volume of Wiadomości historyczno-krytyczne by Józef Maksymilian Ossoliński; Michał Wiszniewski, the author of Historia Literatury Polskiej; Adam Benedykt Jocher, the author of Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce. Joachim Lelewel, who for a short time worked as a censor, fell victim of censorship himself – the second volume of his book Bibliograficznych ksiąg dwoje was close to be prohibited from print. Bibliografia wydawnictw ludowych, published in Lviv, received a negative opinion and was classified as a prohibited book by the tsar’s censorship. The authors of bibliographic works were familiar with the proceedings of censorship, which is why they tried to avoid phrases and terms which were currently prohibited. They also employed a variety of tricks to get round the bans and cheat censors.

Keywords


bibliography – censorship in the 19th century; bibliography – history of the 19th century

Full Text:

PDF (Polish)

References


Aleksiewicz, Anna. 1975. „Cenzura w Rzeczypospolitej Krakowskiej i Galicji zachodniej w pierwszej połowie XIX wieku”. Roczniki Biblioteczne 19(1–2): 39–58.

Armon, Witold. 1978. „Niezabitowski Kajetan”. W Polski Słownik Biograficzny. t. 23, red. E. Roztworowski, 100. Wrocław: Wydaw. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bajor, Agnieszka. 2001. „Bibliografia – narzędzie nauki i polityki. (Na przykładzie Śląska)”. W Śląsk literacki, red. M. Kisiel i B. Morcinek-Cudak, 45–64. Katowice: Pallas Silesia.

Benedyktowicz, Witold. 1964. „Hipolit Skimborowicz – dziennikarz – bibliograf – bibliotekarz”. Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego 5(1): 44–54.

Bocheński, Adam. 1968. „Z dziejów polskiej bibliografii lekarskiej”. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej 17(7/8): 553–567.

Cybulski, Radosław. 1972. „Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca”. Wrocław: Ossolineum.

Czarnecki, Jerzy. 1932. „Rzut oka na historię książki wileńskiej”. Przegląd Biblioteczny 6(1/2): 1–41.

Dybiec, Julian. 1970. Michał Wiszniewski. Życie i twórczość. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Dziewulski, Stefan. 1920. Polska myśl ekonomiczna na Wszechnicy Wileńskiej. Warszawa: Drukarnia Jan Colty.

Fajnhauz, Dawid. 1961. „Nieznane listy Zygmunta Sierakowskiego”. Przegląd Historyczny 52(4): 751–758.

Gomółka, Agnieszka i Małgorzata, Rygielska. 2015. „Poradnik dla osób, wybierających książki dla dzieci i młodzieży. O pewnych aspektach pedagogicznej działalności Jana Karłowicza”. Laboratorium Kultury 4: 89–132 [online], [dostęp 20.12.2016]. Dostępny w World Wide Web: http://www.laboratoriumkultury.us.edu.

pl/pdf/LK_2015.pdf.

Gutkowski, Tadeusz. 1914. Cenzura w Wolnym Mieście Krakowie 1832–1846. Kraków: Nakładem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

Jocher, Adam B. 1857. Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie. t. 3. Wilno: nakł. Adam Zawadzki.

Karłowicz, Jan. 1891. Poradnik dla osób wybierających książki dla dzieci i młodzieży. Wilno: Druk J. Blumowicza.

Kapuścik, Janusz. 1979. Mecenas i uczony. J. M. Ossoliński i jego działalność historycznoliteracka. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Kapuścik, Janusz. 1985. W. A. Maciejowski i jego „Piśmiennictwo polskie”. Między bibliografią a historią literatury. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kieniewicz, Stefan. 1990. Joachim Lelewel. Warszawa: Książka i Wiedza.

Korpała, Józef. 1969. Dzieje bibliografii w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

Korpała, Józef. 1980. Karol Estreicher [st.] twórca „Bibliografii polskiej”. Wrocław: Zakład Narodowym im. Ossolińskich.

Kostecki, Janusz i Małgorzata, Rowicka. 2006. Granice wolności słowa w zaborze rosyjskim latach 1865–1904. Wykaz publikacji polskojęzycznych zakwestionowanych oraz dopuszczonych do biegu przez carską cenzurę zagraniczną. 1–3. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Lelewel, Joachim. 1823–1826. Bibliograficznych ksiąg dwoje. t. 1–2. Wilno: Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego.

Łapiński, Henryk. 1973. U początków działalności wydawniczej Ossolineum 1817–1834. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Matczuk, Alicja. 2014. Polskie bibliografie nauk humanistycznych i społecznych. Historia i metodyka. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

[Nilczyński Olgierd]. 1894. Bibliografia wydawnictw ludowych 1848–1894. Lwów: Koło Lit.-Art.

Nowak, Adam. 2011. „Bibliografia a polityka”. W Bibliologia polityczna, red. D. Kuźmina, 423–438. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

Nowodworski, Witold. 1959. „Bibliograficznych ksiąg dwoje” Joachima Lelewela. Studium historyczno-bibliograficzne na tle epoki. Wrocław: Ossolineum.

Mucha, Bogusław. 1994. Dzieje cenzury w Rosji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Ossoliński, Józef Maksymilian. 1852. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, o pisarzach polskich także postronnych, którzy w Polsce albo o Polsce pisali oraz o ich dziełach. t. 4. wyd. A. Bielowski. Lwów: Druk Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Ostaszewski-Barański, Kazimierz. 1912. „Z dziejów cenzury”. W Stulecie „Gazety Lwowskiej” 1811–1911. 2(4), red. W. Bruchnalski, 73–87. Lwów: Nakład Redakcji Gazety Lwowskiej.

Pieczątkowski, Feliks. 1972. „Friedlein Rudolf Fryderyk”. W Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, 235. Warszawa: PWN.

Ramlau-Klekowska, Krystyna. 1963. „Bibliografia zalecająca”. W Metodyka bibliograficzna. Poradnik dla autorów bibliografii specjalnych, red. H. Hleb-Koszańska, M. Dembowska i H. Sawoniak, 265–290. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Ramotowska, Franciszka. 1992. „Sto lat ‘cenzury rządowej’ pod zaborem rosyjskim (1815–1915) – podstawy normatywne, instrumenty wykonawcze”. W Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne. t. 1, red. J. Kostecki i A. Brodzk, 112–174. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Rogala, Jan. 1972. „Skimborowicz Hipolit”. W: Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Triechel, 825. Warszawa: PWN.

Rowicka, Małgorzata. 2006. „Piśmiennictwo w systemie carskiej cenzury prewencyjnej w okresie popowstaniowym”. W Ludzie i książki. Studia historyczne, red. J. Kostecki, 233–269. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Sadowska, Jadwiga. 2010. „Bibliografia i polityka w Polsce w latach 1946–1990”. W Niewygodne dla władzy. Ograniczenia wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX w., red. D. Degen i J. Gzella, 255–273. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Schnür-Pepłowski, Stanisław. 1896. Obrazy z przeszłości Galicji i Lwowa (1772–1858). cz. 2. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Szmidta.

Siarczyński, Franciszek. 1968. Dziennik czynności urzędowych Księgozbioru Narodowego imienia Ossolińskich we Lwowie. Do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył Z. Rzepa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Siarczyński, Franciszek. 1828. Obraz wieku panowania Zygmunta III., króla polskiego i szwedzkiego, czyli obraz stanu, narodu i kraju wystawiający: Religią, obyczaje, nauki, prawa i prawodawstwo, swobody szlachty, obieralność królów, swawolę możnowładzców, czyny duchowieństwa, stan wojska, handlu, rolnictwa, rzemiosł, pobory, monetę : ludzi znamienitych w obywatelstwie i rycerstwie, w naukach i sztukach, związki z państwami obcemi, przymioty i dzieje osobiste króla i jego rodziny. 1-2. Lwów: [s.n.].

Słodkowska, Elżbieta. 1991. „Informacja o bieżącej produkcji wydawniczej w Polsce na początku XIX w. (do 1830)”. W Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Studia z historii czytelnictwa. t. 3, red. J. Kostecki, 5–22. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Suligowski, Adolf. 1931. Józef Szeliga Bieliński jego działalność i prace. Warszawa: Skł. gł. w Księgarni M. Arcta.

Szyndler, Bartłomiej. 1993. Dzieje cenzury w Polsce. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Szreter, Piotr. 1991. „Import wydawnictw zakordonowych w latach 1897–1914 w świetle danych cenzury rosyjskiej”. W Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Studia z historii czytelnictwa. t. 3, red. J. Kostecki, 182–212. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Świerkowski, Ksawery. 1927. „Karol Estreicher a cenzura rosyjska”. Silva Rerum 3 (10): 156–157.

Treichel, Irena.1955. „Niewydany tom trzeci ‘Bibliograficznych ksiąg dwojga’ Joachima Lelewela”. Przegląd Biblioteczny 23(2): 145–147.

Tyrowicz, Marian. 1979. Prasa Galicji i Rzeczpospolitej Krakowskiej 1772–1850. Studia porównawcze. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Więk, Aleksandra. 2011. „Krakowskie publikacje zakwestionowane przez cenzurę carską w latach 1865–1904”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 9: 219–237.

Zalewski, Antoni. 1916. „Cenzura warszawska przed Jankuliem i za Jankulia”. Tygodnik Ilustrowany, Czerwiec 10.

Zdanowicz, Anna. 2008. „Unormować czytanie. O poradnikach lekturowych przełomu XIX i XX wieku”. W Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795–1918, red. K. Stępnik, M. Rajewski, 239–250. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Znajomski, Artur. 2007. „Bariery polityczne w bibliografiach polskich po II wojnie światowej i ich przełamywanie”. W Książka ponad podziałam, red. A. Krawczyk, 113–126. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Żbikowska-Migoń, Anna. 1977. Książka naukowa w kulturze polskiego Oświecenia. Wrocław: PWN.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Comments on this article

View all comments
 |  Add comment

Partnerzy platformy czasopism