Biuletyn Polskiej Misji Historycznej
Zwischen Sacrum und Profanum Das Problem des russisch-orthodoxen Sakralbaus in Warschau in der Zeit der Zweiten Polnischen Republik (1919–1939)
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/BPMH.2017.004
Abstrakt
Między sacrum i profanum. Prawosławne budownictwo sakralne w Warszawie w okresie II Rzeczypospolitej (1919–1939)
W 1914 roku w Warszawie funkcjonowało przeszło trzydzieści świątyń prawosławnych, w tym sobór św. Aleksandra Newskiego na Placu Saskim, jedna z największych świątyń w zachodniej części Imperium Rosyjskiego. Były to obiekty budowane przede wszystkim z myślą o rosyjskich urzędnikach i żołnierzach, przybywających do Warszawy wraz z rodzinami. Artykuł przedstawia losy warszawskich świątyń prawosławnych w okresie II Rzeczpospolitej (1919–1939), kiedy obiekty te często uważano za niechcianą spuściznę po okresie narodowej niewoli. Autor stara się przedstawić, na ile władze i opinia publiczna traktowały kościoły prawozławne jako miejsca kultu, na ile zaś jako symbol zaborów i carskiej polityki rysyfikacji.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (Deutsch)Bibliografia
Ankieta w sprawie soboru na Placu Saskim w Warszawie przeprowadzona przez sejmową podkomisję robót publicznych przy udziale przedstawicieli Ministerstwa Robót Publicznych, Ministerstwa Sztuki i Kultury, miasta st. Warszawy, Koła Architektów, Związku Budowniczych Polskich i T-wa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, (1920).
Baumfeld G. B., Tajemnica soboru na Placu Saskim, (1926).
Br. A, Rozbiórka soboru na Saskim Placu, „Rzeczpospolita“, 200 (Abendausgabe), (1924), S. 4.
Das Generalgouvernement Warschau. Eine Bilderreihe aus der Zeit des Weltkrieges, (1918).
Filipski R., W sprawie soboru na placu Saskim, „Gazeta Warszawska“, 44 (1918), S. 7.
Gardecki J., W obronie kultury polskiej. Rzecz o soborze na Pl. Saskim, „Gazeta Warszawska“, 66 (1919), S. 8.
Hermenlink D., Die Kathedrale auf dem Sachsenplatz in Warschau, (1917).
Hł. S., O świątynię na placu Saskim, „Tygodnik Ilustrowany“, 18 (1920), S. 359–360.
I–szy Zjazd Architektów Polskich w Warszawie 1919 r., „Przegląd Techniczny“, 29–32 (1919), S. 152–153.
L., O sobór na Saskim Placu, „Rzeczpospolita“, 189 (Abendausgabe) (1922), S. 4.
Nowy Szpital Dzieciątka Jezus i Dom Wychowawczy w Warszawie, hg. v. W. Janowski, (1901).
Pachnowski A., Nie burzyć, ale budować, „Gazeta Świąteczna“, 1996 (1919), S. 3.
Rembowski J., Sobór na placu Saskim, „Gazeta Polska“, 231 (Morgenausgabe) (1919), S. 3–4.
Rozbiórka soboru, „Architektura i Budownictwo“, 1 (1925), S. 41.
Sobór, „Myśl Niepodległa“, 505 (1920), S. 564–565.
Strug A., Pokolenie Marka Świdy. Powieść, (1925).
Trojanowski W., Sobór prawosławny na Pl. Saskim, „Naprzód“, 181 (1920), S. 4.
Trzy fazy soboru na placu Saskim w Warszawie, „Dziennik Białostocki“, 92 (1926), S. 1.
Trzy fazy soboru na placu Saskim w Warszawie, „Dziennik Suwalski“, 32–33 (1926), S. 1.
Widz, Dzieje Dzwonnicy, „Kurier Polski“, 293 (1921), S. 3.
Zagrożony sobór, „Kurier Polski“, 189 (1922), S. 5.
Zaniechanie prac konserwatorskich w soborze na Placu Saskim, „Rzeczpospolita“, 240 (Abendausgabe) (1924), S. 7.
Żeromski S., Wisła, (1920).
Biegański P., Pałac Staszica – siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, (1951).
Cynalewska-Kuczma P., Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, (2004).
Gawryszewski A., Ludność Warszawy w XX w., (2009).
Григорович A., Вольское православное кладбище в Варшаве, „Церковный Вестник“, 10 (1971), S. 14–24.
Лабынцев Ю., Щавинская Л., Александро-Невский собор в Варшаве, „Радонеж. Православное обозрение“, 9–10 (1999), S. 10–11.
Махароблидзе Е. И., Совершилось: святыня разрушена, „Церковныя Вѣдомости”, 9–10 (1926), S. 11–13.
Oksytiuk D., Cerkwie i kaplice prawosławne w Warszawie po 1915 roku, „Journal of Urban Ethnology“, 7 (2005), S. 79–92.
Papierzyńska-Turek M., Między tradycją, a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, (1989).
Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915, (1991).
Paszkiewicz P., Spór o cerkwie prawosławne w II Rzeczpospolitej. „Odmoskwianie czy polonizacja”?, in: Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Stowarzyszenie Historyków Sztuki w dniach 5–7 grudnia 1995 w Warszawie, hg. v. Konstantynow D., Pasieczny R., Paszkiewicz P., (1998), S. 227–232.
Paszkiewicz P., W służbie Imperium Rosyjskiego 1721–1917. Funkcje i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach Cesarstwa i poza jego granicami, (1999).
Paszkiewicz P., Zielony klejnot w koronie. O architekturze rosyjskiej w Finlandii 1809–1917 (Zarys problematyki), „Konteksty“, 3–4 (1996), S. 155–161.
Pistohlkors G. v., „Russifizierung“ in den baltischen Provinzen und in Finnland im 19. und beginnenden 20. Jahrhundert, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung“, 33 (1984), S. 592–606.
Pistohlkors G. v., Die Ostseeprovinzen unter russischer Herrschaft (1710/95–1914), in: Deutsche Geschichte im Osten Europas. Baltische Länder, hg. v. ders., (1994), S. 266–450.
Pszczółkowski M., Architektura użyteczności publicznej II Rzeczpospolitej 1918–1939. Forma i styl, (2014).
Rolf M., Imperiale Herrschaft im Weichselland. Das Königreich Polen im Russischen Imperium (1864–1915), (2014).
Rolf M., Russische Herrschaft in Warschau: Die Aleksandr-Nevskij-Kathedrale im Konfliktraum politischer Kommunikation, in: Jenseits der Zarenmacht. Dimensionen des Politischen im Russischen Reich 1800–1917, hg. v. W. Sperling, (2008), S. 163–189.
Rolf M., Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915), (2016)
Rychkov P., Mykhaylyshyn O., Konkurs 1928 roku na projekty cerkwi prawosławnych w Drugiej Rzeczypospolitej: w poszukiwaniu nowej identyczności architektonicznej, „Budownictwo i Architektura“, 4, (2013), S. 189–204.
Савельев Ю. Р., „Византийский стиль“ в архитектуре России. Вторая половина ХIХ – начало ХХ века, (2005).
Свод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область, hg. v. С. В. Марцелев, (1990).
Staliunas D., Making Russians. Meaning and Practices of Russification in Lithuania and Belarus after 1863, (2007).
Unifikacja za wszelką cenę. Sprawy polskie w polityce rosyjskiej na przełomie XIX i XX w. Studia i materiały, hg. v. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, (2002).
Zubowski P., „they are shouting in the city center: look at me!“. Changes in Urban Space of Cities of the Central Voivodeships of the Second Polish Republic Due to Liquidation of Orthodox Churches, in: Reconstructions and modernizations of historic towns in Europe in the first half of the twentieth century. Nation – politics – society, hg. v. I. Barańska, M. Górzyński, (2016), S. 207–230.
Zubowski P., Cerkwie prawosławne Łodzi i regionu łódzkiego w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939), (2014).
ISSN 2083-7755 (print)
ISSN 2391-792X (online)