Biuletyn Polskiej Misji Historycznej
Wallfahrten der Bürger aus den großen preußischen Städten im Mittelalter und an der Schwelle zur Neuzeit
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/BPMH.2015.003
Abstrakt
Pielgrzymki mieszczan wielkich miast pruskich w średniowieczu i na progu nowożytności
(streszczenie)
Pielgrzymki odgrywały w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych ważna rolę w życiu religijnym mieszczan pruskich. Podejmowane one były z bardzo różnych powodów. Najważniejszymi z nich były oczywiście względy religijne. Niekiedy duży wpływ na ostateczną decyzję o wyruszeniu w wędrówkę mogły mieć również sprawy zawodowe, chęć ucieczki przed kłopotami doczesnymi, pragnienie poznania świata, przeżycia przygody, czy konieczność wypełnienia nakazu członka rodziny lub społeczności w której żyła dana osoba lub wyroku sądu. Dodatkowo legaty na szeroko rozumiane cele kościelne (w tym też wydatki na pielgrzymki) zaliczane były do uczynków niezbędnych – podobnie jak modlitwa, jałmużna i pokuta – do osiągnięcia zbawienia wiecznego, a także do zapewnienia pamięci i modlitw (memoria) za duszę. Dopiero wkraczający do Prus luteranizm, negujący między innymi kult relikwii, mocno ograniczył tę formę pobożności miejscowych mieszczan.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (Deutsch)Bibliografia
Księga długów miasta Torunia z okresu wojny trzynastoletniej, hg. v. K. Ciesielska, I. Janosz-Biskupowa, (1964).
Księga ławnicza Nowego Miasta Torunia (1387–1450), hg. v. K. Ciesielska, (1973).
Księga ławnicza Starego Miasta Torunia (1428–1456), 1: 1428–1443 und 2: 1444–1456, hg. v. K. Ciesielska, J. Tandecki, (1992, 1993).
Księga ławnicza Starego Miasta Torunia (1456–1479), hg. v. K. Kopiński, J. Tandecki, (2007).
Liber scabinorum Veteris Civitatis Thoruniensis 1363–1428, hg. v. K. Kaczmarczyk, (1936).
Najstarszy tekst prawa morskiego w Gdańsku, bearb. und übersetzt v. B. Janik, (1961).
Prawo starochełmińskie 1584 (1394), hg. v. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, übersetzt v. A. Bzdęga, A. Gaca, (1985).
Preatorius K. G., Thorner Ehrentempel oder Verzeichniss der Bürgermeister und Rathmänner der Stadt Thorn, (1832).
Rewizja Lidzbarska prawa chełmińskiego 1566 [1711], übersetzt v. A. Groth, (1997).
Scriptores rerum Prussicarum, 3, hg. v. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, (1866).
Semrau A., Katalog der Geschlechter der Schöffenbank und des Ratsstuhls in der Altstadt Thorn 1233–1602, (Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn 46, 1938).
Thorner Denkwürdigkeiten von 1345–1547, hg. v. A. Voigt, (Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn 13, 1904).
Urkundenbuch des Bisthums Culm, 1: Das Bisthum Culm unter dem Deutschen Orden 1243–1466, hg. v. C.P. Woelke, (1885).
Bartoszewicz A., Czas w małych miastach. Studium z dziejów kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski, (2003).
Bettin H., Volksdorf D., Pielgrzymki w testamentach mieszczan stralsundzkich jako zwierciadło mieszczańskiej religijności, in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 211–233.
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, (1986).
Das Zeichen am Hut im Mittelalter. Europäische Reisemarkierungen, hg. v. H. Kühne, L. Lambacher, K. Vanja, (2008).
Die Wilsnackfahrt. Ein Wallfahrts- und Kommunikationszentrum Nord- und Mitteleuropas im Spätmittelalter, hg. v. F. Escher, H. Kühne, (2006).
Dunin-Wąsowicz T., Polskie drogi do Composteli (XII–XIV wiek), in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 147–160.
Gilewska-Dubis J., Z życia religijnego mieszczan wrocławskich w średniowieczu, in: Memoriae amici et magistri. Studia historyczne poświęcone pamięci prof. Wacława Korty (1919–1999), hg. v. M. Derwich, W. Mrozowicz, R. Żerelik, (2001), S. 275–284.
Hirsch T., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, 1 (1843).
Hrdina J., Die Topographie der Wallfahrtsorte im spätmittelalterlichen Böhmen, in: Geist, Gesellschaft, Kirche im 13.–16. Jahrhundert, hg. v. F. Šmahel, (1999), S. 191–206.
Kostowski J., Peregrinationes in Terram Sanctam czyli rzecz o kilku późnogotyckich portretach członków Jerozolimskiego Bractwa Pielgrzymkowego z Utrechtu w Niderlandach, in: Pielgrzymi w kulturze średniowiecznej Europy, hg. v. J. Wiesiołowski, (1993), S. 44–45.
Kubicki R., Pielgrzymki w testamentach mieszczan elbląskich w XV–początkach XVI w., in: Z dziejów średniowiecza. Pamięci Profesora Jana Powierskiego (1940–1999), hg. v. W. Długokęcki, (2010), S. 179–188.
Kucharski A., Peregrinationes ad finem Europae. Podróże z Polski do Portugalii do końca XVIII w. Cele, motywy, relacje, „Klio“, 10 (2008), S. 87–114.
Kuczyński S. K., Znaki pielgrzymie. Komunikat, in: Pielgrzymi w kulturze średniowiecznej Europy, hg. v. J. Wiesiołowski, (1993), S. 321–327.
Kwiatkowski S., Klimat religijny w diecezji pomezańskiej u schyłku XIV i w pierwszych dziesięcioleciach XV wieku, (1990).
Mączak A., Peregrynacje, wojaże, turystyka, (1984).
Manikowska H., Jerozolima – Rzym – Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza, (2008).
Manikowska H., Koszty pielgrzymki Piotra Rindfleischa, kupca wrocławskiego, do Ziemi Świętej, in: Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, (2002), S. 257–264.
Manikowska H., Ruch pielgrzymkowy na Śląsku w późnym średniowieczu. Problemy badawcze, in: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, hg. v. H. Manikowska, H. Zaremska, (1995), S. 225–241.
Mańkowski A., Pielgrzymki Pomorzan w wiekach średnich, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej“, 79 (1936), S. 247–258.
Mieck I., Polska a pielgrzymka do Santiago de Compostela na początku epoki nowożytnej, in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 187–201.
Mikulski K., Kopiński K., Herbarz patrycjatu toruńskiego, 1 (2008).
Możdżeń J., Zapiski z ksiąg handlowych jako świadectwa życia gdańskich kramarzy na przełomie XV/XVI wieku, „Zapiski Historyczne“, 78, 3 (2013), S. 67–92.
Możejko B., Materiał źródłowy z Gdańska do dziejów późnośredniowiecznych pielgrzymek – rekonesans badawczy, in: Pielgrzymi, pogrobowcy, prebendarze, hg. v. B. Śliwiński, (2009), S. 111–113.
Możejko B., Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczanskie z XV i poczatku XVI wieku, (2010).
Mruk W., Pielgrzymowanie do Ziemi Świętej w drugiej połowie XIV wieku, (2001).
Nawrolska G., Dokąd pielgrzymowali Elblążanie w średniowieczu? Znaki pielgrzymie świadectwem pobożnych wędrówek, in: Archaeologia et historia urbana, hg. v. R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki, (2004), S. 517–527.
Ohler N., Życie pielgrzymów w średniowieczu. Między modlitwą a przygodą, (2000).
Paner A., Paner H., Gdańszczanie na pielgrzymkowych szlakach w XIV i XV wieku, in: Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, hg. v. H. Paner, (1998), S. 167–183.
Plötz R., Święty Jakub Apostoł w europejskim krajobrazie patrociniów ze szczególnym uwzględnieniem Frankonii, in: Kult św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 47–100.
Ptaśnik J., Kultura wieków średnich. Życie religijne i społeczne, (1959).
Rębkowski M., Ad sanctum Jacobum ultra montes ... Przyczynek do badań nad pielgrzymkami mieszczan kołobrzeskich w średniowieczu, in: Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, (2002), S. 265–269.
Rozynkowski W, Średniowieczne przejawy kultu św. Jakuba na Pomorzu – wybrane zagadnienia, in: Drogi św. Jakuba na obszarze krajów południowego wybrzeża Bałtyku, hg. v. W. Rozynkowski, A. Zajączkowska, (2010), S. 19–32.
Rozynkowski W., Kult św. Jakuba Większego w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach – zarys problematyki badawczej, in: Camino de Santiago – nie tylko droga. Historia i współczesność Szlaku św. Jakuba, hg. v. P. Roszak, (2011), S. 217–250.
Samson-Himmelstjerna C. v., Deutsche Pilger des Mittelalters im Spiegel ihrer Berichte und der mittelhochdeutschen erzählenden Dichtung, (2004).
Samsonowicz H., Kult św. Jakuba w Polsce, in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002).
Stromer W. von, Oberdeutsche Unternehmen im Handel mit der Iberischen Halbinsel im 14. und 15. Jahrhundert, in: Fremde Kaufleute auf der Iberischen Halbinsel, hg. v. H. Kellenbenz, (1970), S. 156–174.
Szymborski W., Interdyscyplinarne badania nad średniowiecznymi dokumentami odpustowymi – perspektywy i możliwości badawcze, in: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, hg. v. A. Jaworska, R. Jop, (2013), S. 173–190.
Taracha C., Szlaki pielgrzymkowe do Composteli w średniowiecznej Hiszpanii, in: Pielgrzymi w kulturze średniowiecznej Europy, hg. v. J. Wiesiołowski, (1993), S. 77–83.
Voigt J., Geschichte Preussens von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des deutschen Ordens, 8 (1838).
Wiesiołowski J., Podróże Polaków do Composteli w XIV i XV wieku – stosunki dyplomatyczne i szlachecki model wykształcenia, in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 201–211.
Wilska M., Mazowieccy pielgrzymi do Composteli, in: Pielgrzymi w kulturze średniowiecznej Europy, hg. v. J. Wiesiołowski, (1993), S. 57–59.
Witkowska A., Peregrinatio religiosa w średniowiecznej Europie, in: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, hg. v. H. Manikowska, H. Zaremska, (1995), S. 11–16.
Witkowska A., Wezwania św. Jakuba Większego Apostoła w diecezji krakowskiej w średniowieczu, in: Kult Św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, hg. v. R. Knapiński, (2002), S. 107–123.
Wyrwa A. M., Święty Jakub Apostoł. Malakologiczne i historyczne ślady peregrynacji z ziem polskich do Santiago de Compostela, (2009).
Zacharias R., Die Reliquienwallfahrt zur Hochmeisterresidenz Marienburg, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands“, 50 (2002), S. 11–35.
Zaremska H., Banici w średniowiecznej Europie, (1993).
Zaremska H., Pielgrzymka jako kara za zabójstwo. Europa Środkowa XIII–XV w., in: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, hg. v. H. Manikowska, H. Zaremska, (1995), S. 147–156.
Zielińska-Melkowska K., Średniowieczne miejsca pielgrzymkowe w ziemiach chełmińskiej, lubawskiej i michałowskiej, in: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, hg. v. H. Manikowska, H. Zaremska, (1995), S. 242–251.
ISSN 2083-7755 (print)
ISSN 2391-792X (online)