Przejdź do sekcji głównej Przejdź do głównego menu Przejdź do stopki
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język
    • Deutsch
    • English
    • Język Polski
  • Menu
  • Strona domowa
  • Aktualny numer
  • Archiwum
  • O czasopiśmie
    • O czasopiśmie
    • Przesyłanie tekstów
    • Zespół redakcyjny
    • Polityka prywatności
    • Kontakt
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język:
  • Deutsch
  • English
  • Język Polski

Biuletyn Polskiej Misji Historycznej

Ojczyzna czy rodzina? Dylemat księcia Bogusława Radziwiłła (1620–1669)
  • Strona domowa
  • /
  • Ojczyzna czy rodzina? Dylemat księcia Bogusława Radziwiłła (1620–1669)
  1. Strona domowa /
  2. Archiwum /
  3. Nr 8 (2013): Biuletyn Polskiej Misji Historycznej /
  4. Studia i materiały

Ojczyzna czy rodzina? Dylemat księcia Bogusława Radziwiłła (1620–1669)

Autor

  • Jacek Wijaczka Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki

DOI:

https://doi.org/10.12775/BPMH.2013.003

Słowa kluczowe

Bogusław Radziwiłł (1620 – 1669), Henryk Sienkiewicz (1846 – 1916), schwedische Sinfl ut (1655 – 1660), Verträge von Wehlau und Bromberg (1657)

Abstrakt

Dzięki powieści Potop Henryka Sienkiewicza, po raz pierwszy opublikowanej w firmie książki w 1886 roku, koniuszy wielki litewski książę Bogusław Radziwiłł znalazł się w świadomości społecznej mieszkańców ziem polskich na czele osób określanych jako zdrajcy Rzeczypospolitej w okresie szwedzkiego najazdu na Polskę w latach 1655–1660. Pisarz przedstawił go w taki sposób, że jego postać wyraźnie odbiegała od wizerunku typowego szlachcica Rzeczypospolitej. Na dodatek, według Sienkiewicza, Bogusław wolał mówić po francusku lub niemiecku, niż po polsku.  

Lata potopu szwedzkiego bez wątpienia były przełomowe w życiu Bogusława Radziwiłła. Wydarzenia do których wówczas doszło, a także podjęte wtedy przez niego decyzje spowodowały, że na stałe wszedł do historii Polski. Do tej bowiem pory był związany z polskim dworem królewskim. Natomiast jego brat stryjeczny Janusz Radziwiłł, wojewoda wileński i hetman wielki litewski, przeszedł do opozycji, a wiosną 1655 roku nawiązał rokowania z królem szwedzkim Karolem X Gustawem. Bogusław znalazł się w trudnej sytuacji, musiał bowiem dokonać wyboru i opowiedzieć się po stronie króla polskiego Jana II Kazimierza albo po stronie swego kuzyna. Zdecydował się stanąć po stronie Janusza i wraz z nim podjął rokowania ze Szwedami.  

Celem artykułu była próba odpowiedzi na pytanie, jakie motywy skłoniły Bogusława Radziwiłła do opowiedzenia się w czasie potopu po szwedzkiej stronie. Co było dla niego ważniejsze? Ojczyzna, czy zabezpieczanie własnych i rodu Radziwiłłów interesów? Na podjęcie decyzji, wpłynął bez wątpienia fakt, że Bogusław Radziwiłł doskonale znał słabości państwa polsko-litewskiego i mógł przypuszczać, że w chwili potrzeby król i Rzeczpospolita nie będą mu w stanie udzielić pomocy. Polska sama wielokrotnie w połowie XVII wieku zabiegała o pomoc finansową i zbrojną u cesarza oraz stanów Rzeszy. Dlatego książę prawdopodobnie chciał mieć zabezpieczoną możliwość ratowania, w razie potrzeby, swojej rodziny i majątku. Nie on jedyny wówczas tak postąpił. 

Bibliografia

Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources

Geheimes Staatsarchiv Preusischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, Etats-Ministerium 111e, Nr. 5 und 6.

Literatura / Literatur / Literature

Augusiewicz A., Z dziejów Królewca – pogrzeb namiestnika Prus Książęcych Bogusława Radziwiłła 6 maja 1670 roku, in: Nad Bałtykiem, Pregołą i Łyną. XVI–XX wiek. Księga pamiątkowa poświęcona jubileuszowi 50-lecia pracy naukowej profesora Janusza Jasińskiego, hg. v. Z. Rondomańska, (2006), S. 192–203.

Borkowska G., Pozytywiści i inni, (1996).

Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, (1995).

Ciesielski T., Poselstwo Andrzeja Trzebickiego do cesarza i stanów Rzeszy w 1653 r., in: Studia i materiały z dziejów nowożytnych, hg. v. K. Matwijowski, S. Ochmann-Staniszewska, (Prace Historyczne – Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego 13, 1995), S. 30–51.

Eichhorn K.F., Stosunek xiążęcego domu Radziwiłłów do domów xiążęcych w Niemczech uważany ze stanowiska historycznego i pod względem praw niemieckich politycznych i xiążęcych, (1843).

Jacoby J., Boguslaus Radziwill, der Statthalter des Grossen Kurfürsten in Ostpreussen, (Wissenschaft liche Beiträge zur Geschichte und Landeskunde Ost-Mitteleuropas 40, 1959).

Jarczykowa M., „Czarna legenda” Janusza II Radziwiłła, in: Czasy potopu szwedzkiego w literaturze polskiej, hg. v. R. Ocieczek unter Mitwirkung v. B. Mazurkowa, (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1903, 2000), S. 21–34.

Kalicki B., Bogusław Radziwiłł, koniuszy litewski. Szkic historyczny, (1878).

Kersten A., Sienkiewicz – „Potop” – historia, (21974).

Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, (1859).

Kubala L., Wojna szwedzka w roku 1655 i 1656, (1913, Reprint 2005).

Mackiewicz S., Dom Radziwiłłów, (1990).

Matwijow M., Poddanie się szlachty województwa krakowskiego Karolowi Gustawowi

w 1656 roku, „Studia Historyczne”, 38, 2 (1955), S. 163 – 182.

Sienkiewicz H., Potop, (2008).

Tazbir J., Nietolerancja wyznaniowa i wygnanie arian, in: Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660, hg. v. A. Przyboś, (1957).

Tazbir J., Stando lubentius moria. Biografia Stanisława Lubienieckiego, (2003).

Wasilewski T., Janusz Radziwiłł (1612–1655), in: Polski słownik biograficzny, 30 (1987), S. 212.

Wasilewski T., Radziwiłł Janusz h. Trąby (1579–1620), in: Polski słownik biograficzny, 30 (1987), S. 207.

Wasilewski T., Zarys dziejów Bogusława Radziwiłła, in: B. Radziwiłł, Autobiografia, oprac. T. Wasilewski, (1979).

Wasilewski T., Zdrada Janusza Radziwiłła w 1655 r. i jej wyznaniowe motywy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 18 (1973), S. 125–147.

Wijaczka J., Sukces czy klęska? Traktat welawsko-bydgoski z 1657 roku, „Zapiski historyczne”, 72, 4 (2007), S. 7–21.

Wisner H., Janusz Radziwiłł 1612–1655, wojewoda wileński, hetman wielki koronny, (2000).

Wisner H., Rok 1655 w Litwie. Pertraktacje ze Szwecją i kwestia wyznaniowa, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce“, 26 (1981), S. 83–103.

Wojcik Z., Rzeczpospolita na arenie międzynarodowej w XVII w. (Wybrane zagadnienia dyskusyjne), in: Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie 9–13 września 1969 r., 1 (1971).

Biuletyn Polskiej Misji Historycznej

Pobrania

  • PDF (Deutsch)

Sklep wydawnictwa:

Przejdź do sklepu

Opublikowane

2013-09-23

Jak cytować

1.
WIJACZKA, Jacek. Ojczyzna czy rodzina? Dylemat księcia Bogusława Radziwiłła (1620–1669). Biuletyn Polskiej Misji Historycznej [online]. 23 wrzesień 2013, nr 8, s. 75–98. [udostępniono 7.7.2025]. DOI 10.12775/BPMH.2013.003.
  • PN-ISO 690 (Polski)
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Pobierz cytowania
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Numer

Nr 8 (2013): Biuletyn Polskiej Misji Historycznej

Dział

Studia i materiały

Licencja

Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.

Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego  iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).

Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 776
Liczba cytowań: 0

Wyszukiwanie

Wyszukiwanie

Przeglądaj

  • Indeks autorów
  • Lista archiwalnych numerów

Użytkownik

Użytkownik

Aktualny numer

  • Logo Atom
  • Logo RSS2
  • Logo RSS1

Informacje

  • dla czytelników
  • dla autorów
  • dla bibliotekarzy

Newsletter

Zapisz się Wypisz się

Język / Language

  • Deutsch
  • English
  • Język Polski

Tagi

Szukaj przy pomocy tagu:

Bogusław Radziwiłł (1620 – 1669), Henryk Sienkiewicz (1846 – 1916), schwedische Sinfl ut (1655 – 1660), Verträge von Wehlau und Bromberg (1657)
W górę

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partnerzy platformy czasopism

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Deklaracja dostępności Sklep wydawnictwa