Archiwum Emigracji
Alma Mater Vilnensis. Okoliczności wskrzeszenia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/AE.2018-2019.009
Abstrakt
ALMA MATER VILNENSISI: THE RECONSTITUTION OF STEPHEN BATHORY UNIVERSITY IN VILNIUS
The article discusses the early 20th-century attempts of the Polish intellectual elites to re-establish in Vilnius the institution of higher education which had been closed by a tsar’s ukase in 1832. It focuses on the efforts undertaken in 1915–1919, which led to the foundation of Stephen Bathory University (Universitas Batoreana Vilnensisi) by a decree of Chief of State Józef Piłsudki’s on 28 August 1919.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła
Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas w Wilnie (dalej: LCVA), F. 175, ap. 1(I)A, b. 1 (Listy profesorów i instytucji oświatowych); F. 175, ap. 1(I)A, b. 4 (Telegramy); F. 175, ap. 1(I)A, b. 5 (Zaproszenia na zebrania); F. 175, ap. 1(I)A, b. 7 (Listy do redakcji); F. 175, ap. 1(I)A, b. 9 (Listy w sprawie zapisów); F. 175, ap. 1(I)A, b. 12a (Protokoły Komitetu Wykonawczego Odbudowy Uniwersytetu Wileńskiego, oryginały); F. 175, ap. 1(I)A, b. 13 (Protokoły Komisji Organizacyjno-Rewindykacyjnej, oryginały i odpowiedzi); F. 175, ap. 1(I)A, b. 14 (Protokoły poszczególnych komisji); F. 175, ap. 1(I)A, b. 16 (Różne sprawy Komitetu Wykonawczego); F. 175, ap. 1(I)A, b. 18 (Fotografie i życiorysy członków Komitetu Wykonawczego); F. 175, ap. 1(I)A, b. 19–22 (Mowy wygłoszone w czasie uroczystości otwarcia Uniwersytetu 11 X [19]19); F. 175, ap. 1(I)A, b. 48 (Sprawy budżetowe 1920/21); F. 175, ap. 1(I)A, b. 944 (Protokoły posiedzeń Senatu 1919/20); F. 175, ap. 2(VI)B, b. 2 (Rękopisy Wydziału Prawa i Nauk Społecznych USB 1929/30).
Opracowania
Akt otwarcia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wy-znań Religijnych i Oświecenia Publicznego RP, 1919, R. 2, nr 10–11, poz. 1.
Dziennik Ustaw RP, 1938, nr 26, poz. 233 (z 9 kwietnia 1938).
Dziewulski W., Prawda o wskrzeszeniu Wileńskiej Wszechnicy w 1919 roku, [w:] Z dziejów Almae Matris Vilnensis: księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, red. L. Piechnik, K. Puchowski, Kraków 1996.
Gierowska-Kałłaur J., Między polityką a nauką. Ludwik Kolankowski w pierwszym półroczu 1919 roku, [w:] Ludwik Kolankowski: dzieło i życie: indywidualny przypadek historiograficzny, red. P. Oliński, W. Piasek, Toruń 2017.
Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich: (19 lutego 1919–9 września 1920), Warszawa 2003.
Gołubiew A., Unoszeni historią, Kraków 1971.
Ilgiewicz H., Relacje polsko-litewskie w przededniu odzyskania niepodległości w świetle dzienników i wspomnień działaczy wileńskich, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy” 2019, t. 19.
Ilgiewicz H., Societates Academicae Vilnenses: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie (1907–1939) i jego poprzednicy, Warszawa 2008.
Ilgiewicz H., Uroczystości na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, [w:] Na obrzeżach polityki: praca zbiorowa, cz. 9, pod red. M. Kosmana, Poznań 2013.
Ilgiewicz H., Wileńskie towarzystwa naukowe w latach pierwszej wojny światowej, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy” 2015, t. 15.
Jegelevičius Sigitas, Pierwsze próby wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego i powstanie Uniwersytetu Stefana Batorego, [w:] Z dziejów Almae Matris Vilnensis: księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, red. L. Piechnik, K. Puchowski, Kraków 1996.
Jurkowski R., U źródeł Uniwersytetu Stefana Batorego — początki Wydziału Teologicznego (1918–1920), „Echa Przeszłości” 2017, t. 18.
Kolankowski L., Zapiski pamiętnikarskie, do druku przygotowała, wstępem i przypisami opatrzyła S. Grochowina, Toruń 2012.
Konferencje Rektorów Szkół Akademickich w Polsce w latach 1919–1931: protokóły narad, uchwały i memoriały, ze wstępem S. Estreichera, red. L. Zembrzuski, Warszawa 1932.
Kozłowska-Studnicka J., Likwidacja Uniwersytetu Wileńskiego w świetle korespondencji urzędowej, [w:] Księga pamiątkowa, ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 1: Z dziejów dawnego Uniwersytetu, Wilno 1929.
Krupowies W., Rok 1919: pamięć Wilna — pamięć w Wilnie, „Acta Baltico-Slavica” 2018, vol. 42.
Meysztowicz W., Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1993.
Mianowski S., Świat, który odszedł: wspomnienia Wilnianina 1895–1945, wyboru dokonali oraz przygot. do dr. M. z Mianowskich Parczewska, K. M. Mianowski, Warszawa 1995.
Opacki Z., Między uniwersalizmem a partykularyzmem. Myśl i działalność społeczno-polityczna Mariana Zdziechowskiego 1914–1938, Gdańsk 2006.
Opacki Z., Reaktywowanie czy powstanie? Dyskusje wokół utworzenia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1918–1919, „Kwartalnik Historyczny” 1998, R. 105, nr 3.
Opacki Z., Środowisko naukowe USB w Wilnie wobec polsko-litewskiego sporu terytorialnego o Wileńszczyznę w latach 1919–1922, [w:] Polacy i sąsiedzi — dysonanse i przenikanie kul-tur, cz. 2: zbiór studiów, red. R. Wapiński, Gdańsk 2001.
Ruszczyc, Dziennik, cz. 2: W Wilnie 1919–1932, wybór, układ, opracowanie, wstęp i posłowie E. Ruszczyc, Warszawa 1996.
Schiller J., Universitas rossica: koncepcja rosyjskiego uniwersytetu 1863–1917, Warszawa 2008.
Siedlecki M., Wspomnienia z pierwszych dwu lat organizacji Uniwersytetu Wileńskiego, [w:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 2: Dziesięciolecie 1919–1929, Wilno 1929.
Srebrakowski A., Litwa i Litwini na Uniwersytecie Stefana Batorego, [w:] Stosunki polsko- litewskie wczoraj i dziś: historia, kultura, polityka, red. W. K. Roman i J. Marszałek-Kawa, Toruń 2009.
Srebrakowski A., Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie 1919–1939, [w:] Wrocław na litewskie millenium. Materiały z uroczystej konferencji z okazji 1000-lecia udokumentowania nazwy Litwa, pod red. A. Srebrakowskiego i G. Straucholda, Wrocław 2010.
Statut tymczasowy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, 11 X 1919 r., Wilno 1919 (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego RP, 1919, R. 2, nr 10–11, poz. 2).
Stepono Batoro universitetas: perimti ir įsigyti turtai (1919–1939), [w:] Alma Mater Vilnensis: Vilniaus universiteto turtai istorijos skersvėjuose (XVI–XXI amžiai), [redaktorių kolegija], Vilnius 2016.
Sukiennicki W., Legenda i rzeczywistość: wspomnienia i uwagi o dwudziestu latach Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Paryż 1967.
Uroczyste otwarcie Uniwersytetu, „Nasz Kraj” 1919, nr 145 (z 12 października).
Władyczko S., Pierwszy okres prac organizacyjnych nad odbudową Uniwersytetu Wileńskiego (13.XII.1918–11.X.1919). Sprawozdanie Komitetu Wykonawczego Odbudowy Uniwersytetu Wileńskiego, [w:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 2: Dziesięciolecie 1919–1929, Wilno 1929.
Wołkanowski W., Michał Węsławski: biografia prezydenta Wilna w latach 1905–1916, Opole 2015.
Wrzosek A., Wskrzeszenie Uniwersytetu Wileńskiego w roku 1919, [w:] Księga pamiątkowa, ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 2: Dziesięciolecie 1919–1929.
Zamojska D., „Ta ludność życzy mieć uniwersytet…” — walka o utworzenie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2006, t. 51, z. 2.
Zamojska D., Akademicy i urzędnicy: kształtowanie ustroju państwowych szkół wyższych w Polsce 1915–1920, Warszawa 2009.
Zamojska D., Konferencje rektorów szkół akademickich w Polsce w okresie międzywojennym: reprezentacja środowiska akademickiego wobec zmian ustawodawstwa, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2004, t. 43.
Ziemacki J., O wznowieniu Uniwersytetu w Wilnie, cz. 1–2, „Dziennik Wileński” 1918, nr 270 (20 listopada), s. 2–3; nr 272, s. 2 (z 22 listopada).
Żukowski P., Uniwersytety we Lwowie, Krakowie i Wilnie na naukowej drodze Ludwika Kolankowskiego. Życie naukowe Ludwika Kolankowskiego do 1939 roku, [w:] Ludwik Kolankowski: dzieło i życie: indywidualny przypadek historiograficzny, red. P. Oliński, W. Piasek, Toruń 2017.
ISSN 2084-3550 (print)
ISSN 2391-7911 (online)