”The fight against forbidden books”. A bibliological insight into the discussion regarding ”forbidden” and ”harmful” books
DOI:
https://doi.org/10.12775/TSB.2013.026Keywords
"forbidden books", reception of literature, self-censorship, typologyAbstract
Polish librarian studies and readership studies, which were developing in the interwar period, were accompanied by the reflection upon the influence of literature on the upbringing and attitudes of young people. Bibliologists, literature experts, sociologists and theologists, as well as publicists and moral authorities were adding their voices to the discussion, criticising the publishing assortment, education system, and the families for neglect. They were demanding a stronger control or even censorship, preparing lists of harmful titles and suggesting alternative, recommended ones. This discussion was taking place in the background of political disputes and social transformations.
Every time real names and titles would be mentioned, belonging to all literary genres of that period. Besides the Polish and foreign literary classics there were mediocre crime and romance novels – often the choice was a subject of premeditated manipulation and a harsh and simplified judgement, in effect of which talented writers and poets of all literary periods were branded as pornographers, depravers and scandalisers.
The authors would like to organise the terminology used, which is present, but not always consistent and consequent, and review the list of ”forbidden books” in the scientific works and Polish journalism of the end of the 19th century and the period 1918–1939; to suggest a typology which would take into account a book’s place in the literary culture as well as the type and level of its ”harmlessness”. These texts were not, after all, ”forbidden” in the legal sense and the harmlessness should be understood differently. We are dealing here mainly with the self-censorship of the teachers, librarians and priests, acting in accordance with a definite set of values. Many speeches were incidental, referring to a single or about a dozen titles; others were broader and detailed guides to the ”suspicious” spheres of literature, regarding which the dispute was brought up. The books were judged regarding their social, religious and political context. Examples of this type of censorship have been accepted by some elites and sometimes also a big part of the society. Discussions and arguments which would seem to belong to the past, return and are often twice as strong as before.
References
Baley Stefan, Opracowanie wyników ankiet dotyczących zainteresowania młodzieży, „Polskie Archiwum Psychologii” 1932, nr 2/3, s. 97-101.
Bursowa Feliksa, Brukowa powieść zeszytowa i jej czytelnictwo, Warszawa 1998.
Chmielowski Piotr, Niemoralność w literaturze, [w:] P. Chmielowski, Pisma krytycznoliterackie, oprac. H. Markiewicz, t. 1, Kraków 1961, s. 57-69.
Choma Władysław, W jaki sposób może nauczyciel zachęcić młodzież do czytania dobrych książek, „Przyjaciel Szkoły” 1929, nr 10.
Czarnowska Maria, Ilościowy rozwój polskiego ruchu wydawniczego 1501-1965, Warszawa 1967.
Dropiewski Władysław, Wynik kwestionariusza, przedłożonego uczniom a odnoszącego się do ich zajęć pozaszkolnych, [w:] Sprawozdanie z czwartej konferencji dyrektorów szkół średnich galicyjskich odbytej we Lwowie w dniach 16 i 17 grudnia 1912 r., Lwów 1913, s. 321-339.
Dunin Janusz, Książeczki dla grzecznych i niegrzecznych dzieci. Z dziejów polskich publikacji dla najmłodszych, Wrocław 1991.
Dunin Janusz, Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce, Łódź 1974.
Dziama Leszek, Walka ze złą książką, „Czasopismo Pedagogiczne” 1914, z. 1-2, s. 35-43.
Gałczyński Konstanty Ildefons, Mydło, czyli radzimy się powiesić, wstęp K. Gałczyńska, wybór i oprac. J.S. Ossowski, Warszawa 2010.
Gawin Magdalena, Spór o wychowanie seksualne dzieci i młodzieży w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 2: Stulecie XIX i XX, red. E. Mazur, Warszawa 2003, s. 163-184.
Gregorowicz Aleksander, Książka zakazana a młodzież, Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu za rok szkolny 1931/32, Poznań 1932, s. 1-5.
Grosglikowa Barbara, Przyczynki do badań czytelnictwa dzieci i młodzieży, „Polskie Archiwum Psychologii” 1933, nr 1.
Gutry Maria, Grosglikowa Barbara, Dwadzieścia poczytnych książek, „Ruch Pedagogiczny” 1933, nr 3, s. 117-123.
Hollender Henryk, Dobra i zła książka w opiniach bibliotekarzy i publicystów warszawskich przed I wojną światową, „Studia o Książce” t. 18, 1989, s. 189-208.
Hopfinger Maryla, Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji, Wrocław 1974.
Hopfinger Maryla, Literatura i media po 1989 r., Warszawa 2010.
Ippoldt Juliusz, Jak młodzież zachęcić do czytania, Lwów 1932.
Jastrzębski Jerzy, Krajobraz antypornografii, [w:] J. Jastrzębski, Czas relaksu. O literaturze masowej i jej okolicach, Wrocław 1982, s. 137-158.
Kaniowska-Lewańska Izabela, Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864. Zarys monograficzny. Materiały, Warszawa 1980.
Kowalewska Jadwiga Teresa, Repertuar wydawniczy literatury pięknej na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej, Wrocław 1992.
Kozłowski Władysław Mieczysław, Co i jak czytać? wyd. 6, Warszawa 1932.
Króliński Kazimierz, Najnowsze kierunki w naszej literaturze dla dzieci i młodzieży, „Przyjaciel Szkoły” 1925, nr 5, s. 136-138.
Króliński Kazimierz, O literaturze dziecięcej, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1925, z. 1, s. 15-23.
Kuchta Jan, Książka zakazana jako przedmiot zainteresowania młodzieży w okresie dojrzewania, Lwów 1932.
Kulczycka-Saloni Janina, Knysz-Rudzka Danuta, Paczoska Ewa, Naturalizm i naturaliści w Polsce. Poszukiwania, doświadczenia, kreacje, Warszawa 1992.
Macnikiewicz Stanisław, „Tajny Detektyw” wśród młodzieży, „Nasz Głos” 1932, nr 6, s. 107-109.
Mazanowski Mikołaj, Jak należałoby zapobiegać zgubnym wpływom lektury działającej demoralizująco na młodzież, [w:] Sprawozdanie z czwartej konferencji dyrektorów szkół średnich galicyjskich odbytej we Lwowie w dniach 16 i 17 grudnia 1912 r., Lwów 1913, s. 168-180.
Miemiec Władysław, Powieść w świetle etyki, „Ateneum Kapłańskie” 1930, z. 5, s. 268-281.
Ossowski Jerzy Stefan, Tropem „Papierowego bandyty”. Sprawa unoszenia koszulek, [w:] Pasja książki. Studia poświęcone pamięci profesora Janusza Dunina, red. J. Ladorucki i M. Rzadkowolska, Łódź 2009, s. 280-296.
Pirożyński Marian, Co czytać? Poradnik w sprawie lektury religijnie uświadamiającej dla maturzystów szkół średnich ogólnokształcących i seminariów nauczycielskich, cz. 1: Filozofia,teologia, historia Kościoła, czasopisma, Kraków 1930.
Polskie książki dla młodzieży. Katalog historyczny rozumowany, Kraków 1931.
Pornografia. Głosy polskie w najważniejszej sprawie moralności społecznej, Lwów [1909].
Radlińska Helena, Czytelnictwo dzieci i młodzieży, [w:] II Kongres pedagogiczny Związku Nauczycielstwa Polskiego. Wilno 4-8.07.1931, Warszawa 1932, s. 100-119.
Rodziewicz Witold, Z aktualnych zagadnień biblioteki w szkole, „Przyjaciel Szkoły” 1939, nr 3, s. 101-104.
Rzadkowolska Magdalena, Czytelnictwo powieści w opiniach środowisk katolickich II Rzeczypospolitej, Łódź 2003.
Sedlaczek Stanisław, Czytelnictwo młodzieży, „Przyjaciel Szkoły” 1925, z. 1, s. 7-19.
Sikora-Kulesza Jolanta, „Skąd się wziął twój braciszek?”. Początki dyskusji o wychowaniu seksualnym dzieci i młodzieży na ziemiach polskich, [w:] Kobieta i małżeństwo. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, t. 8, Warszawa 2004, s. 25-41.
Stankiewiczówna Janina, Organizacja czytelnictwa w szkole średniej, „Muzeum” 1933, nr 2, s. 77-97.
Szpakowska Małgorzata, „Wiadomości Literackie” prawie dla wszystkich, Warszawa 2012.
Szwarc Andrzej, Spory o granice pornografii – XIX i początek XX wieku, [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, t. 9, Warszawa 2006, s. 223-245.
Szwejkowska Helena, Wybrane zagadnienia z dziejów książki XIX-XX wieku, Warszawa 1979.
Śliwka Jan, Spis książek polecanych i zakazanych przez c.k. Radę Szkolną Krajową, Cieszyn 1899.
Świrski Ignacy, Do walki o dobrą książkę, Wilno 1939.
Wojciechowski Konstanty, Jak należałoby zapobiegać zgubnym wpływom lektury oddziaływającej demoralizująco na młodzież szkół średnich, [w:] Sprawozdanie z czwartej konferencji dyrektorów szkół średnich galicyjskich odbytej we Lwowie w dniach 16 i 17 grudnia 1912 r., Lwów 1913, s. 160-167.
Wrona Grażyna, „Przeciw bezwstydowi w druku i obrazku”. Krakowska cenzura w walce z demoralizacją, „Klio” 2011, nr 17(2), s. 97-111.
Wuttkowa Janina, Czytelnictwo dzieci w świetle nowych badań, „Polonista” 1931, nr 5/6, s. 177-196.
Zdanowicz Anna, Badania nad czytelnictwem w okresie II Rzeczypospolitej. Zarys, [w:] Ludzie i książki. Studia historyczne, red. J. Kostecki, Warszawa 2006, s. 181-202.
Zdanowicz Anna, Pierwsze polskie próby badań nad czytelnictwem (1881-1918), [w:] Ludzie i książki. Studia historyczne, red. J. Kostecki, Warszawa 2006, s. 149-180.
Ziomek Jerzy, Obscenum, pornografia, środki przekazu, [w:] Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich, red. A. Żółkiewski, M. Hopfinger, R. Rudzińska, Wrocław 1974, s. 57-77.
Żarnowski Janusz, Rodzina w czasach cywilizacyjnego przyspieszenia: Europa i Polska 1918-1989, [w:] Rodzina – prywatność – intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim, red. D. Kałwa, A. Walaszek, A. Żarnowska, Warszawa 2005, s. 37-58.
Żebrowska Anzelma, Lektura naszych dziewcząt, „Ogniwo” 1932, nr 3-4.
Żebrowska Anzelma, Lektura naszych dziewcząt II, „Ogniwo” 1932, nr 4, s. 159-164.
Żółkiewski Stefan, Kultura literacka (1918-1932), Wrocław 1973.
Żółkiewski Stefan, Wiedza o kulturze literackiej, Warszawa 1985.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 370
Number of citations: 0