Budynek stacyjny w suwalskiej Papierni jako wyjątkowy przykład kreacji architektonicznej dworca z czasów II wojny światowej na Suwalszczyźnie i w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.15290/sp.2025.33.02.04Słowa kluczowe
Papiernia-Suwałki, Suwalszczyzna, dworzec kolejowy, Deutsche Reichsbahn, Reichsbahndirektion Königsberg, architektura nazistowskaAbstrakt
Wybudowany przez Dyrekcję Kolei Rzeszy w Królewcu (Reichsbahndirektion – Rbd Königsberg) ok. 1942–1943 r. dworzec w suwalskiej Papierni to jeden z nielicznych tego typu obiektów powstałych na ziemiach polskich w trakcie okupacji hitlerowskiej. Z uwagi na niepowtarzalny oraz zindywidualizowany projekt architektoniczny, utrzymany w konwencji stylu rodzimego (Heimatstil), jak również wysoki stopień autentyzmu w sferze materiału, bryły i elewacji stanowi dziś niezwykle cenny przykład drugowojennej realizacji dworcowej w graniach współczesnej Polski.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne i materiały niepublikowane
Archiwum PKP S. A. Oddział Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie:
książka obiektu budowlanego – dworzec Papiernia z 1942 r.
karta budynku/budowli nr inwentarzowy KN/9201/00260/110.
Bundesarchiv Berlin‑ Lichterfelde:
R5 (Reichsverkehrsministerium), sygn. 21120 (Bahnhofsanlagen in den RBD‑ Bezirken K-M).
R5‑ ANH (Reichsverkehrsministerium – Sammlung Sarter), sygn. I/70 (RBD Bezirk Königsberg in der Zeit von 1939 bis 1947).
Źródła drukowane i literatura przedmiotu
Achremczyk S. (2018), Historia Warmii i Mazur, t. II: 1772–2018, Olsztyn.
Balińska G.M., Baliński J.A., Balińska D. (2011), Krajobraz z koleją. Drogi żelazne Wielkopolski, Wrocław.
Die vereinigten preussischen und hessischen Staatseisenbahnen (1919), „Archiv für Eisenbahnwesen”, 42.
Dziesięciolecie Polskich Kolei Państwowych 1918–1928 (1928), Warszawa.
Erweiterung und Vervollständigung des preussischen Staatseisenbahnnetzes im Jahre 1910 (1910), „Archiv für Eisenbahnwesen”, 33.
Fedorowicz S. (2023), Zapomniana stacja graniczna Cimochy, „Świat Kolei”, nr 3, s. 38–39.
Ginsbert J. (1937), Drogi żelazne Rzplitej, Warszawa.
von der Groeben K. (1993), Provinz Ostpreussen, w: Verwaltungsgeschichte Ostdeutschlands 1815–1945. Organisation – Aufgaben – Leistungen der Verwaltung, red. G. Heinrich, F.W. Henning, K.G.A. Jeserich, Stuttgart–Berlin–Köln, s. 145–258.
Jerczyński M. (2024), Raport: Zabytki architektury i techniki kolejowej. Typologia, zasoby, stan zachowania, rekomendacje, Łódź (wydanie online).
Lijewski T. (1959), Rozwój sieci kolejowej Polski, Warszawa.
Łuczak C. (2006), Dzieje gospodarcze Niemiec 1871–1990, t. II – Trzecia Rzesza, Poznań.
Krakowski P. (2002), Sztuka Trzeciej Rzeszy, Kraków.
Paradowska A. (2019), Architektura, historia i ich propagandowe obrazy w kraju Warty, w: Urbanistyka i architektura okresu III Rzeszy w Polsce, red. K. Jara, A. Paradowska, Poznań, s. 35–66.
Pszczółkowski M. (2023), Figury retoryczne. Nazistowskie plany i realizacje architektoniczne w Toruniu, w: Toruńskie kłopotliwe dziedzictwo. Historie z okresu Trzeciej Rzeszy, Toruń, s. 31–67.
Radziwonowicz T., Filipowicz Z., Kopciał J. (2005), Suwałki w latach 1944–1975, w: Suwałki. Miasto nad Czarną Chańczą, red. J. Kopciał, Suwałki, s. 473–672.
Radziwonowicz T. (2014), Na tyłach frontu. O wojennej codzienności w guberni suwalskiej (1914–1915), „Rocznik Augustowsko‑ Suwalski”, t. 14, s. 59–92.
Rozbicka M., Wółkowski W. (2020), Nazistowskie plany i realizacje w okupowanych miastach dawnego województwa warszawskiego (1939–1945), w: Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura III Rzeszy w Polsce, red. J. Purchla i Ż. Komar, Kraków, s. 181–201.
Salm J. (2020), Na rubieżach Trzeciej Rzeszy. Wschodniopruska architektura i urbanistyka czasów nazizmu, w: Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura III Rzeszy w Polsce, red. J. Purchla i Ż. Komar, Kraków, s. 297–310.
Scharf H.W. (1981), Eisenbahnen zwischen Oder und Weichsel. Die Reichsbahn im Osten bis 1945, Freiburg.
Skłodowski K. (2005), Historia Suwałk do 1945 roku, w: Suwałki. Miasto nad Czarną Chańczą, red. J. Kopciał, Suwałki, s. 89–472.
Skłodowski K. (2014), Wielka Wojna. Suwalszczyzna i Zaniemenie 1914–1918, Suwałki.
Urbaniak M. (2013), Kolej Skwierzyna – Stare Bielice. Kolejowy modernizm w Polsce, Łódź.
Urbaniak M. (2010), Zabytkowa stacja kolejowa Gniezno. Od Kolei Górnośląskiej do programu „Otto”, Łódź.
Załęska‑Kaczko (2021), Nawiązania do tradycji budownictwa wiejskiego w architekturze Wolnego Miasta Gdańska w dobie narodowego socjalizmu, „Porta Aurea”, nr 20, s. 174–205.
„Zeitung des Vereins deutscher Eisenbahnverwaltungen” (1916), 56.
Netografia
https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=linie&id=324&od=1&do=28&ed=0&okno=przebieg (dostęp: 20.04.2024).
https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=linie&id=324&od=1&do=28&ed=0&okno=historia (dostęp: 15.07.2024).
https://fotopolska.eu/Suwalki/b342783,Stacja_kolejowa_Papiernia.html?f=1462135‑foto (dostęp: 30.06.2024).
Relacje ustne
relacja ustna Anny Perlejewskiej, długoletniej mieszkanki dworca w Papierni.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Miron Urbaniak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 3
Liczba cytowań: 0