Niewypowiedziany przełom. Wpływ wydarzeń roku 1980 na działalność i sprawozdawczość Delegatury Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Białymstoku
DOI:
https://doi.org/10.15290/sp.2025.33.02.05Słowa kluczowe
Cenzura, autocenzura, Delegatura GUKPPiW w Białymstoku, PRL, Sierpień '80.Abstrakt
W artykule zostały omówione istotne aspekty pracy białostockich cenzorów w dobie kryzysu, w szczególnej, przełomowej politycznie dekadzie lat 70. i 80. w PRL. W oparciu o sprawozdania białostockiej delegatury GUKPPiW autorka przeprowadziła analizę cenzorskich działań z uwzględnieniem ich skali, liczby dokonanych ingerencji oraz zaobserwowanych postaw przedstawicieli środowiska intelektualnego i kulturalnego regionu białostockiego. Autorka dowodzi, iż kryzysy społeczno‑ polityczne mające miejsce w Polsce w roku 1980, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń Sierpnia ’80, rezonowały na obszarze regionu białostockiego. W sprawozdawczości białostockich cenzorów ich ślady były jednak znikome. Sprawozdania wysyłane z Białegostoku do warszawskiej centrali są wypełnione eufemizmami i niedopowiedzeniami. Można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z pewnym rodzajem autocenzury. Strategia „niewypowiedzenia” dokonującego się przełomu dawała jakieś poczucie bezpieczeństwa oraz nadzieję na zachowania istniejącego status quo.
Bibliografia
Źrodła rękopiśmienne i materiały niepublikowane
Archiwum Akt Nowych:
Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, sygn. 4330
Informacja o ingerencjach dokonanych w okresie 16.XII.1978 – 31 marzec 1979 r., z dnia 14.04.1979 r., k. 92–96.
SPRAWOZDANIE DELEGATURY GŁÓWNEGO URZĘDU KONTROLI PRASY, PUBLIKACJI I WIDOWISK W BIAŁYMSTOKU za okres od 16.XII.1978 r. do 15.XII.1979 r., z dnia 24 grudnia 1979 r., k. 158–176.
SPRAWOZDANIE Delegatury GUKPPiW w Białymstoku za okres od 16 grudnia 1979 r. do 15 grudnia 1980 r., k. 178–189.
SPRAWOZDANIE OUKPPIW W BIAŁYMSTOKU za okres od 15 grudnia 1980 r. do 30 grudnia 1981 r., k. 192–200.
Źródła drukowane i literatura przedmiotu
Budrowska K. (2020), Białostocki Urząd Cenzury wobec środowiska intelektualnego i kulturalnego regionu w latach 1944–1959. Rekonesans badawczy, „Bibliotekarz Podlaski”, nr 1 (XLVI).
Dokumenty do dziejów PRL (1994), oprac. D. Nałęcz, Warszawa.
Dudzień‑Mróz K. (2010), Cenzurowanie „Gazety Białostockiej”. 1951–1975 [mps].
Eisler J. (2008), „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa.
Fiedor E., Koralewski M., Pietrzak E. (1981), Moja legitymacja. Dialog o partii – Białystok – Zielona Góra – Gdańsk, „Kontrasty”, nr 1 (149).
Gardocki W. (2019), Cenzura wobec literatury polskiej w latach osiemdziesiątych XX w., Warszawa.
Gardocki W. (2022), Pod presją cenzury. Szkice o kontroli słowa w latach 1945–1989, Lublin.
Gizelbach L. (1980), „różnić się pięknie”, z dr. Wojciechem Lamentowiczem rozmawia Lech Gizelbach, „Kontakty” nr 13, z dnia 21 września 1980 r.
Głowiński M. (1990), Nowomowa po polsku, Warszawa.
Gogol B. (2012), „Fabryka fałszywych tekstów”. Z działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Gdańsku w latach 1945–1958, Warszawa.
Nadzwyczajne zebranie dziennikarzy. Z troską o rzetelną informację (1980), „Gazeta Współczesna” nr 195 (9171), z dnia 12 września 1980 r.
Kościewicz K. (2020), Cenzura wobec czasopisma „Kontrasty” w latach 1965–1979, „Bibliotekarz Podlaski”, nr 1 (XLVI).
Kietliński M. (2017), Białostocki drugi obieg wydawniczy w latach 1980–1989, Białystok.
Kietliński M. (2015), Region Podlaski NSZZ „Solidarność” 1980–2015, Białystok.
Kietliński M. (2007), Z dziejów białostockiej „Solidarności” 1980–1989. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Region Białystok w świetle własnych dokumentów archiwalnych, Białystok.
Melion K. (1980), Moja legitymacja, „Kontrasty”, nr 12 (148).
Mielczarek T. (2010), Uwarunkowania prawne funkcjonowania cenzury w PRL, „Rocznik Prasoznawczy”, nr 4.
Nowak P. (2012), Cenzura wobec rynku książki. Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu w latach 1946–1955, Poznań.
Patelski M. (2019), „Czujni strażnicy demokracji” ludowej. Urząd cenzury w województwie opolskim. 1950–1990, Opole.
Pawlicki A. (2001), Kompletna szarość. Cenzura w latach 1965–1972. Instytucja i ludzie, Warszawa.
Pomian K. (1985), Wymiary polskiego konfliktu 1956–1981, Londyn.
Radzikowska Z. (1990), Z historii walki o wolność słowa w Polsce (cenzura PRL w latach 1981–1987), Kraków.
Romek Z. (2000), Kłopoty z cenzurą, w: Cenzura w PRL. Relacje historyków, Warszawa.
Romek Z. (2015), System cenzury PRL, w: T. Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa.
Romek Z. (2010), Metody pracy cenzury w PRL, w: Dziennikarze władzy, władza dziennikarzom. Aparat represji wobec środowiska dziennikarskiego 1945–1990, pod red. T. Wolszy i S. Ligarskiego, Warszawa.
Źródła internetowe
Gardocki W. (2022), Cenzorzy i czytelnicy. Kontrola słowa u progu transformacji ustrojowej, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/15072/1/W_Gardocki_Cenzorzy_i_czytelnicy.pdf (data dostępu: 17.11.2023).
Romek Z. (2022), Cenzura jako narzędzie sprawowania władzy w PRL, „Biuletyn IPN”, nr 7–8, z dnia 15.06.2023 r., https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/101595,Cenzura‑jako-narzedzie‑sprawowania-wladzy-w-PRL.html (data dostępu: 26.09.2023).
https://tnoik.torun.pl/historia/ (data dostępu: 14.05.2023).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Helena Chwiedosik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 3
Liczba cytowań: 0