Problem autorstwa siedemnastowiecznego paszkwilu Alfurkan tatarski: wątpliwości i ustalenia
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.10Słowa kluczowe
Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego, paszkwil antytatarski, Piotr Czyżewski, Stare Troki, klasztor benedyktynów, opat Tomasz PawłowskiAbstrakt
W artykule podjęto próbę wskazania autora siedemnastowiecznego paszkwilu wymierzonego przeciwko Tatarom Wielkiego Księstwa Litewskiego, a ściślej – zamieszkałym nad Waką w województwie trockim. Przeanalizowano dedykacje i komentarze czterech edycji paszkwilu (1616, 1617, 1640 i 1643). Zwrócono uwagę na biogram opata benedyktynów w Starych Trokach Tomasza Pawłowskiego (ok. 1556–1653), zarządzającego opactwem w latach po 1597–1617. Zbieżność danych jego biografii z datami kolejnych edycji Alfurkanu sugeruje, że tajemniczym autorem paszkwilu mógł być właśnie on.
Bibliografia
Źródła drukowane
Alfurkan Tatarski prawdziwy na czterdzieści części rozdzielony [...] Teraz nowo przez Piotra Czyżewskiego (któremu Assan Alejewicz Tatarzyn z Waki Ojca zabił) zebrany i do druku Tatarom wszystkim gwoli nadany w roku 1616, W Wilnie u Joz. Karcana 1617.
Alfurkan Tatarski, to jest Relacya pewna o przyściu, abo o przygnaniu Tatar do W. X. Litewskiego, y dla czego im nawiazke szlachecka dano: a iż nie są szlachta ani Kniaziami ani Ziemianinami w Wielkim X. Litewskim, ale prostym chłopstwem […] Teraz znowu przez autora iey na światło wydana, b.m., 1640.
Alfurkan Tatarski, to jest relacya pewna o przyściu, abo o przygnaniu Tatar do Wielkiego Xięstwa Litewskiego […] Teraz znowu trzeci kroć przez autora jey na światło wydana, Kalisz 1643.
Alkoran. To jest, Zakon abo wiara zabobonney i obłędliwey Sekty Machometanskiey, według ktorego Tatarowie żywot swoy prowadzą […] Przez Matiasza Czyżewskiego Tatarom gwoli wydany y do druku podany, b.m., 1616.
Czyżewski P., Alfurkan tatarski prawdziwy na czterdzieści części rozdzielony, wyd. A. Konopacki, Białystok 2013.
Gryf zbroyny Iasnie Wielmoznemu Panu Ie.o M. P. Ianowi Karolowi Chodkiewiczowi Hrabi na Szkłowie, Myszy, y Bychowie, Woiewodzie Wilenskiemu, Nawyzszemu Hetmanowi W. X. L. Gubernatorowi Iflantskiemu P. memu Mośćiwemu, y Patronowi. Przez Naniższego Sługę Jozefa Karcana opisany. Roku 1617. April. Dnia 15.
Karcan J., Powszechna władza smierci nad świetej pamięci panięciem Hieronimem Chryzostomem Jana Karola Chodkiewicza synem, załosnym dialogismem opisana, Wilno, w druk. Józefa Karcana, 1614.
Szczygielski S., Series et nottia trocensium abbatum ordinis S. Benedicti [...], Cracoviae 1668.
Volumina constitutionum, t. 3: 1611–1640, vol. 1: 1611–1626, oprac. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2010.
Opracowania
Brückner A., Z teki bibliograficznej, VII. Volumina miscellanea, „Pamiętnik Literacki” 3, 1904, nr 1, s. 86–87.
Czacki T., O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszym statucie dla Litwy 1529. roku wydanym, t. 2, Poznań 1844.
Luto-Kamińska A., „Alfurkan tatarski” Piotra Czyżewskiego – opis zabytku (grafia z elementami fonetyki), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 50, 2015, s. 18–47.
Starczewska K.K., Spuścizna łacińskojęzyczna w „Alfurkanie Czyżewskiego”, w: P. Czyżewski, Alfurkan tatarski prawdziwy na czterdzieści części rozdzielony, wyd. A. Konopacki, Białystok 2013, s. 31–39.
Šiaučiūnaitė-Verbickienė J., The History of a Seventeenth-Century Anti-Muslim Book from the Polish-Lithuanian Commonwealth (w druku).
Topolska M.B., Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku, Wrocław 1984.
Trajdos T.M., Benedyktyni w Starych Trokach (XV–połowa XVII w.), „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica” 12, 2007, s. 203–249.
Trajdos T.M., Z dziejów opactwa benedyktynów w Starych Trokach, „Przegląd Historyczny” 100, 2009, nr 2, s. 253–286.
Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w.: ustrój i funkcjonowanie – sejmik trocki, Warszawa 2000.
Zakrzewski A.B., [rec.:] Jacek Sobczak „Położenie prawne ludności tatarskiej w Wielkim Księstwie Litewskim”, Warszawa–Poznań 1984, „Przegląd Historyczny” 78, 1987, nr 2, s. 326–328.
Темчин С.Ю., Арабско-турецкие фрагменты хорватского писателя-латиниста Бартула Джурджевича в польском антитатарском памфлете Петра Чижевского Alfurkan Tatarski (Wilno, 1616/1617), „Slavistica Vilnensis” 65, 2020, nr 2, s. 26–37 / Temchin S.I͡u., Arabsko-turetskie fragmenty khorvatskogo pisateli͡a-latinista Bartula Dzhurdzevicha v pol‘skom antitatarskom pamflete Petra Chizhevskogo Alfurkan Tatarski (Wilno, 1616/1617), „Slavistica Vilnensis” 65, 2020, nr 2, s. 26–37.
Темчин С.Ю., Alkoran Матиаша Чижевского: общая структура и вспомогательные тексты, „Folia Philologica” 2021, nr 2, s. 78–80 / Temchin S. I͡u., Alkoran Matiasha Chizhevskogo: obshchai͡a struktura i vspomogatel‘nye teksty, „Folia Philologica” 2021, nr 2, s. 78–80.
Темчин С.Ю., Проступки литовских татар в памфлете Матиаша Чижевского „Alkoran” (1616), „Rocznik Teologiczny” 64, 2022, nr 1, s. 7–25 / Temchin S. I͡u., Prostupki litovskikh tatar v pamflete Matiasha Chyzhevskogo „Alkoran” (1616), „Rocznik Teologiczny” 64, 2022, nr 1, s. 7–25.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 314
Liczba cytowań: 0
