Pieśni nabożne wydane przez o. Tymoteusza Szczurowskiego w kontekście repertuaru wykonywanego w środowiskach rzymskokatolickich i unickich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2016.08Schlagworte
pieśni nabożne, Kościół greckokatolicki, misje bazyliańskie, śpiewniki unickie, kancjonały rzymskokatolickieAbstract
W artykule omówiono pieśni nabożne wydane przez o. Tymoteusza (Tomasza Józefa) Szczurowskiego (1740–1812), bazylianina, pisarza religijnego, kaznodzieję, doktora teologii i prawa kanonicznego, protonotariusza Stolicy Apostolskiej, misjonarza działającego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Najwięcej pieśni Szczurowski opublikował w okresie, kiedy był ihumenem klasztoru bazyliańskiego w należącej do Radziwiłłów Białej i prowadził misje w parafiach diecezji brzeskiej. Zostały one porównane z pieśniami z repertuaru wykonywanego w środowiskach rzymskokatolickich i unickich, zachowanymi w źródłach rękopiśmiennych i drukowanych, w tym wydanych w oficynach Wielkiego Księstwa Litewskiego. W pracach religijnych Wzór doskonałości panieńskiej, Głos wzbudzający serca chrześcijańskie i Misja Bialska Szczurowski wydał wiele pieśni nabożnych w języku polskim i ukraińskim (transliterowane alfabetem łacińskim) bez zapisów nutowych dla potrzeb Kościoła greckokatolickiego. Utwory te, odnotowane w literaturze przedmiotu, niekiedy z sugestią, że były autorstwa Szczurowskiego, zasługują na bardziej wnikliwe badania. Na podstawie zachowanych wydawnictw należałoby Szczurowskiego uważać za twórcę polskojęzycznych i ukraińskojęzycznych pieśni religijnych, wspólnego dziedzictwa muzycznego Polski i Ukrainy. W wyniku przeprowadzonych przeze mnie badań trzeba zdementować taką opinię co najmniej w odniesieniu do pieśni Straszliwego majestatu Panie oraz Boże w dobroci nigdy nie przebrany, które funkcjonowały w polskojęzycznych środowiskach rzymskokatolickich Rzeczypospolitej Obojga Narodów już w czasach bliskich daty urodzenia Szczurowskiego. Wydane w 1792 r. w Misji Bialskiej pieśni z repertuaru katolickiego nie tylko potwierdzają ich ówczesną popularność wśród wiernych obrządku greckokatolickiego, ale także świadczą o znaczeniu i roli tych pieśni nabożnych w działalności misyjnej Szczurowskiego.Literaturhinweise
Źródła drukowane
Brown J., Biblioteka pisarzów assystencyi polskiéj Towarzystwa Jezusowego: powiększona dwoma dodatkami, z których pierwszy zawiera polskie i rossyjskie tłomaczenia, drugi wydania pisarzy Towarzystwa Jezusowego do innych assystencyi należących w Polsce i Rossyi, Poznań 1862.
Kantyczki pieśni nabożnych według obrządków Kościoła Świętego Katolickiego na uroczystości całego roku, z przydatkami nowych pieśni, osobliwie o Bożym Narodzeniu z pozwoleniem Starszych, [Lwów] 1767.
[Legowicz J.], Katechizm dla ludzi życia wieyskiego z przydatkiem niektórych pieśni pobożnych przez jednego kapłana dyecezyi wilenskiey zebrany y do druku podany, Wilno 1776.
[Majchrowicz S.], Nauka zbawienna na missyi Societatis Jesu zwyczayna. Krótko obiaśniaiąca co każdy powinien wiedzieć, czynić, y czego się wystrzegać. Z pozwoleniem Starszych znowu przedrukowana w Lwowie Roku Pańskiego 1767, [Lwów] 1767.
Majchrowicz S., Początki życia niebieskiego na ziemi: przez złączenie się z Bogiem, i Świętemi Iego: na każdy dzień w tygodniu sposobem na missyi S.J. zwyczaynym rozłożone… Przez… missyonarza Towarzystwa Jezusowego zebrane z pozwoleniem Zwierzchności drukowane, Przemyśl 1771.
Majchrowicz S., Początki życia niebieskiego na ziemi: przez złączenie się z Bogiem, i Świętemi Iego: na każdy dzień w tygodniu sposobem na missyi S. J. zwyczaynym rozłożone… Przez… missyonarza Towarzystwa Iezusowego zebrane z pozwoleniem Zwierzchności drukowane, Przemyśl 1772.
Majchrowicz S., Początki życia niebieskiego na ziemi: przez złączenie się z Bogiem, y Świętemi Jego: na każdy dzień w tygodniu sposobem na missyi zwyczaynym rozłożone… Przez… missyonarza dyecezyi przemyskiey zebrane z pozwoleniem Zwierzchności powtórnie przedrukowane, Berdyczow 1778.
[Piesn do N. Maryi Panny nieustannemi łaskami słynącey w Obrazie Chełmskim], [b.m.d., XVIII w.].
Pieśni nabożne na święta uroczyste, według porządku Kościoła Ś. Katolickiego Rzymskiego, na cały rok zebrane, na wielu mieyscach poprawione, y z przydatkiem nowych pieśni przedrukowane, Wilno 1745.
Pieśni nabożne według porządku dorocznego świąt uroczystych Kościoła Ś. Katolickiego Rzymskiego zebrane y po kilka razy na świat wydane. Teraz jednak z opuszczeniem niektórych mianowicie psalmów w mniey pospolitym używaniu będących, a na to mieysce z przydat:[kiem] nowych pieśni przedrukowane, Wilno 1761.
Pieśni o Nayświętszey Maryi Pannie które się śpiewaią przed Iey Cudownym Obrazem, Koronami Watykańskimi ukoronowanym od Oyca S. Benedykta XIII w Roku 1727. dnia 15. Sierpnia u WW. OO. Dominikanów, na Świętey Górze Rożańcowey, nad miastem Podkamieniem Cetnerowskim, złożone od I. Wielmożnych, y Wielmożnych panów polskich wyrażonych w przeszłych edycyach rożnych tychże pieśni nieraz drukowanych tak we Lwowie, iako też w Warszawie. Teraz przedrukowane we Lwowie, Lwów 1752.
Pieśni y inne nabożeństwa o Nayświętszey Maryi Pannie… J.W. Nayprzewielebnieyszego JMCi X. Woyciecha z Leszczów Leskiego Biskupa Chełmińskiego, y Pomezańskiego. W sławnym rozlicznemi Cudami Iey Obrazie obecnym na pociechę wiernych Chrystusowych w kościołku Łąkowskim OO. Reformatów koronowaney roku… 1752. dnia 4 czerwca, Gdańsk 1753.
Podręczna Encyklopedya kościelna, oprac. J. i R. Archutowscy, t. 37–38, Warszawa 1913.
Powinności chrześciańskie albo katechizm missyiny nauczaiący co powinien każdy chrześcianin wierzyć, wiedzieć, czynić, aby był zbawiony. Z przydatkiem nabożnych pieśni, które się podczas missyi lub mszy śpiewaney śpiewać będą, Warszawa [1789].
[Sroczyński C.], Katechizm krótko o (!) zebrany: Przednieysze wiadomości do zbawienia potrzebne w sobie zawierający na missyach Zakonu S. Bazylego Wielkiego Prowincyi Koronney zwyczajny. Za dozwoleniem zwierzchności do druku podany. Pierwey w Lwowie w Drukarni J.K.M. Bractwa SSS. Troycy, roku P. 1768, a teraz znowu odnowiony, [Poczajow] 1772.
[Sroczyński C.], Methodus Peragendi Missiones Apostolicas in Provincia Ruthena O.S. Basilii Magni… prasertim incipientium proposita, [Poczajovia] 1772.
Szczurowski T., Głos wzbudzaiący serca chrzescianskie do społeczney modlitwy i do słuchania słowa bożego… ku zaszczycie… xiążąt Radziwiłłów, fundatorow missyi bialskiey… przez… rektora missyi bialskiey offi arowany roku 1787, Lublin [1787].
Szczurowski T., Missja Bialska XX. Bazylianów podająca sposób łatwy do ćwiczenia się w modlitwie umysłowej i społecznej, w rozmowach zbawiennych o nauce katechizycznej i o uspokojeniu sumienia, poświęcając na to dzień, tydzień, miesiąc i rok… dla ludu prostego po wioskach i miasteczkach żyjącego. Za dozwoleniem zwierzchności kościelnej i zakonnej… ułożona i do druku podana, Supraśl 1792.
[Szczurowski T.], Wzór doskonałości panieńskiey… pannom Z.S.B.W. w klasztorze włodzimierskim… przy weyściu do nowego klasztoru ofi arowany, Poczajow 1772.
Wasilewski A.F., Trakt nie przestronny ale zbawienny ktorym słowo wcielone Syn Boga Oyca Przedwiecznego y Maryi Panny Niepokalaney… przez… pisarza ziemskiego woiewodztwa wołyńskiego powiatu krzemienieckiego wierszem polskim delineowany y za dozwoleniem zwierzchności duchowney do druku podany, Warszawa [1746].
Opracowania
B.A. [Bartoszewicz A.], Żywot księdza Tymoteusza Szczurowskiego, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, R. 13, 1853, t. 25, nr 11.
Barokovi duhovni pisni z rukopisnih spivanikiv XVIII st. Lemkivŝini, wstęp, oprac. i komentarze O. Gnatuk, L´viv 2000.
Bunia M., Pamiętnik ojca Tymoteusza Szczurowskiego – studium źródłoznawcze, „Bibliotekarz Lubelski”, R. 55, 2012.
Cempura H., Kultura muzyczna klasztoru PP. Klarysek w Starym Sączu w latach 1700–1782, Tarnów 2009, seria: „Bibliotheca Tarnoviensis”, t. 7.
Cubrzyńska-Leonarczyk M., Katalog druków supraskich, Warszawa 1996, seria: „Prace Działu Zbiorów Specjalnych Biblioteki Narodowej”, t. 4.
Cudowne Obrazy Matki Najświętszej w Polsce, zebrał i wyd. S. Barącz, Lwów 1891.
Dziok-Strelnik I., Bibliografi a starych druków lubelskich: 1630–1800, Lublin 1997.
Enciklopediâ ukrainoznavstva, red. V. Kubijovič, t. 10, L´viv 2000.
Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób, wyd. M. Nowodworski, t. 27, Warszawa 1904.
Encyklopedyja powszechna S. Orgelbranda, t. 24, Warszawa 1867.
Estreicher K., Bibliografi a polska, t. 23, Kraków 1910.
Feicht H., Dzieje polskiej muzyki religijnej w zarysie, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1965, t. 12, z. 4.
Feicht H., Stosunki polsko-ruskie w muzyce religijnej XVI–XVIII wieku, w: Polsko-rosyjskie miscellanea muzyczne, red. Z. Lissa, Kraków 1967, s. 9–17.
Feicht H., Studia nad muzyką polskiego renesansu i baroku, Kraków 1980, seria: „Opera Musicologica Hieronymi Feicht”, t. 3.
Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
Medvedik U., Ukrains´ka duhovna pisnâ XVII–XVIII stolit´, L´viv 2006, seria: „Istoria ukrains´koi muziki”, t. 15: Doslidženâ.
Missja Bialska XX. Bazylianów, reprint przygotował do druku J.J. Wałdowski, nad całością prac związanych z reprintem czuwał R.R. Piętka, Lublin 2009.
Po Powinności chrześciańskie albo katechizm missyonarski nauczaiący, co powinien każdy chrześcijanin wierzyć i czynić, aby był zbawiony. Za dozwoleniem Starszych wydrukowane Roku pańskiego 1782, Poczajów [1782].
Rękopisy cerkiewnosłowiańskie w Polsce. Katalog, oprac. A. Naumow, A. Kaszlej, wspołpr. E. Naumow, J. Stradomski, Kraków 2002 (wyd. 2 zm., Kraków 2004).
Rudakova U., Počaivs´ki vidannâ latins´kim šrift om abo z vikoristannâm latins´kogo šrift u (1730-ti – 1830 rr.), w: Drukarnâ Počaivs´kogo Uspens´kogo monastirâ ta ii starodruki: zbirnik naukovih prac´, red. G.I. Koval´čuk, Kiiv 2011.
Szczurowski T., Poezja „Missji Bialskiej”, oprac. R.R. Piętka, Lublin 2009.
Ŝĉapov A.N., Vostočnoslavânskie i užnoslavânskie rukopisnye knigi v sobraniâh Pol΄skoj Narodnoj Respubliki, cz. 2: Rukopisi sobranij Lublina, Peremyšlâ, Sanoka, Poznani, Kurnika i Vroclava (№№ 94–239), Moskva 1976.
Ŝurat V., Iz studij nad počaivs´kim Bogoglasnikom. Kvestii avtorstva i času povstannâ deâkih pisen´, L΄viv 1908.
Śpiewnik Kościelny czyli Pieśni nabożne z Melodyjami w Kościele katolickim używane, z Dodatkiem, zebrał M. Mioduszewski, Kraków 1838–1842.
Voznak M., Materiâli do istorii ukrains´koi pisni i virši. Teksti i zamitki, L´viv 1913–1914, 1925, seria: „Ukrains´ko-rus´kij arhiv”, t. 9–11.
Voznak M., Z kulturnogo žittâ Ukraini XVII–XVIII vv., „Zapiski Naukovogo Tovaristva im. Ševčenka” 1912, t. 108, s. 57–102, t. 109, s. 10–38.
Wagilewicz J.D., Pisarze polscy Rusini wraz z dodatkiem Pisarze łacińscy Rusini, do druku przygotował i przedmową poprzedził R. Radyszewśkyj, Przemyśl 1996.
Wereda D., Działalność Tymoteusza Szczurowskiego na Podlasiu, w: Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007, s. 55–70.
Wereda D., Szczurowski Tymoteusz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 47, Warszawa–Kraków 2010–2011.
Wyczawski H.E., Szczurowski Tymoteusz, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. H.E. Wyczawski, t. 4, Warszawa 1983, s. 265–266.
Zapasko A.P., Isaevič A.D., Pamʼâtki knižkovogo mistectva: katalog starodrukiv, vidanih na Ukraini, [t.] 2, cz. 2: 1765–1800, L´viv 1984.
Zięba A.A., Sroczyński Grzegorz, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 41, Warszawa–Kraków 2002.
Zosim O., Zahidnoevropejs´ka duhovna pisnâ na shidnoslovʼâns´kih zemlâh u XVII–XIX stolittâh, Kiiv 2009.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Stats
Number of views and downloads: 411
Number of citations: 0