Immanuel Kant jako inspirator krytyki smaku Lazarusa Bendavida

Abstrakt

Artykuł analizuje wpływ estetyki Immanuela Kanta na Beiträge zur Kritik des Geschmacks (1797) Lazarusa Bendavida, jednego z najważniejszych przedstawicieli późnej Haskali. Autorki że estetyka Bendavida nie jest jedynie komentarzem do Krytyki władzy sądzenia, lecz stanowi próbę jej systematycznego rozwinięcia oraz zastosowania w praktyce artystycznej i kulturowej. Bendavid, wychodząc od Kantowskiej refleksyjnej władzy sądzenia, rozbudowuje analizę poznania estetycznego o pojęcie Normalidee — intuicyjnej normy umożliwiającej porównawcze ujęcie jakości oraz ocenę relacji między częściami a całością dzieła. Łączy przy tym teorię poznania zmysłowego z teorią sądu smaku, kwestionując kantowskie rozdzielenie estetyki transcendentalnej i empirycznej.

Artykuł wskazuje także na istotny kontekst historyczno-intelektualny: ambiwalentny stosunek Kanta do judaizmu oraz marginalizację filozofów żydowskich w recepcji kantyzmu. W tym świetle estetyka Bendavida jawi się jako próba autonomicznego rozwinięcia myśli kantowskiej w ramach racjonalistycznej tradycji żydowskiego Oświecenia. Autorki argumentują, że Bendavid wypełnia lukę pozostawioną przez Kanta, tworząc estetykę praktyczną — operacyjną teorię stosowania sądów estetycznych, obejmującą jakości zmysłowe, wartości mieszane i kontekst kulturowy. W rezultacie estetyka Bendavida staje się komplementarnym do Kantowskiego projektem, który ujmuje sąd estetyczny nie tylko jako warunek możliwości doświadczenia piękna, lecz także jako narzędzie realnej oceny dzieła sztuki i percepcji.