Casus „Gutfora”, czyli o polskich zwolennikach wczesnej reformacji i ich procesach. Uwagi źródłoznawcze w związku z książką Natalii Nowakowskiej o królu Zygmuncie Starym i Marcinie Lutrze
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2020.06Słowa kluczowe
król Zygmunt Stary, Marcin Luter, reformacja w Polsce, polscy luteranie, procesy o herezjęAbstrakt
Artykuł podejmuje polemikę z wynikami badań na temat zwolenników reformacji luterańskiej w monarchii Zygmunta Starego, które zostały przedstawione w opublikowanym w 2018 r. studium Natalii Nowakowskiej. Zdaniem autora kwerenda została przeprowadzona w sposób selektywny, a niektóre odczyty łacińskich źródeł i ich interpretacja budzą zastrzeżenia, o czym świadczy m.in. sprawa krakowskiego złotnika Macieja Bochslera (Guthslara) rozpatrywana w grudniu 1532 r. i odnotowana wraz z kilkunastoma innymi procesami o luteranizm w krakowskiej księdze biskupiej o sygnaturze AEp 2. Przeanalizowane przez brytyjską uczoną źródła nie zmieniają zasadniczo ocen o słabym oddziaływaniu idei Marcina Lutra na społeczeństwo polskie w latach dwudziestych i trzydziestych XVI w., z wyjątkiem miast pruskich i elitarnych grup mieszczan pochodzenia niemieckiego działających w Małopolsce (Kraków) i Wielkopolsce (Poznań).
Bibliografia
Bogucka M., Renesansowy władca a religia. Kilka refleksji na temat pobożności ostatnich Jagiellonów, w: Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej, red. P. Kras i in., Kraków 2006, s. 501–512
Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011
Borkowska U., Królewskie modlitewniki. Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin 1999
Bukowski J., Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku, t. 1, Kraków 1883
Bukowski W., Salomonowie herbu Łabędź. Ze studiów nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, w: Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. K. Baczkowski i in., Kraków 1995, s. 113–157
Cameron E., The European Reformation, wyd. 2, Oxford 2012
Chmiel A., Kamienice krakowskie. Ulica Grodzka, cz. 2, Kraków 1955
Duvernoy J., La procédure de répression de l’hérésie en Occident au Moyen-Âge, „Heresis”, 6, 1986, s. 47–53
Jobert A., Od Lutra do Mohyły. Polska wobec kryzysu chrześcijaństwa 1517–1648, tł. E. Sękowska, Warszawa 1994
Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, t. 1–2, Paryż 1987
Kosman M., Nowinki, spory i zbory. Z dziejów polskiej reformacji, Warszawa 1981
Kowalska H., Reformacja w Krakowie w czasach Jana Kochanowskiego, w: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie, 10–13 października 1984 r.), red. T. Ulewicz, Wrocław 1991, s. 247–261
Kras P., Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem. System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie, Lublin 2006
Kras P., Husyci w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998
Kras P., Jagiellonowie wobec reformacji. Próba bilansu, w: Europa Jagellonica 1386–1572. Sztuka, kultura i polityka za panowania Jagiellonów. Materiały sesji zorganizowanej przez Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum i Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, red. P. Mrozowski, P. Tyszka, P. Węcowski, Warszawa 2015 (Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, 5), s. 197–223
Kras P., Jak czytać protokoły inkwizycyjne? Sprawy husyckie w acta episcopalia biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego. Uwagi wstępne, w: Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy, nowe metody, red. A. Adamska, P. Kras, Lublin 2013, s. 195–241
Kras P., Od represji do kompromisu. Edykty antyprotestanckie Zygmunta I i Zygmunta II Augusta, w: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2016 (Studia Iagiellonica, t. 2), s. 353–378
Krasiński W., Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, t. 1, wyd. J. Bursche, Warszawa 1903
Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a oświeceniem (Rzesza Niemiecka, Niderlandy Północne, Rzeczpospolita polsko-litewska), Warszawa 2010
MacCulloch D., Reformation. Europe’s House Divided 1490–1700, London 2003
Noga Z., Krakowska rada miejska w XVI wieku. Studium o elicie władzy, Kraków 2007
Noga Z., Krakowska rada miejska a reformacja, w: Reformacja w Krakowie (XVI–XVII wiek). Materiały z sesji naukowej z 6 maja 2018 roku, red. Z. Noga, Kraków 2018, s. 43–57
Nowakowska N., Forgetting Lutheranism. Historians and the Early Reformation in Poland (1571–1548), „Church History and Religious Culture”, 92, 2012, nr 2/3, s. 281–303
Nowakowska N., Sigismund of Poland and Martin Luther. The Reformation before Confessionalization, Oxford 2018
Odrzywolska-Kidawa A., Stanowisko polskich dostojników kościelnych wobec idei reformacyjnych w latach 20-tych XVI wieku, w: Drogi i rozdroża kultury chrześcijańskiej Europy, red. U. Cierniak, J. Grabowski, Częstochowa 2003, s. 237–246
Palmitessa J. R., The Reformation in Bohemia and Poland, w: A Companion to the Reformation World, ed. R. Po-chia Hsia, Oxford 2004, s. 185–204
Pietrusiński J., Złotnicy krakowscy XIV–XVI wieku i ich cech, Warszawa 2000 (Złotnicy Krakowscy XIV–XVI wieku i ich Księga Cechowa, t. 1)
Ptaszyński M., Czy reformacja Polsce była luterańska? O polemikach antyluterańskich w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, OiRwP, 63, 2019, s. 5–62
Schramm G., Reformation und Gegenreformation in Krakau. Die Zuspitzung des konfessionellen Kampfes in der polnischen Hauptstadt, „Zeitschrift für Ostforschung”, 19, 1970, s. 1–41
Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87, 2007, s. 175–195
Sucheni-Grabowska A., Zygmunt August, król polski i wielki książę litewski, 1520–1562, Warszawa 1996
Tazbir J., Społeczny i terytorialny zasięg polskiej reformacji, „Kwartalnik Historyczny”, 82, 1975, s. 723–735
Urban W., Sprawy kościelne na sejmach i sejmikach odbywanych w Małopolsce 1535–1548, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Historia”, 26, 1988, s. 193–201
Waldoch S., Początki reformacji w Elblągu i jego regionie, „Rocznik Elbląski”, 4, 1969, s. 9–43
Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506–1548), oprac. A. F. Grabski, Warszawa 1979
Wotschke T., Geschichte der Reformation in Polen, Halle 1911
Zdanek M., Inkwizytorzy dominikańscy w diecezji krakowskiej w średniowieczu, w: Inkwizycja papieska w Europie Środkowo-Wschodniej, red. P. Kras, Kraków 2010 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 7), s. 219–237
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 615
Liczba cytowań: 0
