Kariera siedemnastowiecznego ewangelickiego szlachcica Jana Kunowskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2018.02Słowa kluczowe
Jan Kunowski, klientelizm, Czernihów, wojskowość XVII w., kariera szlachecka, dyrektor Jednoty Litewskiej, najemnicy, clientelism, Chernihiv, military history of the 17th century, noble career, director of the Lithuanian Unity, mercenariesAbstrakt
Artykuł prezentuje losy szlachcica Jana Kunowskiego, który trzykrotne pełnił funkcję dyrektora ewangelicko-reformowanego synodu prowincjonalnego w Wielkim Księstwie Litewskim. Ukazane zostały różne formy jego działalności – jako poety, kondotiera, kartografa, żołnierza, dyplomaty, urzędnika, sekretarza królewskiego i ziemianina. Omówiono karierę Kunowskiego, która jednak była dużo skromniejsza niż wskazywałby na to potencjał intelektualny oraz protekcja patrona – Aleksandra Gosiewskiego. Wyjaśnione zostały przyczyny czterokrotnej zmiany miejsca zamieszkania, które każdorazowo wiązały się z porzuceniem dotychczas wykonywanego zawodu lub pełnionego urzędu.
The article presents the life of nobleman Jan Kunowski, a three times director of the Lithuanian Evangelical Reformed Provincial Synod in the Grand Duchy of Lithuania. There are various forms of his activity described – as a poet, condotierre, cartographer, diplomat, official, royal secretary, and landowner. His career was not as successful as it had been indicated by both his intellectual potential and patronage of his patron Aleksander Gosiewski. The study explains why he changed his place of residence four times, and every time he abandoned either his post or profession performed.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. V, nr 4560/II-III, 14768, 17656; Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. VIII, sygn. 713; Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. II, sygn. 719, 1098; Metryka Koronna, 165; Metryka Koronna, Księga wpisów 174; Zbiór materiałów różnej proweniencji z XVI–XX wieku, nr 282
Biblioteka Muzeum Narodowego im. Czartoryskich w Krakowie: sygn. 2103
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: Berol. Ms. Slav. Fol. 5; rkps 906
Krigsarkivet, Stockholm: Gustav Adolfsverket, Avskriftsamlingen 279, C 1–3
Svenska Riksarkivet, Stockholm: Extranea IX. Polen, sygn. 86, teczka D (Vladislaus Sigmundus Concepter); Skoklostersamlingen, Polska Manuskript, sygn. E 8603
Tartu Ülikooli Raamatukogu: f. 6 (De la Gardie), Cordt V
Библиотека Академии Наук, Санкт-Петербург: F. 266, t. 3
Российский Государственный Архив Древних Актов, Москва: Metryka Litewska (f. 389, mikrofilmy z identyczną sygnaturą przechowywane w Lietuvos valstybes istorijos archyvas), 99, 108
Źródła drukowane
Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej 1626–1637, wstęp i oprac. M. Liedke, P. Guzowski, Warszawa 2011
Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej 1638–1655, wstęp i oprac. M. Liedke, P. Guzowski, Warszawa 2018 (w druku)
Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV, 1633–1634, oprac. M. Nagielski, Warszawa 2006
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1582–1696. Spis, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Warszawa 2007
W. Kojałowicz Wijuk, Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium czyli O klejnotach albo herbach, których familie stanu rycerskiego w prowincyach Wielkiego Xięstwa Litewskiego zażywają, wstęp F. K. Piekosiński, Kraków 1897
Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632–1646, oprac. A. Biedrzycka, Kraków 2005
J. Kunowski, Ekspedycyja inflantska 1621 roku, oprac. W. Walczak, K. Łopatecki, wstęp K. Łopatecki, Białystok 2007
Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo Sprendimai 1585–1655, parenge V. Raudeliūnas, A. Baliulis, Vilnius 1988
Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 1989
K. Niesiecki, Korona polska przy złotej wolności, t. 2, Lwów 1738
Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do historyi stosunków polsko-rosyjskich za Zygmunta III, wyd. A. Hirschberg, Lwów 1901
A. S. Radziwiłł, Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 1: 1632–1636, tł. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980
Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo smoleńskie 1650 r., oprac. S. Dunin, A. Rachuba, Warszawa 2009
Slaktarebenck, czyli krwawe jatki księcia Karola Sudermańskiego, tł., oprac. i wstęp W. Krawczuk, Kraków 2017
Sprawa smoleńska. Z literatury okolicznościowej pierwszej połowy XVII wieku. Ze zbiorów Archiwum Narodowego Szwecji Skoklostersamlingen, wyd. M. M. Kacprzak, Warszawa 2006
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, red. A. Rachuba, t. 1: Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. P. Romaniuk, Warszawa 2004
Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002
S. Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, oprac. A. Borowski, Kraków 1998
Акты Виленской археографической комиссіи, t. 34: Акты относящіеся ко времени войны за Малороссію (1654–1667), Вильнo 1909
Акты Московского государства, изданные Императорской Академией Наук, t. 1: Разрядный Приказ: Московский стол: 1571–1634, Санкт-Петербург 1890
Акты, относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею, t. 4: 1588–1632, Санкт-Петербург 1851
Архэографицеский сборник докумэнтов, t. 14, Wilno 1904
Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648–1658 рр., t. 2: 1650–1651 рр., Київ 2013
Корпус магдебурзьких грамот українським містам: два проекти видань 20-х–40-х років ХХ ст., вип. В. Андрейцев, В. Ульяновський, В. Короткий, Kyïv 2000
Труды Черниговского предварительного комитета по устройству ХІV археологического съезда в Чернигове, Чернигов 1908
Филарет (Д. Г. Гумилевский), Историко-статистическое описание Харьковской епархии: в 2-х томах, t. 2, Харьков 2011
Opracowania
S. Augusiewicz, Spis uchodźców z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach Książęcych w latach 1655–1656 w zbiorach Geheimes Staatsarchiv Preussicher Kulturbesitz w Berlinie, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2011, nr 1, s. 97–181
U. Augustyniak, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001
U. Augustyniak, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Warszawa 2004
S. Barącz, Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, Lwów 1861
J. Blunck, Georg Carl Friedrich Kunowski. Anwalt, Naturwissenschaftler, Theaterund Eisenbahnsyndikus, „Berlin in Geschichte und Gegenwart”, 14, 1998, s. 27–56
J. Blunck, Georg Carl Friedrich Kunowski (1786–1847) i jego rodzina, tł. S. Janicka, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 7, 2000, nr 2, s. 131–136
D. Chemperek, Obraz Smoleńska i jego mieszkańców w literaturze polskiej początku XVII wieku, „Terminus”, 11, 2009, z. 1–2, s. 217–228
B. Cordt, Mittheilungen aus dem aus dem Briefwechsel des Grafen Jakob De la Gardie, Leipzig 1894
A. Czekaj, Obywatele czy kondotierzy. Postawy obywatelskie i moralne żołnierzy narodowego autoramentu wojsk Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, w: Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu, red. M. Nagielski, Warszawa 2002, s. 85–102
Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska, J. Sławiński, Warszawa 1978
O. Garstein, Rome and the Counter-Reformation in Scandinavia. The Age of Gustavus Adolphus and Queen Christina of Sweden, 1622–1656, Leiden–New York 1992
P. Gawron, Bitwa pod Kłuszynem 1610 roku, w: Hołd carów Szujskich, red. J. A. Chrościcki, M. Nagielski, Warszawa 2012 (Biblioteka Baroku, t. 1), s. 23–45
P. Gawron, Wojska zaciągu cudzoziemskiego w czasie wojny Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w latach 1609–1618, w: „W hetmańskim trudzie”. Księga pamiątkowa ku czci profesora Jana Wimmera, red. Z. Hundert, M. Wagner, Oświęcim 2017, s. 61–96
J. M. A. Giżycki (Wołyniak), Wykaz klasztorów dominikańskich prowincji ruskiej, cz. 2, Kraków 1923
J. J. Głowacki, Tolerancyjność i fanatyzm szlachty katolickiej w Rzeczypospolitej u progu Oświecenia, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 2014, nr 92, s. 29–48
W. Godziszewski, Granica polsko-moskiewska wedle pokoju polanowskiego, Kraków 1934
M. Gorżkowski, Dominikanie za Dnieprem. Szkic historyczny, Kraków 1876
Gothaisches genealogisches Taschenbuch der adeligen Häuser, Th. A: Deutscher Uradel, Jg. 22, 1921
K. Górski, Historya piechoty polskiej, Kraków 1893
Handbuch des preussischen Adels, hrsg. M. Janecki, Berlin 1892
A. Haratym, Obrona Smoleńska 1633–1634 – wybrane problemy, w: Studia z dziejów stosunków Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w XVI–XVII wieku, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2013, s. 188–199
A. Hirschberg, Maryna Mniszchówna, Lwów 1906
A. Jabłonowski, Gospodarka polska na Zadnieprzu Siewierskim, „Przegląd Historyczny”, 19, 1915, z. 1, s. 45–63
M. Jarczykowa, „Papierowe materie” Piotra Kochlewskiego. O działalności pisarskiej sekretarza Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku, Katowice 2006
T. Kempa, „Samozwaniec” Jan Faustyn Łuba – ofiara dyplomatycznych sporów między Rzeczpospolitą a Moskwą w latach 40. XVII wieku, w: Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII wieku), red. S. Górzyński, M. Nagielski, Warszawa 2014, s. 205–233
M. Korolko, Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta, Warszawa 1991
E. Kotłubaj, Życie Janusza Radziwiłła, Wilno–Witebsk 1859
P. Kułakowśkyj, Urzędnicy ziemscy Czernihowszczyzny i Siewierszczyzny (do 1648 r.), „Studia Źródłoznawcze”, 38, 2000, s. 53–80
W. G. von Kunowski, Die deutschen Nachkommen des Jan Kunowski und ihre Ahnen I, „Deutsches Familienarchiv”, 1961, 18, s. 46–64
M. Liedke, Szlacheckie rody z Korony w działaniach na rzecz ewangelicko-reformowanej Jednoty Litewskiej w XVII wieku, w: Nad społeczeństwem staropolskim, t. 1: Kultura – instytucje – gospodarka w XVI–XVIII stuleciu, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007, s. 389–402
M. Liedke, Szlachta ruska Wielkiego Księstwa Litewskiego a reformacja. Część II: przyczyny przyjmowania nowych wyznań, aktywność reformacyjna oraz motywy porzucania konfesji protestanckich, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 19, 2003, s. 54–76
K. Łopatecki, Okoliczności powstania i przydatność wojskowa mapy Descriptio Ducatus Polocensis Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus”, 19, 2017, z. 1, s. 75–126
K. Łopatecki, Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013
K. Łopatecki, Walczak W., Plan sytuacyjny oblężenia Smoleńska z 1616 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 45, 2008, s. 199–204
J. Łukaszewicz, Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, t. 1, Poznań 1842
D. Maksimiuk, Działalność posłów sejmiku proszowickiego na sejmie ekstraordynaryjnym z 1637 r., „Miscellanea Historico-Iuridica”, 5, 2007, s. 57–75
K. Muscheler, Die Schopenhauer-Marquet-Prozesse und das preussische Recht, Tübingen 1996
M. Nawrocki, Mit Smoleńska w piśmiennictwie polskim XVII wieku – przypadek Jana Kunowskiego, „Terminus”, 18, 2016, z. 4, s. 401–420
J. Niedźwiedź, Źródła, konteksty i okoliczności powstania Ody o zdobyciu Połocka Jana Kochanowskiego, „Terminus”, 18, 2016, z. 4, s. 359–400
A. Norberg, Polen i svensk politik, Stockholm 1974
A. Nowicka-Jeżowa, D. Chemperek, Polonica z Riksarkivet i Skokloster Slott na warsztacie historyka literatury i kultury polskiej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 17, 2010, s. 28–32
S. Ochmann-Staniszewska, Z. Staniszewski, Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, t. 1–2, Wrocław 2000
B. Ostrowski, Pospolite ruszenie szlachty smoleńskiej w XVII wieku, „Acta Baltico-Slavica”, 13, 1980, s. 143–187
[M. Paradowski], Służbę naszą i usarów naszych..., 2012, http://kadrinazi. blogspot.com/2012/03/ (8 II 2018)
Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006
L. Petrażycki, O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa, Warszawa [1924]
F. Pilarczyk, Stemmata w drukach polskich XVI wieku, Zielona Góra 1982
A. Rachuba, Konfederacja kmicicowska i związek braterski wojska litewskiego w latach 1660–1663, Warszawa 1989
M. Roberts, Gustavus Adolphus. A History of Sweden, vol. 1: 1611–1626, London–New York–Toronto 1953
A. Rogatschewski, Zur Geschichte des Magdeburger Rechts und der städtischen Selbstverwaltung in Russland. Die Stadt Belyj (17.–18. Jh.), w: Von Sachsen-Anhalt in die Welt Der Sachsenspiegel als europäische Rechtsquelle, hrsg. H. Lück, Halle an der Saale 2015, s. 123–210
H. Saganowicz, Wychodźcy z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach 1656 roku, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historyczne”, 9, 2003, s. 239–245
A. Selin, Dokument från början av 1600-talet i Ockupationsarkivet från Novgorod och andra samlingar som källor till prosopofografisk forskning, „Stockholm Slavic Papers”, 19, 2012, s. 17–21
M. Straszewicz, Po wielkim kanclerze. Osoba Lwa Sapiehy i jego koncepcje wschodniej polityki Rzeczypospolitej w rokowaniach polsko-moskiewskich w latach 1634–1647, w: Lеў Сапега (1557–1633 гг.) i яго час, рэд. С. В. Марозав [і ін.], Гроднo 2007, s. 165–173
Sveriges Krig 1611–1632, Bd. 1: Danska och Ryska Krigen, Stockholm 1936
R. Szcześniak, Kłuszyn 1610, Warszawa 2008
N. Tremuth, O. Liiv, Polonica im Estnischen Staatlichen Zentralarchiv, Tartu 1931
S. Tworek, Z zagadnień liczebności zborów kalwińskich na Litwie, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 17, 1972, s.
Die Urkunden der Grafen de Lagardie in der Universitätsbibliothek zu Dorpat, hrsg. J. von Lossius, Dorpat 1882
H. Wisner, Dyplomacja polska w latach 1572–1648, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 2: 1572–1795, red. Z. Wójcik, oprac. J. Gierowski, J. Michalski, H. Wisner, Z. Wójcik, Warszawa 1982, s. 5–162
H. Wisner, Rzeczpospolita Wazów, t. 2: Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego, dyplomacja, varia, Warszawa 2004
H. Wisner, Wojsko litewskie 1 połowy XVII wieku. Cz. I, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 19, 1973, z. 1, s. 61–138
A. Wyczański, Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506–1548), Warszawa 1990
С. Горобець, Заснування і походження назв сіл Чернігівського району, Чернігів 2014
Г. Доманова, Кондратьєв І., Кордон землеволодінь Чернігівського магістрату першої половини ХVII ст., „Сiверянський лiтопис”, 3, 2008, s. 68–74
Г. А. Замятин, „Псковское сиденье” (Героическая оборона Пскова от шведов в 1615 г.), „Академия Наук СССР. Исторические записки”, 40, 1952, s. 186–213
І. Ігнатенко, До питання про локалізацію будівель військової та цивільної адміністрації в Чернігівській фортеці у кінці XVII–XVIII ст., „Сiверянський лiтопис”, 3, 2016, s. 37–46
А. Н. Кирпичников, Оборона Пскова в 1615 г. (по новым русским и шведским материалам), w: Средневековая и новая Россия. Сборник научных статей К 60-летию профессора Игоря Яковлевича Фроянова, Санкт-Петербург 1996, s. 424–450
В. А. Кордт, Из семейного архива графов Де-ла-гарди, „Ученые записки Юрьевского университета”, 2, 1894, s. 1–112
М. Кулаковський, Церковні структури на Чернігово-Сіверщині за Польської доби (1618–1648), „Наукові праці історичного факультету Запорізького державного університету”, 19, 2005, s. 22–28
П. Кулаковський, Чернігівське князівство (1619–1633 рр.), w: Історія адміністративно-територіального устрою Чернігово-Сіверщини. Матеріали наук.-практ. конф., ред. С. А. Леп’явка, В. М. Бойка, Ніжин 2007, s. 26–33
П. Кулаковський, Чернігово-Сіверщина у складі Речі Посполитої 1618–1648, Київ 2006
С. Леп’явко, Чернігів у середині XIII-середині XVII ст., „Сiверянський лiтопис”, 1, 2007, s. 40–55
А. В. Лукасевич, Місцеве самоврядування на теренах Чернігово-Сіверщини в контексті становлення магдебурзького права перша половина XVII ст. засади створення та діяльності органів юстиції УРСР у 1918–1956 рр., w: Актуальні проблеми становлення та розвитку держави і права в Україні. Матеріали обласної науково-практичної конференції, м. Ніжин, 11 грудня 2015 р., ред. Т. М. Шевчук, С. М. Сліпак, Ф. В. Барановський, Ю. М. Давиденко, Л. О. Дудк, О. С. Дудченко, Ніжин 2016, s. 62–72
В. В. Пенской, Попытка военных реформ в России начала XVII века, „Вопросы истории”, 11, 2003, s. 127–138
П. Пиріг, Чернігів у середині – другій половині XVII століття, „Сіверянський літопис”, 4, 2014, s. 23–47
С. Потапенко, М. Михайліченко, Красовські: походження та персональний склад «слобідської» гілки шляхетсько-старшинського і дворянського роду, w: Ранньомодерна Україна на перехресті цивілізацій, культур, держав та регіонів, ред. В. Смолій, Київ 2014, s. 159–177
А. Г. Пшэпюрка, Вайскова-палітычная дзейнасць Аляксандра Дажбога Сапегі падчас вайны з Маскоўскай дзяржавай 1609–1618 гг., „Arche”, 3, 2016, s. 185–213
О. Тригуб, До питання про секуляризацію земель Чернігівського Борисоглібського монастиря у кінці XVIII ст. „Сiверянський лiтопис”, 2013, nr 4–6, s. 19–27
Д. Хэмпэрэк, Польская поэма XVII века о великолепии Смоленска, „Studia Slavistici”, 6, 2009, s. 229–249
Чернигову 1300 лет. Сборник документов и материалов, Киев 1990
С. В. Щербина, З історії ремісничих цехів Північного Лівобережжя у ХVІІ–ХVІІІ ст., „Сіверщина в історії України Збірник наукових праць”, 3, 2010, s. 145–148
С. В. Щербина, Розміщення ремісничих цехів на території Чернігово-Сіверщини у ХVІІ–ХVІІІ ст., w: Література та культура Полісся, t. 51: Регіональна історія та культура ХVІІ–ХХ ст. Сучасний погляд на проблеми та особи, ред. Г. В. Самойленко, Ніжин 2009, s. 16–23
О. А. Яновский, В. И. Бобышев, Дипломатия и дипломаты России (от Ивана III до ПетраВеликого), Минск 2000
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 422
Liczba cytowań: 0
