The Forgery of Polish Traditions of Yore. On Two Legendary Medieval Customs Mentioned in Satyr albo Dziki mąż by Jan Kochanowski

Autor

  • Radosław Grześkowiak Institute of Polish Language University of Gdańsk

DOI:

https://doi.org/10.12775/OiRwP.2017.SI.10

Słowa kluczowe

Jan Kochanowski, old custom, knightly culture, historical novel

Abstrakt

In his Satyr, or The Wild Man Jan Kochanowski refers to two old-time customs: first that, during the mass, at the reading of the Gospel, old Poles were to half draw their swords in token of their readiness to defend the Christian faith (vv. 185–200), and the second that infamists were punished upon their honour in such a way that when they sat at table with other people, the host cut the tablecloth to indicate that he did not want to share a meal with them (vv. 231–236). The article analyses numerous references to those customs in the old-Polish literature (unanimously attesting to the lack of these rituals in the sixteenth to the eighteenth centuries), to indicate that both were literary legends.

Biogram autora

Radosław Grześkowiak - Institute of Polish Language University of Gdańsk

Radosław Grześkowiak, DSc, professor of the University of Gdańsk, head of the Department of Literary History at the Institute of Polish Language. His research interests covers old-Polish literature, editing, and emblematics.

Bibliografia

Sources

Bielski J., Dalszy ciąg “Kroniki polskiej”, zawierającej dzieje od 1587 do 1598 r., ed. F.M. Sobieszczański (Warszawa, 1851)

Bielski M., Kronika to jest Historyja świata (Kraków, 1564) Bielski M., Bielski J., Kronika polska (Kraków, 1597)

Bolesławita B. [J.I. Kraszewski], “Z trzeciego na czwarty grudnia 1863. Urywek z pamiętnika,” in: Album Muzeum Narodowego w Rapperswyllu. Rok 1876, ed. J.I. Kraszewski (Lwów, 1876)

Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga pierwsza – księga druga, trans. S. Gawęda et al. (Warszawa, 1961)

Duklan Ochocki J., Pamiętniki, ed. J.I. Kraszewski, vol. 1 (Wilno, 1857)

[Erasmus of Rotterdam], Księgi, które zową Język z łacińskiego na polski wyłożony (Kraków, 1542)

Górnicki Ł., Dworzanin (Kraków, 1566)

Górnicki Ł., Rozmowa o elekcyjej, o wolności, o prawie i obyczajach polskich (Kraków, 1616)

Grajnert J., Książę Karol Radziwiłł “Panie Kochanku”. Opowiadanie na tle dziejów naszych ubiegłego stulecia (Poznań, 1895)

Jaroszewicz F., Matka świętych Polska albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek (Kraków, 1767)

Jurkowski J., Chorągiew Wandalinowa (Kraków, 1607)

Jurkowski J., Pieśni muz sarmackich przy szczęśliwym objęciu kardynalstwa w stolicy apostolskiej… Bernata Maciejowskiego, biskupa krakowskiego etc. (Kraków, 1604)

Karnkowski S., Eucharystyja abo O przenaświętszym sakramencie i ofierze ciał i krwie Pana Zbawiciela naszego (Kraków, 1602)

Kochanowski J., Satyr albo Dziki mąż ([s.l., s.d.]) Kochanowski J., Wróżki (Kraków, 1587)

Kromer M., O sprawach, dziejach i wszystkich inszych potocznościach koronnych polskich ksiąg XXX, trans. M. Błażewski (Kraków, 1611)

Mikołaj of Wilkowiecko, O mszej świętej opisanie i o tajemnicach przedniejszych ceremonij, ku niej należących (Kraków, 1586)

Mymer F., Dictionarium trium linguarum (Kraków, 1528)

Obodziński A., Pandora starożytna monarchów polskich (Kraków, 1640)

Opaliński K., Satyry albo Przestrogi do naprawy rządu i obyczajów w Polszcze należące ([s.l.], 1652)

Orzelski Ś., Bezkrólewia ksiąg ośmioro czyli Dzieje Polski od zgonu Zygmunta Augusta r. 1572 aż do r. 1578, trans. W. Spasowicz (Petersburg and Mohylew, 1856)

Paprocki B., Pamięć nierządu w Polszcze przez dwie fakcyje uczynionego w roku 1587 ([s.l.], 1588)

Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, ed. J. Czubek, vol. 1: Poezja rokoszowa, vol. 2: Proza (Kraków, 1916–1918)

Pistorius S., Wizerunk łaźnie pińczowskiej (Kraków, 1611)

Portofolio królowej Maryi Ludwiki, czyli Zbiór listów, aktów urzędowych i innych dokumentów, ściągających się do pobytu téj monarchini w Polsce, ed. E. Raczyński, vol. 1 (Poznań, 1844)

Potocki W., Ogród fraszek, ed. A. Brückner, vol. 1 (Lwów, 1907)

Powodowski H., Liturgija abo Opisanie mszej świętej i obrzędów jej (Kraków, 1604)

Rej M., Przypowieści przypadłe, z których się może wiele rzeczy przestrzec ([Kraków], 1562)

Rej M., Zwierzyniec, w którym rozmaitych stanów ludzi zwirząt i ptaków kształty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane ([Kraków], 1562)

Rzewuski H., Pamiątki Soplicy, ed. Z. Szweykowski (Wrocław, 2004)

Sienkiewicz H., Pan Wołodyjowski (Warszawa, 2003)

Sienkiewicz H., Potop, vols. 1–3 (Warszawa, 2003)

Skarga P., Kazania sejmowe, ed. J. Tazbir, collaboration M. Korolko (Wrocław, 1972; Biblioteka Narodowa, I 70)

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo (Kraków, 1618)

Starowolski S., Prawy rycerz, ed. K. J. Turowski (Kraków, 1858)

Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi (Królewiec, 1582)

Sudolski Z., Polski list romantyczny (Kraków, 1997)

Szajnocha K., Jadwiga i Jagiełło, 1374–1413. Opowiadanie historyczne, 2nd corr. edn., vol. 2 (Lwów, 1861)

Wybicki J., Utwory dramatyczne, ed. R. Kaleta (Warszawa, 1963)

Zbiór pamiętników do dziejów polskich, ed. W.S. de Broel-Plater, vol. 2 (Warszawa, 1585)

Secondary literature

A. D., “Trancher la nappe,” Archives historiques et littéraires du Nord de la France et du Midi de la Belgique, Ser. 3, 2 (1851)

Bogucka M., Staropolskie obyczaje w XVI–XVII wieku (Warszawa, 1994)

Brückner A., Dzieje kultury polskiej, vol. 1: Od czasów przedhistorycznych do r. 1506 (Kraków, 1930)

Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, introduction J. Tazbir, vol. 2 (Warszawa, 1994)

Chrościcki J.A., “Trzy frontispisy Satyra albo Dzikiego Męża Jana Kochanowskiego. O tapiseriach jagiellońskich, szlacheckim ruchu egzekucyjnym i tradycji ikonograficznej,” in: Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, ed. B. Otwinowska, A. Nowicka-Jeżowa, J. Kowalczyk, A. Karpiński, vol. 2 (Warszawa, 1993)

Dmochowski F.S., Dawne obyczaje i zwyczaje szlachty i ludu wiejskiego w Polsce i w ościennych prowincjach (Warszawa, 1860)

Gloger Z., Encyklopedia staropolska, vol. 3 (Warszawa, 1902)

Gołębiowski Ł., Domy i dwory przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów, uczt... i różnych obyczajowych szczegółów (Warszawa, 1830)

Gołębiowski Ł., Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III­go, vol. 2: Panowanie Władysława III z uwagami nad stanem kraju i rządem jego za Jagiellonów do 1506 r. (Warszawa, 1846)

Gołębiowski Ł., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony (Warszawa, 1830)

Krzywy R., “Ideologia sarmacka wobec tradycji antycznej i renesansowego humanizmu (wprowadzenie do zagadnienia),” in: Humanistyczne modele kultury nowożytnej wobec dziedzictwa starożytnego, ed. M. Prejs (Warszawa, 2010)

Krzywy R., Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Kochanowskiego (Warszawa, 2008)

Lenart M., Patavium, Pava, Padwa. Tło kulturowe pobytu Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki Weneckiej (Warszawa, 2013)

Maciejowski W.A., Pierwotne dzieje Polski i Litwy zewnętrzne i wewnętrzne, z uwagą na ościenne kraje, a mianowicie na Ruś, Węgry, Czechy i Niemcy (Warszawa, 1846)

Maciejowski W.A., Polska aż do pierwszej połowy XVII wieku pod względem obyczajów i zwyczajów, vol. 4 (Petersburg and Warszawa, 1842)

Wójcicki K.W., Zarysy domowe, vol. 1 (Warszawa, 1842)

Odrodzenie i Reformacja w Polsce

Pobrania

Opublikowane

2018-03-25

Jak cytować

1.
GRZEŚKOWIAK, Radosław. The Forgery of Polish Traditions of Yore. On Two Legendary Medieval Customs Mentioned in Satyr albo Dziki mąż by Jan Kochanowski. Odrodzenie i Reformacja w Polsce [online]. 25 marzec 2018, T. 61, s. 215–244. [udostępniono 4.7.2025]. DOI 10.12775/OiRwP.2017.SI.10.

Numer

Tom 61 (2017): Special Issue

Dział

Brak

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 338
Liczba cytowań: 0