Doktryna i polityka w łacińskiej poezji biblijnej śląskich uczniów Filipa Melanchtona
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2017.07Słowa kluczowe
doktryny protestanckie, łacińska poezja biblijna, reformacja, Filip Melanchton, Jacob Kuchler, Joannes Seckerwitz, Thomas Mawer, Caspar Pridmann, Laurentius Fabricius, Protestant doctrines, neo-Latin biblical poetry, ReformationAbstrakt
Przedmiotem artykułu są wybrane utwory śląskich uczniów Filipa Melanchtona, studiujących w Wittenberdze w latach 1545–1560: Jacoba Kuchlera z Jeleniej Góry (ok. 1526 – ok. 1572), Joannesa Seckerwitza z Wrocławia (ok. 1529–1583), Thomasa Mawera z Trzebiela (1536–1575), Caspara Pridmanna z Głogowa (1537–1598) i Laurentiusa Fabriciusa z Rud (1539–1577). W artykule zwrócono uwagę na znaczenie doktrynalne i polityczne ich twórczości, która miała stanowić oręż w walce z Kościołem katolickim i jednocześnie szerzyć protestantyzm w tym burzliwym okresie walki wyznaniowej nie tylko na Śląsku, ale właściwie na całym obszarze północnej i środkowej Europy. Do zadań prezentowanych tutaj tekstów należało też promowanie protestanckich doktryn (sola gratia, solus Christus, sola fide, sola Scriptura, predestynacja, ubogi kult, negacja kapłaństwa i celibatu) i rozpowszechnianie ich na terenie cesarstwa, w Rzeczypospolitej, Prusach, Inflantach.
The article presents selected works of Philip Melanchthon’s Silesian pupils who studied in Wittenberg during last years of the big Protestant reformer (1545–1560). Some biblical poems of Jacob Kuchler (ca. 1526 – ca. 1572), Joannes Seckerwitz (ca. 1529–1583), Thomas Mawer (1536–1575), Caspar Pridmann (1537–1598), and Laurentius Fabricius (1539–1577) are elaborated. The study seeks to decipher the political and religious function of propaganda of these religious publications, with particular emphasis on their role played in the religious battle against the Catholic Church and for the promotion of several protestant doctrines, including: a doctrine of “justification by grace alone, by Christ alone, through faith alone on the basis of Scripture alone”. Their authors highlighted also the doctrine of predestination, simple and modest religious worship, and questioned the religious significance of the priesthood and the celibacy. This poetry was written not only for Germans, Silesians, but also for the Polish, Prussian and Livonian people.
Bibliografia
Źródła
A. Charitius, De viris eruditis Gedani ortis, speciatim in iis qui scriptis inclaruerunt, Vittembergae 1715, BK, sygn. 11542
J. H. Cunradus, Silesia Togata, ed. C. T. Schindlerus, Lignicii 1706, BUWr, sygn. 337104
R. Curicke, Der Stadt Dantzig historische Beschreibung: worinnen von dero Uhrsprung, Situation, Regierungs-Art, geführten Kriegen, Religionsund Kirchen-Wesen außführlich gehandelt wird, Amsterdam–Danzig 1687, BK, sygn. 4505b. adl. 1, 2o
L. Fabricius, Adamus, Regiomonti Borussiae 1566, Książnica Kopernikańska w Toruniu, sygn. B. 4027 adl. 3
L. Fabricius, Canticum Canticorum Salomonis et Threni Hieremiae prophetae, Vratislaviae 1561, BUWr, sygn. 382758
L. Fabricius, Historia diluvii Noae elegiaco carmine reddita et dedicata nobili eruditione et virtute praestanti iuveni Domino Thomae Redingero Wratislaviensi, Domino et Maecenati suo omni pietate et observantia colendo a Laurentio Fabricio Elisio, [b. m. i druk.] , BUWr, sygn. 507706
L. Fabricius, Psalmi quindecim qui cantica graduum dicuntur variiis carminum generibus redditi, Regiomonti Borussiae 1562, Książnica Kopernikańska w Toruniu, sygn. B.4o 27 adl. 20
L. Fabricius, Psalmus XXXVII Noli aemulari in malignantibus etc. carmine elegiaco et Psalmus XXXIX Dixi: custodiam vias meas carmine phalaecio compositi a Laurentio Fabricio Raudensi Silesio, Regiomonti Borussiae 1562, BUWr, sygn. 535643, 533404
M. Hanke, Vratislavienses Eruditionis Propagatores: Id est Vratislaviensium Scholarum Præsides, Inspectores, Rectores, Professores, Præceptores; Tabulis Chronologicis comprehensi [...] Cum Annotationibus & tribus Indicibus, Vratislaviae 1767, Universitätsund Landesbibliothek Sachsen-Anhalt, Halle, sygn. Ga.4114
J. S. Johnius, Parnassi Silesiaci sive recensionis poetarum Silesiacorum quotquot vel in patria vel in alia etiam lingua musis litarunt centuria I–II, Vratislaviae 1728–1729, BUWr, sygn. 307200/I–II
J. Kuchler, Carmen funebre In obitu[m] illustrissimi principis ac Domini, Domini Alberti Senioris, Marchionis Brandenburgensis, Prussiae, Stetinensiu[m], Pomeraniae, Cassubiorum et Sclavorum Ducis, Burgravij Norinbergensis. Rugiae Principis, etc. qui simul cum charissima coniuge sua Domina Anna Maria ex Illustri et veteri Ducum Brunsvicensium familia nata, ex hac mortali vita decessit 13 Calend. Aprilis, Anno aetatis suae 78. Scriptum a Iacobo Cuchlero Hirsbergen[si] Reipub. Gedanensis Secretario, Dantisci: excudebat Iacobus Rhode, 1568, BK, sygn. Cim.Qu.2535
J. Kuchler, Epicedium in mortem Reverendi et Incomparabilis Viri D. Philippi Melanchtonis scriptum Posnaniaea Iacobo Kuchlero Hyrschbergensi. Anno 1560. 15 Maij, BG, sygn. Cf 848 8o adl. 22
J. Kuchler, Historia Ionae Prophetae carmine elegiaco tractata a Iacobo Cuchlero Hyrsbergense. Cui addita sunt alia nonnulla sacri argumenti poemata eodem authore. Anno 1551 scripta Posnaniae: in aula Illustris D. Comitis a Gorca Castellanis Posnaniensis, Regiomonti 1551, BUWr, sygn. 316159; BO, sygn. XVI.O.850
J. Kuchler, Historia Ionae Prophetae carmine elegiaco tractata per Iacobum Kuchlerum, Incytae Reipublicae Gedanensis Secretarium. Amplissimo Ordini Senatorio Regiae Civitatis Gedaniensis dedicata, anno 1566. Cal Ianuarii. Gedani [1566], BG, sygn. Oe 13. 8o, nr 161; BUWr, sygn. 535396
J. Kuchler, In Nuptias Illvstrissimi Principis Ac Domini, Domini Alberti Marchionis Brandeburgensis [...] Carmen gratulatorium a Iacobo Kuchlero [...] scriptum, Regiomonti 1550, BG, sygn. Cf 848 8o adl. 5
M. Luther, De servo arbitrio [...] ad Erasmum Roterodamum, Wittembergae 1525, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. Polem. 1694
G. Macropedius, Lazarus Comoedia sacra de Epulone divite et Lazaro mendico, ex Lucae capite 16. desumpta, Coloniae 1550, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. Res/P.o.lat. 1687 e
T. Mawer, Historia creationis, lapsus et reparationis hominis pio studio elegiaco carmine contexta, Witebergae 1558, Universitätsund Landesbibliothek Sachsen-Anhalt, Halle, sygn. 004974 59x
C. Pridmann, Carmen de morte et resurrectione Iesu Christi in schola Glogovensi recitatum. Illustri et Magnifico Domino, Domino Stanislao, Comiti et Domino a Gorka, Capitaneo in Busko et Kolo et Domino Regalim in Gnesna, Uscze, Pila, Moschina etc. Dicatum autore, Gorlicii 1566, KUL, sygn. XVI. 534; BUWr, sygn. 352633
C. Pridmann, Carmen hexametrum bucolicum in natalem Iesu Christi, Vienna 1560, BUWr, sygn. 355359
J. Seckerwitz, Carmen de Abrahamo tentato: scriptum ad illustrissimum principem [...] Ioannem Fridericum, ducem Stetini, Pomeraniae, Vratislaviae 1574, BUWr, sygn. 395733
J. Seckerwitz, Duae epistolae ficticiae altera Iacobi ad Fratrem Esav, et altera responsoria Esav ad Iacobum. Quibus accesisit brevis interpretatio historiae, Wittebergae: excudebat Ioannes Crato, 1550, Sächsische Landesund Universitätsbibliothek, Dresden, sygn. Lit.Lat. rec. A388, II
J. Seckerwitz, Elegia de divite epulone et mendico Lazaro, desumpta ex Evangelicis historiis, Coloniae 1556, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. A.lat.b. 352
J. Seckerwitz, Elegia de natali Christi Servatoris nostri. Scripta ad Reverendissimum Praesulem Dominum Paulum Speratum a Rutilis etc. episcopum Pomesaniensem.Ecloga continens colloquium Pastorum, quibus Angelus annuntiavit Nativitatem Domini. Scripta ad nobilem et generosum virum Georgium Socolofsky, terrae Culmensis iudicem, per Ioannem Seckerwitz Vratislaviensem, [b. m. i druk.] 1551, BG, sygn. Cf 848 8o 3 adl.
J. Seckerwitz, Pomeraneidvm Johannis Seccervitii libri qvinqve: qvorvm priores tres heroico, posteriores duo carmine elegiaco conscripti sunt: index materiarum, in singulis libris, sub finem operis est adiectus, Gryphiswaldiae 1582, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. Asc. 4451
J. Seckerwitz, Psalmi aliquot lyricis modis versi, Witebergae 1554, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. 4 L.impr.c.n.mss. 1024
M. Severus, Duo Psalmi carmine redditi, in honorem Generosi et Magnifici Domini Stanislai a Gorca etc. Inclytae Vuittebergensis Academiae Rectoris, Wittebergae: excudebat Ioannes Crato, 1554, Bayerische Staatsbibliothek, München, sygn. B. Metr. 301 h
Opracowania
Album Academiae Vitebergensis, ed. K. E. Förstemann, Leipzig 1841
O. Bartel, Filip Melanchton w Polsce, OiRwP, 6, 1961, s. 73–90
B. Bauch, Luther und Kant (Berlin 1904) [rec.], „Przegląd Filozoficzny”, 8, 1905, nr 3
G. Bauch, Geschichte des Breslauer Schulwesens in der Zeit der Reformation, Breslau 1911 (Codex Diplomaticus Silesiae, t. 26)
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913
D. Dolański, Najspokojniejszy Kościół. Reformacja XVI wieku w księstwie głogowskim, Zielona Góra 1998
S. J. Ehrhardt, Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, Th. 1–4, Liegnitz 1780–1789
G. Ellinger, Geschichte der neulateinischen Literatur Deutschlands in sechzehnten Jahrhundert, Bd. 1–3, Berlin 1929–1933
G. Erler, Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg i. Pr. Die Immatrikulationen von 1544–1656, Bd. 1, Leipzig 1910
E. Estreicher, Bibliografia polska, cz. 3, t. 1–32, Kraków 1891–1939
G. Förstern, Analecta Freystadiensia oder Freystädtische Chronica, Lissa 1751
H. Freytag, Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 38, 1898, s. 1–137
H. Freytag, Die Preussen auf der Universität Wittenberg und die nichtpreussischen Schüler Wittenbergs in Preussen von 1502 bis 1602, Leipzig 1903
T. Grabowski, Literatura luterska w Polsce wieku XVI (1530–1630), Poznań 1920
K. Hartfelder, Philipp Melanchthon als Praeceptor Germaniae, Berlin 1889
F. Hasse, De vita Ioannis Seccervitii Vratislaviensis: olim professoris poetices Gryphiswaldensis commentatio, Vratislaviae 1863
J. Janssen, History of the German People at the Close of the Middle Ages, transl. by A. M. Christie, M. A. Mitchell, t. 7, [b.m.w.] 1966
H. Kowalska, Łaski Jan (Joannes a Lasco), PSB, 18, 1973, s. 237–244
W. Krasiński, Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, t. 1, tł. J. Bursche, Warszawa 1903
K. E. H. Krause, Mawer, Thomas, w: Allgemeine Deutsche Biographie, t. 20, Leipzig 1884
K. Lepszy, Górka Stanisław (1538–1592), PSB, 8, 1959–1960, s. 416–421
S. M. Manetsch, Calvin’s Company of Pastors. Pastoral Care and the Emerging Reformed Church, 1536–1609, Oxford 2013
T. Maruyama, The Ecclesiology of Theodore Beza. The Reform of the True Church, Genève 1978
A. Modlińska-Piekarz, Fabricius Raudensis Silesius, Laurentius, w: Słownik pisarzy śląskich, t. 3, red. J. Lyszczyna, D. Rott, Katowice 2010, s. 26–32
A. Modlińska-Piekarz, Kuchler Jacob, w: Słownik pisarzy śląskich, t. 5, red. J. Lyszczyna, D. Rott, Katowice 2017, s. 57–62
A. Modlińska-Piekarz, Seckerwitz Johannes [Młodszy], w: Słownik pisarzy śląskich, t. 5, red. J. Lyszczyna, D. Rott, Katowice 2017, s. 89–96
A. Modlińska-Piekarz, Votum Davidicum. Poetyckie parafrazy psalmów w języku łacińskim w XVI i XVII wieku, Lublin 2009
Z. J. Nowak, Antyreformacyjna elegia Dantyszka o zagładzie Gdańska oraz jej kariera polityczna w XVI i XVII wieku, OiRwP, 16, 1971, s. 3–35
E. Praetorius, Danziger Lehrer Gedächtniß, bestehend in einem richtigen Verzeichniß der Evangelischen Prediger in der Stadt und auf dem Lande, Danzig–Leipzig 1760
J. M. Reu, Quellen zur Geschichte des kirchlichen Unterrichts, Bd. 2, Hildesheim 1976
L. Rhesa, Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen Westpreussens angestellten Predigern, Königsberg 1834
D. K. Shuger, The Renaissance Bible. Scholarship, Sacrifice, and Subjectivity, Berkeley 1998
J. Soffner, Geschichte der Reformation in Schlesien, Breslau 1886
J. Tazbir, Filip Melanchton w pamięci Polaków, OiRwP, 40, 1996, s. 5–16
S. Treichel, Leben und Werke des Johannes Seccervitius, Greifswald 1928
S. Tync, Z życia patrycjatu wrocławskiego w dobie renesansu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 8, 1953, s. 69–123
C. E. Vehse, Memoirs of the Court, Aristocracy, and Diplomacy of Austria, London 1856
H. Wiegand, Johannes Seckerwitz als neulateinischer Dichter, w: Pommern in der frühen Neuzeit: Literatur und Kultur in Stadt und Region. [Vorträge und Referate des interdisziplinären Symposions in Greifswald vom 29.9. bis 2.10.1992], Tübingen 1994
J. Wijaczka, Albrecht von Brandenburg-Ansbach (1490–1568). Ostatni mistrz zakonu krzyżackiego i pierwszy książę „w Prusiech”, Olsztyn 2010
T. Wotschke, Jakob Kuchler: ein Posener Humanist, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, 20, 1905, s. 213–247
T. Wotschke, Zum Leben des Posener Humanisten Jakob Kuchler, „Historische Monatsblätter für die Provinz Posen”, 14, 1913, nr 10, s. 165–166
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 346
Liczba cytowań: 0