A Fine Piece of Arse. Solving Jan Kochanowski’s Gadka
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2016.SI.06Słowa kluczowe
Jan Kochanowski, old sexuality, poetics of a riddle, scatological humour, ribald humourAbstrakt
The paper focuses on the literary riddle written in the sixteenth century by Jan Kochanowski (Fraszki III 78), concerning an animal with one eye that is shot at with arrows without arrowheads. The answer to the riddle is still debated by exegetic researchers. The author discusses the answers proposed so far (firearm, a homosexual’s anus, a female anus, an outhouse), starting with detailed lexical analysis of the epigram. Having discussed the poetics of the Old Polish ambiguous ribald riddle (suggesting indecent associations, but leading to an innocent answer) and the differences in the perception of the female body in the sixteenth century and today, the author shows that the audience of the riddle in the times of Kochanowski reached the conclusion that the answer was a female vagina. This trivial solution still seems to be the most probable answer.Bibliografia
Archival sources
Cracow, Jagiellonian Library (Biblioteka Jagiellońska), sign. 116
Kórnik, PAS Library (Biblioteka Polskiej Akademii Nauk), sign. 495
London, British Library, Yates Thompson, Ms 13
Lviv, National Vasyl Stefanyk Scientific Library of Ukraine, Baworowski Collection (Zbiór Baworowskich), sign. 1332 (kept at BJ, sign. Ms.Slav. Fol.9); Ossolineum Collection (Zbiory Ossolineum), sign. 5888/I
Warsaw, University Library (Biblioteka Uniwersytecka), sign. 190
Printed sources
Amoris divini et humani antipathia (Paris, 1628)
[Biernat from Lublin], Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego i z przypowieściami jego… (Kraków, 1578)
Borzymowski M., Morska nawigacyja do Lubeka, ed. R. Pollak (Gdańsk, 1971)
Columbus R., De re anatomica libri XV (Venetiis, 1559)
Cztery wieki fraszki polskiej, ed. J. Tuwim, introd. A. Brückner, 2nd edn. (Warszawa, 1957)
Daniecki J., Zabawy (Kraków, 1606)
Gadki toruńskie czyli zagadki weselne z przełomu XVII i XVIII w., ed. S. Salmonowicz (Toruń, 1980)
Gdacjusz A., Dyszkurs o grzechach szóstego przykazania Bożego… (Brzeg, 1682) Górnicki Ł., Dworzanin polski (Kraków, 1566)
Kochanowski J., Dzieła polskie, ed. J. Krzyżanowski (Warszawa, 1955)
Kochanowski J., Dzieła polskie, ed. J. Krzyżanowski, 11th edn. (Warszawa, 1980)
Kochanowski J., Dzieła wszystkie. Wydanie pomnikowe, vol. 2 (Warszawa, 1884)
Kochanowski J., Fraszki (Kraków, 1612)
Kochanowski J., Fraszki (Kraków, 1617)
Kochanowski J., Fraszki (Kraków, 1629)
Kochanowski J., Fraszki, ed. S. Łempicki (Lwów, 1928)
Kochanowski J., Fraszki, ed. J. Pelc, 2nd. corr. edn. (Wrocław, 1991)
Korczyński A., Fraszki, ed. R. Pollak (Wrocław, 1950)
Korczyński A., Wizerunk złocistej przyjaźnią zdrady, ed. R. Grześkowiak (Warszawa, 2000)
Krünitz J.G., Oekonomische Encyklopädie, vol. 100: Nachjahr – Nahme (Berlin, 1805)
Morsztyn H., Wiersze padewskie, ed. R. Grześkowiak (Warszawa, 2014)
Morsztyn J.A., Utwory zebrane, ed. L. Kukulski (Warszawa, 1971)
Morsztyn Z., Emblemata, ed. J. Pelc, P. Pelc (Warszawa, 2001)
Niemojewski S., Diariusz drogi spisanej i różnych przypadków pociesznych i żałosnych prowadząc córkę Jerzego Mniszka, Marynę, Dymitrowi Iwanowiczowi w roku 1606, ed. R. Krzywy (Warszawa, 2006)
Polska fraszka mieszczańska. Minucje sowiźrzalskie. Utwory wyłączone z pierwszego wydania zbiorowego, ed. K. Badecki (Kraków, 1948)
Potocki W., Ogród fraszek, ed. A. Brückner, vol. 1–2 (Lwów, 1907)
Radziwiłłowa U., Komedyje i tragedyje… (Żółkiew, 1754)
Rej M., Figliki, ed. M. Bokszczanin, introd. J. Krzyżanowski (Warszawa, 1974)
Rozmowy Salomona z Marchołtem, trans. and ed. M. Eder (Wrocław, 2014)
Rysiński S., Proverbiorum polonicorum… chiliades duae et centuriae duae / Przypowieści polskich… dwa tysiąca i dwieście (Lubecae ad Chronum, 1621)
Szemiot S.S., Sumariusz wierszów, ed. M. Korolko (Warszawa, 1981)
Tasso T., Gofred abo Jeruzalem wyzwolona, trans. P. Kochanowski (Kraków, 1618)
Zagadki rozmaite i pytania służące zabawie i nauce. Antologia polskiej zagadki literackiej, ed. J.M. Kasjan (Toruń, 1994)
Secondary literature
Bachtin M., Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, trans. A. Goreń, A. Goreń, introd. S. Balbus (Kraków, 1975)
Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, vol. 1–2 (Warszawa, 2000)
Barylewska-Szymańska E., “Czystość i higiena w gdańskich domach mieszczańskich drugiej połowy XVIII wieku,” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53, no. 3/4 (2005), pp. 411–422
Bielas K., Niesformatowani. Rozmowy (Kraków, 2007)
Birczyńska J., “Słownik erotyczny ‘Fraszek’ Jana Kochanowskiego,” in: Jan Kochanowski i epoka renesansu. W 450 rocznicę urodzin poety (1530–1980), ed. T. Michałowska (Warszawa, 1984), pp. 334–348
Brückner A., Ezopy polskie (Kraków, 1902)
Brückner A., Język Wacława Potockiego. Przyczynek do historii języka polskiego (Kraków, 1900)
Duska J., “Tajemnicza ‘Gadka’ z ksiąg III ‘Fraszek’ Jana Kochanowskiego. Rozwiązanie zagadki,” in: Wiązanie sobótkowe. Studia o Janie Kochanowskim, ed. E. Lasocińska, W. Pawlak (Warszawa, 2015), pp. 348–355
Grześkowiak R., Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej (Warszawa, 2013)
Grześkowiak R., Barokowy tekst i jego twórcy. Studia o edycji i atrybucji poezji “wieku rękopisów” (Gdańsk, 2003)
Grześkowiak R., “‘Próżno się kusić, czym nie dano być’. Jak Salomon Rysiński pasował Biernata z Lublina na pierwszego paremiografa Rzeczypospolitej,” in: Biernat z Lublina a literatura i kultura wczesnego renesansu w Polsce, ed.
J. Dąbkowska-Kujko, A. Nowicka-Struska (Lublin, 2015), pp. 123–153 Grześkowiak R., “Przysłowia ‘są jakoby szpikiem niejakim bystrego rozumu i głębokiego dowcipu ludzkiego’. Nieznane wydanie ‘Przypowieści polskich, od Solomona Rysińskiego zebranych, dwa tysiąca i dwieście’ z roku 1621,” in: Sarmackie theatrum VII. W kręgu rodziny i prywatności, ed. M. Jarczykowa, R. Ryba (Katowice, 2014), pp. 117–123
Hanusiewicz M., Pięć stopni miłości. O wyobraźni erotycznej w polskiej poezji barokowej (Warszawa, 2004)
Kasjan J.M., Polska zagadka ludowa (Wrocław, 1983)
Krzywy R., “Eros wyzwolony. Obscena Daniela Naborowskiego w kontekście kulturowym i literackim,” in: Daniel Naborowski. Krakowianin – Litwin – Europejczyk, ed. K. Follprecht, K. Gajdka (Katowice, 2008), pp. 27–44
Krzywy R., “Rokokowe epitalamiony Stanisława Trembeckiego wobec tradycji gatunku,” Wiek Oświecenia 20 (2004), pp. 121–142
Krzyżanowski J., “Zagadka i jej problematyka,” in: idem, Szkice folklorystyczne, vol. 3: Wokół legendy i zagadki. Z zagadnień przysłowioznawstwa (Kraków, 1980), pp. 16–36
Linde S.B., Słownik języka polskiego, vol. 1/1–2 (Lwów, 1807–1808)
Nastulczyk T., Oczko P., Homoseksualność staropolska. Przyczynek do badań (Kraków, 2012)
Obremski K., “‘Ma Eufrozyna coś osobliwego’. Poetyka toruńskiej zagadki weselnej przełomu XVII i XVIII w.,” Barok 15, no. 1 (2008), pp. 173–188
Obremski K., “O alternatywnych rozwiązaniach toruńskich zagadek weselnych,” Literatura Ludowa no. 2 (2012), pp. 25–31
Obremski K., “Toruńskie zagadki weselne: porównania – obrazowanie – obyczajność,” Pamiętnik Literacki 104, no. 3 (2013), pp. 99–118
Pankowski M., “Polska poezja nieokrzesana (próba określenia zjawiska),” Teksty no. 4 (1978), pp. 30–46
Pollak R., “Notatki na marginesie utworów A. Korczyńskiego,” Pamiętnik Literacki 43 (1952), pp. 599–603
Salmonowicz S., Szkice toruńskie z XVII–XVIII wieku (Toruń, 1992)
Słownik folkloru polskiego, ed. J. Krzyżanowski (Warszawa, 1965)
Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, vol. 1–5, ed. M. Kucała (Kraków, 1994–2012)
Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 21, ed. M.R. Mayenowa (Wrocław, 1992)
Sowiźrzał krotochwilny i śmieszny. Krytyczna edycja staropolskiego przekładu “Ulenspiegla”, ed. R. Grześkowiak, E. Kizik (Gdańsk, 2005)
Stringer M.D., Becker I., “Colombo and the Clitoris,” European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology 151, no. 2 (2010), pp. 130–133
Szlesiński I., “Język Samuela Twardowskiego (frazeologia i składnia),” Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 16 (1970), pp. 87–120
Ulewicz T., “O najstarszych i późniejszych zapożyczeniach językowych w Polsce: glosa historyczno-kulturalna,” Terminus 1/2 (2000), pp. 19–26
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 466
Liczba cytowań: 0
