Krytyka polskich biskupów w łacińskich pismach Marcina Kromera (1542–1568)
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2024.02Słowa kluczowe
krytyka, biskup, autorytet, reformacja, mowa, dialog, retorykaAbstrakt
Artykuł jest próbą opisania krytyki polskich biskupów, która znalazła się w tekstach z lat 1542–1568 jednego z czołowych przedstawicieli kontrreformacji – Marcina Kromera. Treść pracy koncentruje się na analizie passusów z dzieł humanisty, w których pojawiają się słowa nagany pod adresem polskich hierarchów. Tematem refleksji badawczej jest sposób prowadzenia krytyki, jej przedmiot oraz propozycje naprawy obyczajów kleru. Analizie zostaje poddana także postawa Kromera w kontekście stosunków polskiego Kościoła z dworem Jagiellonów.
Bibliografia
Źródła
Acta Tomiciana: epistolae, legationes, responsa, actiones, res gestae Serenissimi Principis Sigismundi eius nominis Primi Regis Poloniae, t. 1: A.D. 1524– 1525, Posnaniae [1857]
Andreae Cricii Carmina, ed. C. Morawski, Cracoviae 1888
Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470–1543, tł. K. Jeżewska, E. Jędrkiewicz, wstęp i oprac. A. Jelicz, Warszawa 1956
Cromerus Martinus, De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX. Adiecta est in fine eiusdem autoris funebris oratio Sigismundi Regis vitam compendiose complexa, Basileae, per Ioannem Oporinum, [1555]
Cromerus Martinus, Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quattuor, binis distincti dialogis, wyd. i oprac. A. Dziuba, W. Kopek, K. Mogielnicki, red. J. Pigoń, Lublin 2021 (Staropolski Dramat i Dialog Religijny, t. 6)
Cromerus Martinus, Sermo de tuenda dignitate sacerdotii Petricoviae in Synodo habitus, Cracoviae, per Hier[onymum] Wiet[orem], 1542
Cromerus Martinus, Sermones tres synodici, cum adiunctis aliquot aliis carmine iuvenili de resurrectione Christi, Coloniae, apud Maternum Cholinum, 1566
Hosii Stanislai S. R. E. Cardinalis Maioris Poenitentiarii Episcopi Varmiensis (1504–1759) et quae ad eum scriptae sunt Epistolae tum etiam eius Orationes legationes, t. 1–2, Kraków 1879–1886
Kromer Marcin, Rozmowy Dworzanina z Mnichem, wyd. i oprac. J. Dąbkowska-Kujko, P. Kociumbas, red. E. Buszewicz, Lublin 2021 (Staropolski Dramat i Dialog Religijny, t. 5)
Starowolski Szymon, De claris oratoribus Sarmatiae, tł. i wyd. E. J. Głębicka, Warszawa 2002 (Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 25)
Opracowania
Barszcz L., Andrzej Krzycki, poeta, dyplomata, prymas, Gniezno 2005
Barycz H., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935
Barycz H., Marcin Kromer, PSB, 15, 1970, s. 319–325
Bodniak S., Marcin Kromer w obronie Kościoła (1542–1556). Karta z dziejów walki z reformacją w Polsce, „Reformacja w Polsce”, 3, 1924, s. 203–217
Dworzaczek W., Samuel Maciejowski, PSB, 19, 1974, s. 64–69
Dziuba A., Inspiracje Cycerońskie w Marcina Kromera Monachus, sive Colloquiorum de religione libri […] Liber I (1568:34–40), „Roczniki Humanistyczne”, 68, 2020, 3, s. 7–22
Dziuba A., Marcin Kromer (1512–1589) w walce o reformę Kościoła w Polsce. Sermo de tuenda dignitate sacerdotii, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecorum et Latinorum”, 32, 2022, 1, s. 133–148
Eichhorn A., Der ermländische Bischof Martin Kromer als Schriftsteller, Staatsmann und Kirchenfürst, „Zeitschrift für die Geschichte und Alterthumskunde Ermlands”, 4, 1869
Fijałek J., Średniowieczne ustawodawstwa synodalne biskupów polskich, [t.] 1: Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego, Kraków 1893
Finkel L., Marcin Kromer, historyk polski XVI wieku. Rozbiór krytyczny, Kraków 1883
Gołąbek K., Antywzorzec biskupa w instrukcji kapituły krakowskiej na synod piotrkowski 1551 r., „Przegląd Historyczny”, 2010, 101, s. 12–52
Fischer-Fabian S., Aleksander Wielki, tł. R. Wojnakowski, Warszawa 2000
Górski K., Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986
Graff T., Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kraków 2008
Gręźlikowski J. ks., Czym był dla Kościoła Sobór Trydencki (1545–1563)? (refleksja w 440-tą rocznicę od zakończenia obrad), „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny”, 46, 2003, 3–4, s. 171–226
Grzybowski S., Marcin Kromer czyli kariera snoba, w: Pisarze staropolscy. Sylwetki, t. 2, red. S. Grzeszczuk, Warszawa 1997, s. 43–70
Grzywacz J., Nominacje biskupów w Polsce przedrozbiorowej, Lublin 1960
Hajdukiewicz L., Kowalska H., Piotr Myszkowski, PSB, 22, 1977, s. 382–390
Kiryk F., Jakub ze Sienna, PSB, 10, 1962–1964, s. 364–367
Korczak L., Tomasz Strzępiński, PSB, 45, 2007–2008, s. 80–84
Korytkowski J., Prałaci, kanonicy katedralni, metropolici gnieźnieńscy od roku 1000 aż do dni dzisiejszych podług źródeł archiwalnych, t. 4, Gniezno 1883
Kosiorek J., Kromer Marcin, w: Encyklopedia katolicka, t. 9, Lublin 2002, kol. 1305–1306
Koss W., Polityka kościelna Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1996
Litak S., Od Reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994
Matuszek A., Jan Grot (Grotowic), PSB, 9, 1960–1961, s. 15–18
Nowicka-Jeżowa A., Jan Kochanowski wobec protestantyzmu, w: Ewangelicyzm reformowany w Pierwszej Rzeczypospolitej, red. D. Chemperek, Warszawa 2015 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Hermeneutyka Wartości, t. 9), s. 216–274
Nowicka-Jeżowa A., Pokolenia trydenckie między tradycją a wyzwaniami przyszłości, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2016 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Hermeneutyka Wartości, t. 6), s. 21–102
Ojrzyński R., Obraz Polski i Polaków w pismach Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (papieża Piusa II), Warszawa 2014
Ptaszyński M., Luteranizm bez Lutra? Luter w Polsce w XVI wieku, w: Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, red. K. Meller, Warszawa 2017 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Hermeneutyka Wartości, t. 8), s. 26–65
Ptaszyński M., Reformacja w Polsce a dziedzictwo Erazma z Rotterdamu, Warszawa 2018
Sawicka B., Nieobyczajność episkopatu Królestwa Polskiego (w związku z Instrukcją na synod piotrkowski z 1551 r.), w: Honestas et turpido. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, M. Kupczewska, K. Łopatecki, J. Urwanowicz, Białystok 2019, s. 173–188.
Tazbir J., Historia Kościoła katolickiego w Polsce (1460–1795), Warszawa 1966
Tazbir J., Znaczenie obyczajów kleru dla rozwoju i upadku polskiej reformacji, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 8, 1961, s. 91–106
Tylus S., Episkopat polski doby reformy trydenckiej (do końca XVI w.), w: Biskup Marcin Kromer (1512–1589) w służbie Kościoła, ojczyzny i ziemi bieckiej, red. ks. W. Kret, ks. S. Zych, Biecz 2013, s. 11 – 17.
Urban W., Stanisław Górski, PSB, 8, 1959–1960, s. 452–454
Walewski C., Marcin Kromer, Warszawa 1874
Wojciechowski L., Stanisław biskup, w: Encyklopedia katolicka, t. 18, Lublin 2013, kol. 783–785
Wyczański A., Polityka i Kościół w dobie Odrodzenia. Nominacje biskupie Zygmunta Starego, w: Kultura polska a kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1987
Zawadzki R. K., Apokryfizacje renesansowe. Przykład łacińskiego poematu „De spledidissimo [!] Christi Iesu triumpho carmen” Marcina Kromera, „Łódzkie Studia Teologiczne”, 25, 2016, 1, s. 225–239
Żurek W. W., Marcin Kromer – biskup warmiński, w: Biskup Marcin Kromer (1512–1589) w służbie Kościoła, ojczyzny i ziemi bieckiej, red. ks. W. Kret, ks. S. Zych, Biecz 2013, s. 85–99
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 35
Liczba cytowań: 0
