Kalwińska z Chrystusem wojna i odnaleziona Kolęda paniom saskim – domniemany autor i edycja wierszy antyprotestanckich
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2023.06Słowa kluczowe
Kolęda paniom saskim, Kalwińska z Chrystusem wojna, Jan Chądzyński, antyprotestanckie epigramaty, polemika wyznaniowa, jezuiciAbstrakt
Celem artykułu jest próba ustalenia autorstwa dwóch siedemnastowiecznych, antyprotestanckich cyklów epigramatycznych – Kolędy paniom saskim oraz Kalwińskiej z Chrystusem wojny – oraz ich pierwsze krytyczne wydanie, uwzględniające utwory dotychczas nieznane oraz uważane za zaginione. Wywód atrybucyjny obejmuje ustalenia dotyczące czasu i okoliczności powstania obu cyklów, omówienie ich cech wspólnych oraz istniejących przekazów, a także skorygowanie i uzupełnienie stanu wiedzy na temat życia i twórczości jezuity Jana Chądzyńskiego, prawdopodobnego autora epigramatów.
Bibliografia
Teksty źródłowe
Archivum Romanum Societatis Iesu: Germ. 11, Germ. 132, Lit. 6, Lit. 7, Lit. 8, Lit. 8 (I), Lit. 8 (II), Lit. 9, Lit. 10, Lit. 11, Lit. 56, Lit. 61, Pol. 43
Boniecki A., Herbarz polski, cz. 1: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 2, Warszawa 1900
Chądzyński J., Byssus et purpura indumentum eius, rkps BN, sygn. BOZ 1201, k. 167rec.
Chądzyński J., Compendium de iure et iustitia, rkps Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego, sygn. F3–2213, k. 429rec.–497ver.
Chądzyński J., Dyskurs kapłana jednego polskiego [– –], rkps BN, sygn. BOZ 1201, k. 156ver.–166rec.
Eckius J., Cochlaeus J., Enchiridion locorum communium [– –], Coloniae [b.r.w.], H. Alopecius
Faulkner J. A., Luther and the Bigamous Marriage of Philip of Hesse, „The American Journal of Theology”, 17, 1913, 2, s. 206–231
Grabowiecki S., Martinus Lauter eiusque levitas, Cracoviae 1585, J. Januszowski
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J., powiększony [– –], t. 3, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1839
[Kański A.], Żywot przenachwalebniejszej Bogarodzice Panny Maryjej zebrany z Pisma Świętego [– –] tudzież i z Doktorów Kościelnych [– –], Kraków 1648, Ł. Kupisz
Laureae Academicae, rkps Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego, sygn. F2– DC1
Luther M., An den Christlichen Adel deütscher Nation [– –], [Augsburg] [1520], [M. Ramminger]
Luther M., Colloquia Oder Tischreden [– –], Eisleben 1569, U. Gaubisch
Luther M., Kirchen Postilla Das ist: Auslegung der Episteln und Evangelien, an Sontagen und fürnemesten Festen, Wittenberg 1547, H. Lufft
Luther M., Kirchen-Postilla, Das ist: Auslegung der Evangelien an den furnemesten Festen der Heiligen, Wittenberg 1575, H. Lufft
Luther M., Der Teil aller Bücher und Schrifften des thewren, seligen Mans Gottes Doct. Mart. Lutheri [– –], t. 3, Jhena 1588, T. Steinmann
Luther M., Der Teil der Bücher des Ehrnwirdigen Herrn Doctoris Martini Lutheri [– –], t. 6, Wittenberg 1553, H. Lufft
Luther M., Vom eelichen Leben, Wittenberg 1522, J. Gronenberg
Lutherus M., De libertate christiana dissertatio, [b.m.w.] [1521], [b.w.]
Lutherus M., Tomus secundus omnium operum [– –], Ienae 1600, T. Steinman
Łęczycki M., Opusculum spirituale decimum septimum sive dissertatio historica et theologica de praestantia Instituti Societatis Jesu, Wilno 1644, Drukarnia Akademicka
Pistorius J., Anatomiae Lutheri [– –], t. 3, Cöln 1595, A. Quentel
Poszakowski J. A., De viribus illustribus Provinciae Lithuaniae S.I., Archiwum Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, rkps 1536
Relacyja a oraz suplika zboru wileńskiego saskiego do Hern Martyna Lutra [– –], Wilno 1623, [b.w.]
Rękopis Biblioteki Czartoryskich, sygn. 1651
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 116
Rękopis Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie, sygn. F3–2135
Rękopis Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 224
Rostowski S., Lituanicarum Societatis Jesu historiarum provincialium. Pars prima, Vilnae 1768, Drukarnia Akademicka
Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK 188 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie z lat 1643–1644, oprac. J. S. Dąbrowski, http://www.agad.gov.pl/inwentarze/10SumariuszMK188.pdf (30 X 2022)
Opracowania
Badecki K., Literatura mieszczańska w Polsce XVII wieku. Monografia bibliograficzna, wstęp A. Brückner, Lwów 1925
Badecki K., Nieodszukane pierwodruki literatury mieszczańskiej w Polsce XVII w., „Pamiętnik Literacki”, 22/23, 1925/1926, s. 647–682
Badecki K., Polska satyra mieszczańska. Nowiny sowiźrzalskie, Kraków 1950
Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, t. 2: Bibliographie, Boulanger–Desideri, oprac. C. Sommervogel, Bruxelles 1891
Biržiška V., Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos, t. 1: XVI–XVII amžiai, Chicago 1960
Borgeaud P., La Mère des dieux. De Cybèle à la Vierge Marie, Paris 1996
Brückner A., Dawna literatura mieszczańska, „Przegląd Humanistyczny”, 4, 1925, 1, s. 250–265
Brückner A., Nienawiść wyznaniowa za Zygmunta III. Szkic obyczajowy i literacki, „Przewodnik Naukowy i Literacki we Lwowie”, 30, 1902, s. 403– 418, 499–500, 595–610
Brückner A. [rec.:] Karol Badecki. Literatura mieszczańska w Polsce XVII wieku. Monografia bibliograficzna z słowem wstępnym A. Brücknera i 200 podobiznami w tekście. Lwów, Ossolineum, 1925. XXXVIII i 543 str. wielkiej ósemki, „Reformacja w Polsce”, 4, 1926, s. 240–243
Chemperek D., „Inność” i „obcość” luteranów w horyzoncie aksjologicznym. Ewangelicyzm augsburski i jego wyznawcy w polskiej satyrze XVII w., w: Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, red. K. Meller, Warszawa 2017 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Hermeneutyka Wartości, t. 8), s. 346–376
Chemperek D., Wileńscy luteranie w świetle siedemnastowiecznych satyr jezuickich (1620–1642). Wydarzenia, bohaterowie, autorzy, „Terminus”, 19, 2017, 2, s. 277–308
Dzięgielewski J., O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania Władysława IV, Warszawa 1986
Fox A., Oral and Literate Culture in England (1500–1700), Oxford 2000
Grześkowiak R., Odzyskany tekst „Maszkar mięsopustnych i powszechnych, przy tym kłody popielcowej z Parnasu” Stanisława Serafina Jagodyńskiego, „Pamiętnik Literacki”, 111, 2020, 4, s. 113–124
Hanusiewicz-Lavallee M., W stronę Albionu. Studia z dziejów polsko-brytyjskich związków literackich w dobie wczesnonowożytnej, Lublin 2017
Jarczykowa M., „Czarna legenda” Janusza II Radziwiłła, w: Czasy potopu szwedzkiego w literaturze polskiej, red. R. Ocieczek, współudz. B. Mazurkowa, Katowice 2000, s. 21–34
Kot S., „Descriptio gentium” poetów polskich XVII w., tł. T. Jekiel, w: idem, Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice, wybór i oprac. H. Barycz, Warszawa 1987, s. 834–873
Krauze-Karpińska J., „Wirydarz poetycki” Jakuba Teodora Trembeckiego. Studium filologiczne, Warszawa 2009
Litwornia A., Zapomniany staropolski przekład Toletusa, OiRwP, 40, 1996, s. 99–106
Lukšaitė I., Jonas Chodzinskis, w: Visuotine lietuviu enciklopedija, t. 4: Chakasija–Diržiu kapinynas, ed. J. Tumelis, Vilnius 2003, s. 80–81
Lukšaitė I., Lietuvos publicistai valstiečių klausimu XVI a. pabaigoje – XVII a. pirmoje pusėje, Vilnius 1976
Maciejowski W. A., Piśmiennictwo polskie, od czasów najdawniejszych aż do roku 1830. Z rękopisów i druków zebrawszy, w obrazie literatury polskiej historycznie skreślonym, t. 3, Warszawa 1852
Marotti A. F., The Circulation of Poetry in Manuscript in Early Modern England, New York 2021
McGee C. E., Pocky Queans and Hornèd Knaves. Gender Stereotypes in Libelous Poems, w: Oral Traditions and Gender in Early Modern Literary Texts, ed. by M. E. Lamb, K. Bamford, Aldershot 2008, s. 139–152
Nedzinskaitė Ž., Kražių kolegijos dėstytojų ir studentų literatūrinė veikla XVII amžiuje. Žemaičių vyskupams skirti kūriniai, „Senoji Lietuvos literatūra”, 44, 2017, s. 24–31
Nowak Z., Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk 1968
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie, t. 5, Warszawa 1972
Ochmann-Staniszewska S., Pisma polityczne z czasów panowania Jana Kazimierza Wazy (1648–1668). Publicystyka, eksorbitacje, projekty, memoriały, t. 1: 1648–1660, Wrocław 1989
Piechnik L., Chądzyński Jan, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 1, red. H.F. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 280–281
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 2: Rozkwit Akademii Wileńskiej w latach 1600–1655, Rzym 1983
Prefacja o krzyżu świętym, w: Mszał rzymski dla diecezji polskich, Poznań 1986
Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, Warszawa 1915
Pyszka S., Jana Chądzyńskiego SJ (1600-1660) trzy koncepcje reformy państwa, „Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie”, 1993/1994, s. 229–245
Pyszka S., Nauczanie filozofii moralnej w uniwersytetach i gimnazjach akademickich w Polsce i na Litwie od XV do XVIII wieku w świetle podręczników wykładowych, Kraków 2011
Pyszka S., Professori di Vilna in difesa dei diritti umani dei contadini negli anni dal 1607 al 1657: Lo sviluppo della filosofia sociale nell’Ac[c]ademia di Vilna sullo sfondo delle dottrine filosofico-sociali dell’epoca rappresentate in Polonia, Pontificia Università Gregoriana 1985
Trypućko J., Polonica vetera Upsaliensia. Catalogue des imprimés polonais ou concernant la Pologne des XV, XVI, XVII et XVIII siècles conservés à la Bibliothèque de l’Université Royale d’Upsala, Uppsala 1958
Uczniowie-sodalisi gimnazjum jezuitów w Brunsberdze (Braniewie): 1579–1623, oprac. M. Inglot, współpr. L. Grzebień, Kraków 1998
Wasilewski T., Kopeć Jan Karol h. Kroje, PSB, 13, 1967/1968, s. 628–629
Wisner H., Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła, 1648–1655, „Rocznik Białostocki”, 13, 1976, s. 53–109
Wisner H., Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 2002
Wisner H., Sprawa świadoska (1647), w: Kultūrų sankirtos: skiriama doc. dr. Ingės Lukšaitės 60-mečiui, red. D. Kaukėnas, Vilnius 2000, s. 267–281
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 2: Praca nad spotęgowaniem ducha wiary i pobożności 1608–1648, Lwów 1901
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 198
Liczba cytowań: 0
