Kto napisał Zwierzciadło człowieka krześcijańskiego? O pierwszych jezuickich tłumaczach pism Ludwika z Granady
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2023.04Słowa kluczowe
Ludwik z Granady, przekład polski, jezuici, Stanisław Warszewicki, Szymon Wysocki, mistycyzmAbstrakt
Artykuł, czyniąc punktem wyjścia problem atrybucji dzieła Zwierzciadło człowieka krześcijańskiego (1567), które od czasów publikacji bibliografii Estreichera uważano za sporządzony przez Stanisława Warszewickiego SJ przekład fragmentu Libro de la oración y meditación Ludwika z Granady, wskazuje Szymona Wysockiego SJ jako właściwego tłumacza oraz przy tej okazji przedstawia dwa inne, nieznane dotychczas, przełożone przez niego teksty hiszpańskiego dominikanina. Twórczość Wysockiego, będącego najpłodniejszym tłumaczem jezuickim we wczesnonowożytnej Europie, pozostaje do tej pory niezbadana. Zarówno jego przekłady pism Ludwika z Granady, jak też kolejne translacje są wszakże interesującym pryzmatem, pozwalającym analizować tajemnice duchowości pierwszej generacji jezuitów polskich oraz ich sposoby konfrontowania się ze „zwrotem antymistycznym” w Towarzystwie Jezusowym za generalatu Ewerarda Mercuriana i później.
Bibliografia
Źródła i teksty literackie
[Besozzi G. P., Ludwik z Granady], Fortka niebieska to jest Dzielne ćwiczenia żywota duchownego, w których kto się będzie chciał ćwiczyć, doskonałości chrześcijańskiej snadnie może dostąpić. Te złożyła i w nich się ćwiczyła panna niektóra zakonna we Włoszech, które naprzód językiem włoskim z rozkazania biskupa kremoneńskiego napisano, potym w rozmaite języki dla pożytków ich, które w ludziach czyniły, przełożono, na ostatek i na polskie przez jednego kapłana Societatis Iesu przetłumaczono. […] Przydano niektóre nabożne ćwiczenia, a osobliwie przez cały tydzień o Męce Pańskiej rozmyślania, tł. S. Wysocki, druk. Jana Karcana: Wilno 1588
Catalogus librorum qui prohibentur […], druk. Sebastian Martinez: Valladolid 1559
Korespondencyja księdza Jakóba Wujka z Wągrowca z lat 1569–1596, wyd. J. Sygański, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 44, 1917
Kronika jezuitów poznańskich (młodsza), t. 1: 1570–1653, oprac. L. Grzebień, J. Wiesiołowski, Poznań 2004
Ledesma D., Nauka chrześcijańska abo Katechizmik dla dziatek […], [tł. J. Wujek, S. Wysocki], [druk. Aleksego Rodeckiego]: Kraków [ok. 1600]
Ludwik z Granady [?], O dwanastu przywilejach abo dobrodziejstwach ludzi pobożnych, które Duchem Bożym Dawid prorok w Psalmie 22 „Pan mną rządzi etc.” opisuje. Stąd się pokazuje, jako sprawiedliwy człowiek nie tylko po śmierci będzie miał ono wieczne szczęście i błogosławieństwo, ale jeszcze na tym świecie toż szczęście i błogosławieństwo swoje zacznie. Wyjęte z ksiąg w[ielebnego] o[jca] Ludwika Granaty Zakonu Kaznodziejskiego, a teraz na polskie przez ks[iędza] S. W. Societatis Iesu przełożone, tł. S. Wysocki, druk. Mikołaja Loba: Kraków 1613
[Ludwik z Granady], Przewodnik grzesznych ludzi, który to wszystko pokazuje, co ma chrześcijanin czynić od początku nawrócenia swego aż do doskonałości. Niedawno z hiszpańskiego języka na włoski, a teraz dopiero z włoskiego na polski przełożony z dostatecznym regestrzykiem na końcu, tł. S. Warszewicki, druk. Mateusza Siebeneichera: Kraków 1567
[Ludwik z Granady], Zwierzciadło człowieka krześcijańskiego, to jest Rozmyślania nabożne na każdy dzień przez cały tydzień […]. Autora tegoż, co i „Przewodnik”, przedtym z hiszpańskiego na włoskie, a teraz nowo z włoskiego na polskie przełożone, druk. Malchera Nehringa: Poznań 1577
Luigi di Granata, Devotissime meditationi per i giorni della settimana tanto per la mattina come per la sera, trad. Pietro Lauro, Gabriel Giolito: Vinetia 1572
Luigi di Granata, Memoriale della vita Christiana, nel quale si tratta tutto quello che deve fare un Christiano dal principio della conversione fin’ alla perfettione […], Giovanni de Boi: Napoli 1567
Luigi di Granata, Seconda parte del Memoriale della vita Christiana […] nel quale si comprendono li tre ultimi trattati gia promessi nella prima parte […] novamente tradotto in lingua Italiana con li luoghi della Sacra Scrittura da un padre della Compagnia di Giesu, Giovanni de Boi: Napoli 1569
Niesiecki K., Korona polska przy złotej wolności starożytnemi rycerstwa polskiego i Wielkiego księstwa Litewskiego klejnotami […] ozdobiona […], t. 1–4, druk. Collegium Societatis Iesu: Lwów 1728–1743
Ribadeneira P., Alegambe Ph., Southwell N., Bibliotheca scriptorum Societatis Iesu […], typ. Iacobi Antonii de Lazzaris Varesii: Romae 1576
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1620 do r. 1629 (włącznie), Kraków 1899
Opracowania
Aumann J., Louis of Granada: The Layman’s Theologian, „Angelicum”, 65, 1988, 4, s. 565–584
Bednarski S., Warszewickiego pochodzenie, studia w Wittenberdze i w Padwie, w: Studia z dziejów kultury polskiej, red. H. Barycz, J. Hylewicz, Warszawa 1949, s. 243–255
Bednarz M., Jezuici a religijność polska (1564–1964), „Nasza Przeszłość”, 20, 1964, s. 149–224
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. Piśmiennictwo staropolskie, t. 1–3, red. R. Pollak [et al.], Warszawa 1963–1965
Bielak A., Po co i jak medytować? Instrukcje Stanisława Warszewickiego (SJ) i Jana Wuchaliusza Leopolity (SJ) w przedmowach do pism Ludwika z Grenady, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, 28, 2017, s. 127–143
Bieś A. P., Wysocki Szymon, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin 2014, szp. 1082
Błoński J., Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kraków 1967
Brown J., Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego, tł. W. Kiejnowski, Poznań 1862
Ciesielska-Borkowska S., Mistycyzm hiszpański na gruncie polskim, Kraków 1939
Cultural Translation in Early Modern Europe, ed. by P. Burke, R. Po-Chia Hsia, Cambridge–New York 2007
Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 1–5, red. R. Loth [et al.], Warszawa 2000–2004
Early Modern Cultures of Translation, ed. by K. Newman, J. Tylus, Philadelphia 2015
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 1–38, Kraków 1890–1916
Górski K., Od religijności do mistyki. Zarys dziejów życia wewnętrznego w Polsce, cz. 1, Lublin 1962
Gryga S., Złoty wiek mistyki hiszpańskiej, t. 1–2, Kraków 1987–1996
Grzebień L., Wysocki Szymon, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 4, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1983, s. 486–488
Grześkowiak R., Objaśnienia, w: Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, wyd. R. Grześkowiak, A. Karpiński, K. Mrowcewicz, Warszawa 2001, s. 139–214
Gwioździk J., Biblioteka panien benedyktynek łacińskich we Lwowie (XVI–XVIII wiek), Katowice 2001
Hanusiewicz-Lavallee M., Maryks R. A., The Earliest Polish Translation of a Jesuit Catechism, w: Early Modern Catholicism and the Book: Agents – Networks – Responses, ed. by J. Kiliańczyk-Zięba, M. Komorowska, Leiden 2024, s. 275–287 (w druku)
Huerga A., Fray Luis de Granada entre mística, alumbrados e Inquisición, „Angelicum”, 65, 1988, 4, s. 540–564
Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego. Dzieje i bibliografia, Wrocław 1974
Korytkowski J., Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, t. 1–4, Gniezno 1883
Korzo M., Polski przekład katechizmu Jakuba Ledesmy i jego wpływ na tradycję unicką w XVII wieku, OiRwP, 48, 2004, s. 149–159
Lipari G., La prima edizione Italiana della Guida dei peccatori di Luis de Granada (in Messina, per Pietro Spira, 1560), w: In nobili civitate messanae: contributi alla storia dell’editoria e della circolazione del libro antico in Sicilia, a cura di G. Lipari, Messina 2013, s. 273–285
Maryks R. A., From the IJssel Valley to Paris and Rome via Montserrat, „Church History and Religious Culture”, 101, 2021, 1, s. 33–60, https://doi.org/10.1163/18712428-bja10015 (7 XII 2022)
Maryks R. A., Protestantism and Early Jesuits, w: Encounters between Jesuits and Protestants in Africa, ed. by R. A. Maryks, F. Mkenda, Leiden 2018, s. 3–10
The Mercurian Project. Forming Jesuit Culture 1573–1580, ed. by T. McCoog, St. Louis 2004
Miszalska J., Siedemnastowieczne polskie tłumaczenia jezuickich relacji z misji na dalekim Wschodzie w kontekście problematyki przekładu, „Przekładaniec”, 2018, 36, s. 25–43
Miszalska J., Z ziemi włoskiej do Polski. Przekłady z literatury włoskiej w Polsce do końca XVIII wieku, Kraków 2015
Mrowcewicz K., Czemu wolność mamy? Antynomie wolności w poezji Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Wrocław 1987
Munari S., Translation, Re-writing and Censorship during the Counter-Reformation, w: Translation and the Book Trade in Early Modern Europe, ed. by J. M. Pérez Fernández, E. Wilson-Lee, Cambridge 2014, s. 185–200
Nowaszczyk J., Polacy w opracowaniu bibliograficznym Piotra Ribadeneiry, w: Iesuitae in Polonia – Poloni Iesuitae. Piśmiennictwo łacińskie czasów nowożytnych, red. J. Nowaszczyk, Szczecin 2017, s. 137–158
Obirek S., Antonio Possevino SJ i jego misja do Szwecji, „Nasza Przeszłość”, 88, 1997, s. 91–108
O’Malley J., Saints or Devils Incarnate? Studies in Jesuit History, Leiden 2013
O’Reilly T., Melchor Cano and the Spirituality of St. Ignatius Loyola. The “Censura y parecer contra el Insituto de los Padres Jesuitas”, „Journal of Jesuit Studies”, 4, 2017, 3, s. 365–394, https://doi.org/10.1163/22141332-00403001 (30 XI 2022)
O’Reilly T., The Spiritual Exercises and Illuminism in Spain. Dominican Critics of the Early Society of Jesus, „Journal of Jesuit Studies”, 7, 2020, 3, s. 377–402, https://brill.com/view/journals/jjs/7/3/article-p377_377.xml (30 XI 2020)
Pastore S., La “svolta antimistica” di Mercuriano. I retroscena spagnoli, „Dimensioni e problemi della ricerca storica”, 1, 2005, s. 81–93
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 1–2, Rzym 1984
Piskała M., Długie trwanie nowości. Rzecz o niektórych dawnych przekładach powstałych w kręgu polskich jezuitów, w: Sarmackie theatrum, t. 8: W poszukiwaniu nowości, red. M. Barłowska, M. Walińska, Katowice 2020, s. 181–197
Poplatek J., Ks. Stanisław Warszewicki, „Przegląd Powszechny”, 65, 1948, 226, 7–8, s. 61–72
Rhodes E., Spain’s Misfired Canon. The Case of Luis de Granada’s “Libro de la Oración y Meditación”, „Journal of Hispanic Philology”, 15, 1990, 1, s. 43–66
Sommervogel C., Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, t. 1–8, Bruxelles–Paris 1890–1898
Translation and the Book Trade in Early Modern Europe, ed. by J. M. Pérez Fernández, E. Wilson-Lee, Cambridge 2014
Trypućko J., The Catalogue of the Book Collection of the Jesuit College in Braniewo held in the University Library in Uppsala, t. 1–3, wyd. M. Spandowski, S. Szyller, Warszawa–Uppsala 2007
Whinnom K., The Problem of the Best-seller in Spanish Golden-Age Literature, „Bulletin of Hispanic Studies”, 57, 1980, 3, 189–198
Wierzbowski T., Krzysztof Warszewicki 1543–1603 i jego dzieła, Warszawa 1887
Zwierzykowski M., Andrzej z Bnina Opaliński herbu Łodzia (1540–1593). Marszałek wielki koronny i starosta generalny Wielkopolski, w: Księgozbiór wielkopolskiego magnata: Andrzej Opaliński (1540–1593), red. A. Wagner, Poznań 2011, s. 17–55
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 140
Liczba cytowań: 0
