Sielskie bytowanie szlachty a stanowe powinności rycerskie w świetle staropolskiej poezji ziemiańskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2021.05Słowa kluczowe
literatura staropolska, poezja ziemiańska, etos rycerski, szlachta polskaAbstrakt
Artykuł omawia stanowiska twórców poezji ziemiańskiej, rzadko ostatnio badanej, wobec militarnych zobowiązań stanu szlacheckiego. Narodziny nurtu w drugiej połowie XVI w. oznaczały zarówno aprobatę dla rolniczego trybu życia, jak i pojawienie się w literaturze staropolskiej konkurencyjnego modelu wobec wzorca rycerskiego. Autor studium, śledząc w porządku chronologicznym wypowiedzi najważniejszych pisarzy ziemiańskich z XVI i XVII w. (Jana Kochanowskiego, Andrzeja Zbylitowskiego, Józefa Domaniewskiego, Stanisława Słupskiego, Władysława Stanisława Jeżowskiego, Zbigniewa Morsztyna, Marcina Borzymowskiego, Wacława Potockiego, Wespazjana Kochowskiego), zamierza ukazać, w jaki sposób piewcy wiejskiej arkadii szlacheckiej odnosili się do etosu militarnego. Zagadnienie to traktowane było dotąd w literaturze przedmiotu jedynie zdawkowo.
Bibliografia
Źródła
Borzymowski M., Morska nawigacyja do Lubeka, oprac. R. Pollak, Gdańsk 1971
Domaniewski J., Byt ziemiański i miejscki, Lubcz 1620
Fredro A. M., Kwestia wojskowa, czyli o prawidłach wojny i pokoju dwie księgi, tł. J. Chmielewska, B. Bednarek, wstęp i przyp. M. Tracz-Tryniecki, Warszawa 2015
Kochanowski J., Carmina Latina. Poezja łacińska, t. 3: Komentarz, oprac. Z. Głombiowska, Gdańsk 2013
Kochanowski J., Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1982
Kochanowski J, Elegiarum libri quattuor, ed. critica commentata a cura di F. Cabras, Firenze 2019
Kochanowski J., Poematy okolicznościowe, oprac. R. Krzywy, Warszawa 2018
Kochanowski J., Z łacińska śpiewa Słowian Muza. Elegie, foricenia, liryki, tł. L. Staff, wstęp Z. Kubiak, Warszawa 1982
Kochowski W., Utwory poetyckie, oprac. M. Eustachiewicz, Wrocław 1991
Morsztyn H., Światowa Rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien, w: idem, Wybór poezji, wstęp i oprac. R. Grześkowiak, Wrocław 2016
Morsztyn Z., Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Wrocław 1975
Potocki W., Wojna chocimska, oprac. A. Brückner, Kraków 1924
Rej M., Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1965
Słupski S., Zabawy orackie (1618) / Jeżowski W. S., Oekonomia (1638), wyd. J. Rostafiński, Kraków 1891
Zbylitowski A., Wiersze zebrane, oprac. A. Kochan, teksty łac. tł. i oprac. E. Żybert-Pruchnicka, Warszawa 2018
Opracowania
Backvis C., Panorama poezji polskiej okresu baroku, t. 1, tł. W. Błońska-Wolfratch, A. i K. Choińscy, G. Majcher, red. nauk. A. Nowicka-Jeżowa, R. Krzywy, Warszawa 2003
Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim (druga połowa XVI wieku – XVII wiek), Lublin 2009
Bodniak S., Cikowski Stanisław, PSB, 4, 1938, s. 72–73
Brückner A., Wiersze zbieranej drużyny, „Biblioteka Warszawska”, 1891, 3, s. 409–439
Budzyński J., Sarmackie echa w literaturze łacińskiej na Śląsku XVI–XVII wieku, w: Sarmackie theatrum, t. 1: Wartości i słowa, red. R. Ocieczek, współudz. B. Mazurkowa, Katowice 2001, s. 22–36
Cetwiński M., Narzędzia gospodarcze w heraldyce jako świadectwo przemian szlacheckiego etosu, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” n.s., 18, 2019, s. 5–11
Eustachiewicz M., Liryka Wespazjana Kochowskiego, w: M. Eustachiewicz, W. Majewski, Nad lirykami Wespazjana Kochowskiego, Wrocław 1986, s. 7–226
Gałaj R., Życie codzienne szlachty polskiej w okresie sarmatyzmu, Szczecin 1998
Glomski J., The Role of „imitatio” in Jan Kochanowski’s „Elegiae”, „Lyricorum libellus”, and „Pieśni”, „Oxford Slavonic Papers”, 20, 1987, s. 34–59
Gruchała J. S., Grzeszczuk S., Staropolska poezja ziemiańska, w: Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, oprac. J. S. Gruchała, S. Grzeszczuk, Warszawa 1988, s. 5–88
Huizinga J., Jesień średniowiecza, tł. T. Brzostowski, wstęp H. Barycz, posł. S. Herbst, Warszawa 1992
Graciotti S., Podwójne oblicze baroku, tł. W. Jekiel, „Barok”, 2, 1995, 2, s. 11–20
Inglot S., Wstęp, w: A. Gostomski, Gospodarstwo, Wrocław 1951, s. III–XXXIX
Jażdżewska-Goldsteinowa E., Dwie prawdy w „Wojnie chocimskiej” Wacława Potockiego, „Poezja”, 12, 1977, 5/6, s. 189–198
Kaczmarek M., Sarmacka perspektywa sławy. Nad „Wojną chocimską” Wacława Potockiego, Wrocław 1982
Karpiński A., Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, Wrocław 1983
Kochan A., Arkadia Andrzeja Zbylitowskiego. Uwagi do „Żywota szlachcica we wsi” i „Wieśniaka”, w: Staropolskie Arkadie, red. J. Dąbkowska-Kujko, J. Krauze-Karpińska, Warszawa 2010 (Studia Staropolskie. Series Nova, t. 29 [85]), s. 236–245
Koehler K., Jakie poglądy religijne mógł mieć Jan Kochanowski? Kilka uwag na marginesie lektury „Zgody”, „Satyra” i „Wróżek”, w: idem, Rzeczpospolita, obywatelskość, wolność. Szkice o polskim pisarstwie politycznym XVI wieku, Warszawa 2016, s. 141–187
Kolarzowski J. J., Idea praw jednostki w pismach braci polskich. U narodzin nowożytnej koncepcji praw człowieka, Warszawa 2009
Kot S., Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej, Warszawa 1937
Kotarski E., Sarmaci i morze. Marynistyczne początki w literaturze polskiej XVI–XVII wieku, Warszawa 1995
Krzewińska A., Pieśń ziemiańska, antyturecka i refleksyjna. Studia nad wybranymi gatunkami staropolskiej liryki XVI i XVII wieku, Toruń 1968
Krzywy R., Ideologia sarmacka wobec tradycji antycznej i renesansowego humanizmu (wprowadzenie do zagadnienia), w: Humanistyczne modele kultury nowożytnej wobec dziedzictwa starożytnego, red. M. Prejs, Warszawa 2010, s. 177–218
Krzywy R., Od hodoeporikonu do eposu peregrynackiego. Studium z historii form literackich, Warszawa 2001
Krzywy R., Poezja staropolska wobec genologii retorycznej. Wprowadzenie do problematyki, Warszawa 2014
Kuran M., Obraz rycerstwa-szlachty w literaturze okolicznościowej i parenetycznej początku XVII w., „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” n.s., 18, 2019, s. 91–122
Leszczyński R., Marcin Borzymowski na Lubelszczyźnie, „Prace Polonistyczne”, 23, 1967, s. 98–114
Maciszewski J., Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1969
Mańkowski T., Genealogia sarmatyzmu, Warszawa 1946
Nowicka-Jeżowa A., Barok polski między Europą i Sarmacją, cz. 1: Profile i zarysy całości, Warszawa 2009–2011
Pelc J., Rękopiśmienna wersja „Sobótki” Jana Kochanowskiego, w: Miscellanea staropolskie. 3, [red. R. Pollak], Wrocław 1969 (Archiwum Literackie, t. 14), s. 9–53
Pelc J., Wstęp, w: Z. Morsztyn, Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Wrocław 1975, s. III–CII
Pollak R., Wstęp, w: M. Borzymowski, Morska nawigacyja do Lubeka, oprac. R. Pollak, Gdańsk 1971, s. 5–22
Srogosz T., Życie codzienne żołnierzy armii koronnej i litewskiej w XVII wieku, Oświęcim 2018
Stroynowski A., „Śmierć chwalebna” w propagandzie patriotycznej epoki stanisławowskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 64, 2016, 2, s. 239–248
Szczerbicka-Ślęk L., W kręgu Klio i Kalliope. Staropolska epika historyczna, Wrocław 1973
Świderska-Włodarczyk U., Homo nobilis. Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku, Warszawa 2017
Tomasik T., Wojna – męskość – literatura, Słupsk 2013
Trościński G, Arkadyjskie miejsca szczęśliwe w liryce Wespazjana Kochowskiego, w: Staropolskie Arkadie, red. J. Dąbkowska-Kujko, J. Krauze-Karpińska, Warszawa 2010 (Studia Staropolskie. Series Nova, t. 29 [85]), s. 267–283
Trościński G., Treści przypisywane pojęciu Boga w staropolskiej poezji ziemiańskiej, w: Bóg w językach, tekstach artystycznych i narracjach, red. A. Różyło, Sandomierz 2006, s. 59–76
Winiarski J., Jesień Sarmatów w epice Wacława Potockiego. Nowe tezy, w: Lektury Wacława Potockiego, red. B. Puchalska-Dąbrowska, Białystok 2014, s. 147–171
Witkowska A., Sławianie, my lubim sielanki…, Warszawa 1972
Wyczański A., Polska – rzeczą pospolitą szlachecką 1454–1764, Warszawa 1965
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 603
Liczba cytowań: 0
