Trwałość czy zmiana? W kręgu ludowych i nieludowych tradycji

Abstrakt

Wydawać by się mogło, że o tradycji ludowej napisano już prawie wszystko i nic nowego nie da się w zakresie tej materii powiedzieć, ponieważ obecnie rejestruje się w terenie jedynie kulturowe odpryski dawnej chłopskiej kultury, które zachowały się w rodzinnych zasobach za sprawą nestorów, ewentualnie w archiwach zbieraczy regionalistów. Zwłaszcza za mało satysfakcjonujące może uchodzić badanie etnograficznych regionów już dobrze rozpoznanych i opisanych, jak Kaszuby. Obszar ten, cieszący się znacznym zainteresowaniem badaczy, już w XIX w. i to z różnych powodów – zarówno politycznych, historycznych oraz językowych (Wróblewska 2018: 93–103) – dawnych (Nadmorski 1892; Ramułt 1893), jak i współczesnych (Labuda 1996; Paždjerski 2016), zdaje się być obszarem miałkim poznawczo.

Nic bardziej mylnego. Okazuje się, że rzeczywistość potrafi zaskoczyć, czego dowodzi wydana niedawno monografia Kaszubskie dziedzictwo kulturowe: ochrona – trwanie – rozwój, pod red. Ewy Kocój, Cezarego Obracht-Prondzyńskiego, Katarzyny Barańskiej i Mirosława Kuklika (Kocój, Obracht-Prondzyński, Barańska, Kuklik 2021). Jest to praca niezwykle interesująca, wieloautorska, w przekrojowy sposób ukazująca najważniejsze elementy regionalnego dziedzictwa kulturowego, z uwzględnieniem aspektu jego trwałości i zmiany. Jednocześnie nie brakuje w niej prezentacji zupełnie nowych zjawisk, związanych ze zmianami zachodzącymi w regionie za sprawą czynników cywilizacyjnych, kulturowych, jak też politycznych, dowodząc nieustającej dynamiki kulturowej. Za niekwestionowany walor monografii należy uznać opis kształtowania się zupełnie nowych form tradycji, niepozostających w związkach z dawną kulturą ludową, ale wynikających ze specyfiki ziemi kaszubskiej. Nie brakuje również przykładów działań, np. artystycznych czy animacyjnych, które zostały zainspirowane tradycyjną kulturą. Całość przemyślana, dobrze poparta przykładami, również materiałem zdjęciowym, szkoda jedynie, że czarno-białym, co odbiera nieco smaku. A zmysły przy poznawaniu regionalnego dziedzictwa Kaszub odgrywają ogromną rolę, wiele tu bowiem dźwięków, kolorów, zapachów. Ale mimo tego drobnego mankamentu zebrane w tomie prace (łącznie 12, dodatkowo wstęp i noty o autorach), w większości wyrastające z badań terenowych, to interesujące, napisane z pasją, pogłębione, wieloaspektowe studia dotyczące wybranych elementów ludowego dziedzictwa Kaszub, takich jak język, literatura, muzyka, folklor, obrzędy i zwyczaje.