Kosmogoniczne źródła muzyki w kontekście autoklasyfikacji tradycyjnych instrumentów muzycznych Hucułów. Nowa perspektywa analizy
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2023.62.13Słowa kluczowe
tradycja, instrumenty muzyczne, dźwięk, kosmogonia, klasyfikacja, magia, wierzenia ludowe, mitAbstrakt
W tradycji huculskiej instrumenty muzyczne dzielą się na dwie kategorie: boże i diabelskie. Podział ten stanowi punkt wyjścia do wielopłaszczyznowej analizy źródeł i wytworów muzyki ludowej. Refleksje badawcze dotyczą próby zrekonstruowania pierwotnego zamysłu konstrukcyjnego twórcy instrumentu, uzasadnienia wyboru odpowiedniego tworzywa instrumentu i sposobu wykorzystania jego właściwości brzmieniowych. Kluczowe dla rozważań jest dokładne prześledzenie tych jakości w różnych kontekstach wykonawczych w związku z archaicznym światopoglądem wierzeniowym, który odwołuje się do kosmogonii (mitu), czyli relacji łączących człowieka z naturą (makrokosmosem) i z jego uświadomionym umuzycznionym mikrokosmosem. W artykule podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób te relacje odzwierciedlają się w formie, materii, jakościach dźwiękowych, wykonawstwie muzycznym obu grup instrumentów.
Bibliografia
Chotkewicz, H. (2002). Muzyczni Instrumenty Ukraińskoho Narodu. Charkiw: Informacijno-wydawnycza kompanija „Balaklijszczyna”.
Cząstka-Kłapyta, J. (2011). O uchwytnych zapożyczeniach i ich chronologii w tradycji muzycznej Hucułów. W: M. Troll, A. Warchalska (red.), Huculszczyzna w badaniach młodych naukowców (s. 213–228). Kraków: COTG PTTK.
Cząstka-Kłapyta, J. (2014). Kolędowanie na Huculszczyźnie. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy” COTG PTTK (płyta DVD z tekstami kolęd, materiałem filmowym).
Cząstka-Kłapyta, J. (2016). Function and genesis of “trombita” music instrument with special attention to Huculschyna region. Balcanica Poznaniensia. Acta et studia, 23, 187–196. https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.13.
Cząstka-Kłapyta, J. (2020a). Babia Góra – góra zaświatów i góra kobiet. W: K. Słabosz-Palacz, P. Krzywda (red.), Kobiety Babiej Góry, Beskidów i Karpat. Materiały z VI Babiogórskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi z okazji 36. Babiogórskiej Jesieni 18 września 2020 r. T. 1 (s. 11–32). Kraków–Zawoja: Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi.
Cząstka-Kłapyta, J. (2020b). Kosmogonia jako źródło interpretacji niektórych toponimów i hydronimów Tatr – próba nowego ujęcia. Prace Pienińskie, 30, 45–62.
Cząstka-Kłapyta, J. (2020c). Kosmogonia Tatr i Podtatrza. Pozyskano z: http://kosmogoniatatr.dobrawola.eu/.
Czekanowska, A. (2008). Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Dahlig, P. (1993). Ludowa praktyka muzyczna. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Feld, S. (1990). Sound and Sentiment. Birds, Weeping, Poetics and Song in Kaluli Expression. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Gruszczyńska-Ziółkowska, A. (2003). Rytuał dźwięku. Warszawa: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego i Polskie Towarzystwo Studiów Latynoamerykanistycznych.
Gruszczyńska-Ziółkowska, A. (2021). Wprowadzenie. W: A. Gruszczyńska-Ziółkowska, K. Tatoń, I. Czajka (red.), Wydobyte z ciszy (s. 5–19). Warszawa: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, Fundacja Nauk Humanistycznych Varia.
Hnatiuk, O. (1997). Wiedźmy, czarty i święci Huculszczyzny. Mity i legendy. Warszawa: „Tyrsa” Sp. z o.o.
Janicka-Krzywda, U. (2008). Magia z huculskich połonin. W: J. Stęszewski, J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego „Za głosem trembity” 2006 (s. 87–110). Kraków: COTG PTTK.
Janicka-Krzywda, U. (2014). Kult świętych drzew w Karpatach. W: U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury w Zawoi z okazji 30. „Babiogórskiej Jesieni” 19 września 2014 r. (s. 27–36). Zawoja: Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi.
Juzala, G. (2012). Semantyka kolęd wiosennych. Studium. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kowalski, P. (1998). Leksykon. Znaki Świata – omen, przesąd, znaczenie. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kwiecień, K. (2010). Wędrówka po tym i tamtym Płaju. Problematyka przeznaczenia i losów duszy we współczesnych wyobrażeniach Hucułów [rozprawa doktorska]. Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny – Instytut Religioznawstwa.
Libera, Z. (1987). Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej i innych kulturach słowiańskich. Etnografia Polska, 31 (1), 115–138.
Libera, Z. (2016). Oczy i widzenie (fragment semiotyki antropologii popularnej Europy Środkowej i Wschodniej w XIX i XX wieku). W: J. Lencznarowicz, J. Pezda, A. Zięba (red.), Polacy i świat, kultura i zmiana. Studia historyczne i antropologiczne ofiarowane Profesor Halinie Florkowskiej-Francić (s. 555–590). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Macijewski, I. (2008). Huculska trembita. W: J. Stęszewski, J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego „Za głosem trembity” 2006 (s. 77–86). Kraków: COTG PTTK.
Macijewski, I. (2010). Huculska dutka. W: J. Cząstka-Kłapyta, J. Stęszewski (red.), Kultura współczesnej Huculszczyzny (s. 93–100). Kraków: COTG PTTK.
Macijewski, I. (2012). Muzyczni instrumenty Huculiw. Winnycja: Nowa Knyha.
Musychina, L. (2010). Ochronna i oczyszczająca funkcja ognia w magii ludowej Hucułów. W: J. Cząstka-Kłapyta, J. Stęszewski (red.), Kultura współczesnej Huculszczyzny (s. 33–44). Kraków: COTG PTTK.
Przerembski, Z.J. (2006). Dudy. Dzieje instrumentu w kulturze staropolskiej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Sachs, C. (1989). Historia instrumentów muzycznych (przeł. S. Olędzki), cz. 1. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Schmidt, W. (2008). Rola skrzypiec w muzyce huculskiej. W: J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculi, Bojkowie, Łemkowie. Tradycja i współczesność. Materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po stronie dialogu. Wybór listów i fotografii. W 120. rocznicę urodzin Stanisława Vincenza (s. 65–74). Kraków: COTG PTTK.
Schneider, M. (1982). Podstawy intelektualne i psychologiczne śpiewu magicznego (przeł. M. Bartek). Res Facta, 9, 283–288.
Sobieska, J. (2006). Polski folklor muzyczny. Warszawa: Centrum Edukacji Artystycznej.
Stęszewski, J. (1974). Rzeczy, świadomość i nazwy w badaniach etnomuzykologicznych (na przykładzie polskiego folkloru). Rocznik Historii Sztuki, 10, 39–55.
Szekieryk-Donykiw, P. (2007). Dido Iwanczik. Werchowyna: Huculszczyna.
Szuchiewicz, W. (1902). Huculszczyzna. T. 2. Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich.
Szuchiewicz, W. (1904). Huculszczyzna. T. 3. Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich.
Szyjewski, A. (2003). Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Szyjewski, A. (2016). Etnologia religii. Kraków: Zakład wydawniczy NOMOS.
Uspieński, B. (1985). Kult św. Mikołaja na Rusi. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Vulkănescu, R. (1979). Kolumna Niebios. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Vincenz, S. (2002). Na Wysokiej Połoninie. Prawda Starowieku. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.
Vincenz, S. (2005). Na Wysokiej Połoninie. Barwinkowy Wianek. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.
Zając, P. (2004). O zaświatach niedalekich i cudach nadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny. Kraków: Wydawnictwo NOMOS.
Zemp, H. (1978). Are’are classification of musical types and instruments. Ethnomusicology, 22 (1), 37–67.
Żerańska-Kominek, S. (2009). Śmierć jako początek życia, płacz jako początek muzyki. In: P. Dahlig (ed.), Traditional musical cultures in Central-Eastern Europe (p. 67–81). Warszawa: University of Warsaw, Institute of Musicology, Warsaw Learned Society.
Żmidziński, J. (2018). Wzór nieznany. Stanisław Vincenz a muzyka. Wrocław–Poznań: Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu oraz Agencja Wydawnicza a linea.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 307
Liczba cytowań: 0
