Żałoba i wdowieństwo w polskiej kulturze ludowej
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.1-2.2025.005Klíčová slova
żałoba, śmierć, wdowieństwo, symbolika kolorów, puste noceAbstrakt
Artykuł jest poświęcony problematyce żałoby i wdowieństwa w polskiej kulturze ludowej. W charakterze materiału egzemplifikacyjnego wykorzystano źródła etnograficzne i teksty folkloru słownego. W analizie żałoby uwzględniono następujące zagadnienia: długość jej trwania i korelacja z płcią, wiekiem, statusem rodzinnym i społecznym zmarłej osoby, żałobna odzież, reguły zachowania w życiu codziennym i obrzędowym obowiązujące krewnych zmarłego, oznaczanie domu żałoby, powiadomienia o śmierci mieszkańców wsi, czuwanie przy ciele zmarłego. Natomiast zjawisko wdowieństwa zostało rozpatrzone w kontekście idei nieparzystości. Z jednej strony przejawia się to w negatywnej waloryzacji osób owdowiałych, zwłaszcza w kontekście kandydatów na męża/żonę, z drugiej – w chęci, a nawet konieczności zawarcia kolejnego związku. Na poziomie symbolicznym można to rozumieć jako dążenie do parzystości, stabilności i pełni. W praktyce powtórne małżeństwo miało wymiar bardziej przyziemny podyktowany względami czysto gospodarczymi.
Reference
Berezovich, Y. (2011). „Vdova” i „sirota” v slav’yanskikh yazykakh. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Russologica IV. FOLIA, 90, 15–21.
Berezovich, Y. (2012). “Solomennaya vdova”: semantiko-motivacyonnyy i lingvogeneticheskiy aspekt. In I. Janyšková, H. Karlíková (eds.), Theory and Empiricism in Slavonic Diachronic Linguistics (pp. 277–299). Nakladatelství Lidové Nowiny.
Berezovich, Y., Surikova, O., Shterngarc, U. (2021). Iz opyta izucheniya naivnoy gemmologii: russkiy vdoviy kamen’. Tradicyonnaya kultura, 22(4), 11–26.
Biegeleisen, H. (1930). Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Dom Książki Polskiej.
Bohdanowicz, J. (red) (1999a). Komentarze do Polskiego atlasu etnograficznego (t. 5: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bohdanowicz, J. (1999b). Czuwanie przy zwłokach. W: J. Bohdanowicz (red.), Komentarze do Polskiego atlasu etnograficznego (t. 5, s. 94–97). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Brencz, A. (1987). Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przejścia. Lud, 71, 215–229.
Burszta, J. (1967). Zwyczaje i obrzędy pogrzebowe. W: J. Burszta (red.), Kultura ludowa Wielkopolski (t. 3, s. 177–195). Wydawnictwo Poznańskie.
Cercha, S. (1900). Przebieczany. Wieś w powiecie wielickim. Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, 4, 81–210.
Ciszewski, S. (1887). Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w powiecie Olkuskim. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 11, 1–129.
Dworakowski, S. (1935). Zwyczaje rodzinne w powiecie wysokomazowieckim. Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Fischer, A. (1921). Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Ossolineum.
Gadowska, A. (2018). Zmarli i Facebook. Wirtualna społeczność żałoby. Studia Socialia Cracoviensia, 10(2), 115–127.
Gennep, A. van (2006). Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii (tłum. B. Biały). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Jankowska, B. (1999). Sposoby zawiadamiania wsi o śmierci jednego z jej mieszkańców. W: J. Bohdanowicz (red.), Komentarze do Polskiego atlasu etnograficznego (t. 5, s. 57–71). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kielak, O. (2019). Zwiastuni śmierci, żałobnicy i ostatni towarzysze podróży. Zachowania zwierząt domowych w obliczu śmierci człowieka w polszczyźnie ludowej. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, 5, 35–45.
Kolberg, O. (1961–2020). Dzieła wszystkie (t. 1–84). Instytut im. Oskara Kolberga, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Kościuk, A. (2011). Lamenty pogrzebowe (1781–1802). W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały (t. 4: Lubelskie, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne: chrzciny, wesele, pogrzeb, s. 660–663). Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Kowalski, P. (1998). Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowerska, Z. (1894). Pamięć o zmarłych. Wisła, 8, 147–149.
Krzyżanowski, J. (1963). Polska bajka ludowa w układzie systematycznym (t. 1). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Krzyżanowski, J. (red) (1972). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. W oparciu o dzieło S. Adalberga (t. 3). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kupisiński, Z. (2007). Śmierć jako wydarzenie eschatyczne. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe oraz zaduszkowe mieszkańców opoczyńskiego i radomskiego. Wydawnictwo KUL.
Lehr, U. (2000). Zawiadomienia o śmierci. Z badań nad zwyczajami pogrzebowymi na Podhalu. Lud, 84, 65–83.
Libera, Z. (1987). Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej i w innych kulturach słowiańskich. Etnografia Polska, 31(1), 115–138.
Lipiński, J. (1884). Zwyczaje i pieśni ludu wielkopolskiego. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 8, 62–114.
Łopaciński, H. (1902). Obrzędy religijne i zwyczaje przy nich zachowywane. Z materjałów dostarczonych na Wystawę rolniczo-przemysłową w Lublinie. Wisła, 16(3), 334–377.
Mierzyński, A. (1895). „Nuncius cum baculo”. Studjum archeologiczne o krywuli. Z dwiema tablicami rysunków. Wisła, 9, 361–397.
Di Nola, A. (2006). Tryumf śmierci. Antropologia żałoby. Universitas.
Pauli, Ż. (1838). Pieśni ludu polskiego w Galicji. Nakładem Kajetana Jabłońskiego.
Perszon, J. (2017). Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach. Wydawnictwo „Bernardinum” Sp. z o.o.
Rzepnikowska, I. (2005). Rosyjska i polska bajka magiczna (AT 480) w kontekście kultury ludowej. Wydawnictwo UMK.
Sedakova, O. (2004). Poetika obryada. Pogrebal’naya obryadnost’ vostocnykh i yuzhnykh slavyan. Indrik.
Sierociuk, J. (2003). O wdowie w pieśni ludowej, czyli językowo-kulturowy kontekst małżeństwa w polszczyźnie. W: J. Gardzińska, A. Maciejewska (red.), Znak językowy w pejzażu semiotycznym (s. 170–178). Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Sitniewska, R. (2018). Matka. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 2, s. 341–347). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Skrzyńska, K. (1890). Wieś Krynice w Tomaszowskiem. Wisła, 4, 79–112.
Stomma, L. (2000). Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Instytut Wydawniczy PAX.
Szymańska, J. (1997/1998). Pieśni pustych nocy. Etnolingwistyka, 9(10), 211–252.
Tolstaya, S. (1995). Magya obmana i chuda v narodnoy kul’ture. In N. Arutiunova, N. Riabceva (eds.), Logicheskiy analiz yazyka. Istina i istinnost’ v kul’ture i yazykie. Nauka.
Tolstaya, S. (2009). Traur. W: N. Tolstoy (red.), Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’ (t. 5, s. 312–317). Mezhdunarodnyye Otnosheniya.
Trojanowicz, A. (1989). Lamenty, rymowanki, zawołania w polskim folklorze muzycznym. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Tymochowicz. M. (2013). Lubelska obrzędowość rodzinna w kontekście współczesnych przemian. Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
Świętek, J. (1893). Lud nadrabski. Od Gdowa po Bochnię. Obraz etnograficzny. Akademia Umiejętności.
Wenklar, K. (2011). Językowy obraz wdowy w polskich i ukraińskich pieśniach ludowych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Russologica, 4, 274–279.
Wierzchowski, Z. (1890). Materyjały etnograficzne z powiatu tarnobrzeskiego i niskiego w Galicyi. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 14, 145–251.
Stahování
Publikováno
Verze
- 2025-06-21 (2)
- 2025-06-18 (1)
Jak citovat
Číslo
Sekce
Licence
Tato práce je licencována pod Mezinárodní licencí Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0.
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 270
Number of citations: 0
