Mniejszości piszą – projekt (nie)możliwy
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2019.018Słowa kluczowe
dyskurs mniejszościowy, postkolonializm, literatury mniejszościowe, dyslokacja, reinwencjaAbstrakt
Założeniem tego tekstu jest wyprecyzowanie istotowej specyfiki literatur mniejszości etnicznych na tle dominujących przekonań i tendencji literaturoznawczych oraz odniesień tożsamościowych. Pojęcie dyskursu mniejszościowego, jako zdeterminowanego pozycją podporządkowaną sposobu pojmowania siebie w otaczającym świecie i językowo-tekstowej ekspresji wyrażającej to ulokowanie, pozwala dostrzec symptomatyczne zjawiska ideologiczne pod powierzchną tekstów, konfrontujące się z ich jawną warstwą komunikacyjną. Artykuł zawiera bardzo skrótowy, faktograficzny przegląd współczesnych literatur mniejszościowych w Polsce, uwzględniający ich zróżnicowanie kulturowe i sytuacyjne, pozwalające dokonywać w dalszej jego części pewnych uogólnień, z zachowaniem świadomości egzemplarycznego wymiaru danego tekstu ilustrującego uogólnione zjawisko czy ideę. Przy czytaniu tych tekstów autorka zwraca uwagę na właściwe mniejszościowemu upozycjonowaniu przeżywanie i obrazowanie kategorii ojczystości, na naruszenia, pęknięcia, dyslokacje ciągle dokonywane siłami dominującymi w tożsamościowych obrazach świata, na sposoby radzenia sobie z kolonizowaniem przez odwrócenie hierarchii w zakresie silny–słaby, wielki–mały. W podsumowaniu odwołuję się do kategorii mitu, zazwyczaj reinwencyjnego, jaki swoją mocą scalania ciągle buduje/odbudowywuje wspólnotowy etos trwania.
Bibliografia
Alexander, Jeffrey C. 2012. Trauma: a social theory. Malden–Cambridge: Polity.
Artymowicz, Nadzieja 1998. Łagodny czas. Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths, Helen Tiffin 1994. The Empire Writes Back. Theory and practice in post-colonial literatures. London¬¬–New¬ York: Routledge.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths, Helen Tiffin 1999. Key Concepts in Post-Colonial Studies. London–New York: Routledge.
Assmann, Jan 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Przekład Anna Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Bachelard, Gaston 1972. „Wstęp do Poetyki przestrzeni”. Przełożyła Wanda Błońska. W: Henryk Markiewicz (opracowanie). Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, tom 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie. 342–356.
Bakuła, Bogusław 2006. „Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki)”. Teksty Drugie 6: 11–32.
Bakuła, Bogusław 2011. „Polska i kolonialna przeszłość dzisiaj”. Nowa Krytyka 26–27: 145–180.
Bastek, Ehrhard (wybór i opracowanie) 1998. Gedichtet in der Heimat – Wiersze stron rodzinnych. Wiersze poetyckie mniejszości niemieckiej w Polsce. Bytom-Beuthen: Gesellschaft Deutscher Autoren in Polen/Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce.
Bhabha, Homi 2010. Miejsca kultury. Przełożył Tomasz Dobrogoszcz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Boehmer, Elleke 1995. Colonial and postcolonial literature. New York: Oxford University Press.
Białoruskie Stowarzyszenie Literackie „Białowieża” 2002. Misja. Publikacja on-line dostępna na stronie: https://mojepanstwo.pl/bialoruskie-stowarzyszenie-literackie-bialowieza [22.03.2019].
Bokszański, Zbigniew 1999. „Tożsamość narodowa w perspektywie transformacji systemowej”. W: Piotr Sztompka (red.). Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 291–307.
Chazbijewiecz, Selim 1990. Mistyka tatarskich kresów. Białystok: Wojewódzki Dom Kultury.
Chorąży, Wiesław 1994. Białoruski drugi obieg w Polsce 1982–1990. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
Culler, Jonathan 2002. „Co to jest literatura i czy pytanie to ma jakiekolwiek znaczenie”. W: Jonathan Culler. Teoria literatury. Przełożyła Maria Bassaj. Warszawa: Pruszyński i S-ka. 29–55.
Czermińska, Małgorzata, Stanisław Gajda, Krzysztof Kłosiński, Anna Legeżyńska. Andrzej Makowiecki, Ryszard Nycz (red.) 2005. Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. Zjazd Polonistów. Kraków, 22-25 września 2004. Kraków: Universitas.
Čykvin, Jan 1969. Idu [Idę]. Belastok: GP BGKT.
Czykwin, Jan 1983. Na progu świata. Warszawa: Czytelnik.
Dąbrowski, Mieczysław 2008. „Kresy w perspektywie krytyki postkolonialnej”. Porównania. Czasopismo poświęcone zagadnieniom komparatystyki literackiej oraz studiom interdyscyplinarnym 5: 81–111.
Danilewicz, Anna 1999. Z daleka widać lepiej. Kraków: Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne.
Deleuze, Gilles, Pierre-Félix Guattari 1986 [1975]. Kafka: Toward a minor literature. Theory and History of Literature, volume 30. Oryginał francuskojęzyczny z 1975 r., tłumaczenie na język polski z 2016. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Dębicki, Edward 1993. Teł mango boliben / Pod gołym niebem. Przełożył Jerzy Ficowski. Szczecin: Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”.
Duć-Fajfer, Helena 1994. „Główne nurty współczesnej poezji łemkowskiej”. Roczniki Humanistyczne KUL 42/7: 185–200.
Duc-Fajfer, Olena 1998. „Ukrainian literature in Poland, 1956–1993”. Journal of Ukrainian Studies 23/1: 61–82.
Duć-Fajfer, Helena 2001. „Być Łemkiem w PRL-u”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MCCXL VII. Prace Etnograficzne 36: 141–172.
Duć-Fajfer, Helena 2002. „Powysiedleńcza literatura łemkowska w Polsce jako etos trwania”. W: Helena Duć-Fajfer/ Olena Duc-Fajfer (red.). Cy to łem tuha, cy nadija / Czy to tęsknota, czy nadzieja. Antologia powysiedleńczej literatury łemkowskiej w Polsce. Legnica: Stowarzyszenie Łemków. 26–40.
Duć-Fajfer, Helena 2005. „Literatura i kultura mniejszości etnicznych – spojrzenie od peryferii ku centrum”. W: Czermińska et al. 2005. 226–235.
Duć-Fajfer, Olena 2008. Po obu stronach słowa / Po oboch stranach dumky. Gorlice, Legnica: Stowarzyszenie „Ruska Bursa” w Gorlicach.
Duć-Fajfer, Helena 2012. Pomiędzy bukwą a literą. Współczesna literatura mniejszości białoruskiej, ukraińskiej i łemkowskiej w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Duć-Fajfer, Helena 2015. „Paternalizm unikowy, czyli jak radzić sobie z ustawowymi zobowiązaniami”. W: Anita Adamczyk, Andrzej Sakson, Cezary Trosiak (red.). Między lękiem a nadzieją. Dziesięć lat funkcjonowania ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (2005–2015). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 71–81.
Duć-Fajfer, Helena 2016a. „A Wisła dalej płynie Petra Murianki – autobiografia jako mit reinwencyjny”. W: Inga Iwasiów, Tatiana Czerska (red.). Autobiografie (po)graniczne. Kraków: Universitas. 15–29.
Duć-Fajfer, Helena 2016b. „Literatura a proces rozwoju i rewitalizacja tożsamości językowej na przykładzie literatury łemkowskiej”. W: Justyna Olko, Tomasz Wicherkiewicz, Robert Borgis (red.). Integral strategies for language revitalization. Warszawa: Wydział Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. 175–200.
Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej 2005. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Publikacja on-line dostępna pod adresem: www.dziennikustaw.gov.pl/du/2014/829/D2014000082901.pdf [18.03.2019].
Fanon, Franz 1968. The wretched of the Earth. New York: Grove Press.
Fiut, Aleksander 2003. „Polonizacja? Kolonizacja?”. Teksty Drugie 6: 150–156.
Fiut, Aleksander 2006. Spotkania z Innym. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Foucault, Michel 2000. „Czym jest Oświecenie?”. W: Michel Foucault. Filozofia, historia, polityka. Wybór pism. Przełożyli Damian Leszczyński i Lotar Rasiński. Warszawa, Wrocław: PWN. 247–293.
Gandhi, Leela. 2008. Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne. Przełożył Jacek Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Gebert, Konstanty 1996. „Po prostu być”. Znak 3 (490): 7–9.
Gilroy, Paul 2005. Postcolonial melancholia. New York: Columbia University Press.
Gosk, Hanna 2008. „Polski dyskurs kresowy w niefikcjonalnych zapisach międzywojennych. Próba lektury w perspektywie postcolonial studies”. Teksty Drugie 6: 20–34.
Gosk, Hanna 2010. Opowieści „skolonizowanego/kolonizatora”. W kręgu studiów postzależnościowych nad literaturą polską XX i XXI wieku. Kraków: Universitas.
Graban, Władysław 1984. Twarz pośród cieni. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Graban, Władysław 1991. Na kolpaku gir / Na kołpaku gór. Z łemkowskiego przełożył autor. Kraków: Wydawnictwo Miniatura.
Graban, Władysław 1995. Rozsypane pejzaże. Krynica: Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
Heidegger, Martin 1974. „Budować, mieszkać, myśleć”. Przełożył Krzysztof Michalski. Teksty 6: 137–152.
Hryńkiw, Olga, Waldemar Janda (reż.) 2003. Ostap Łapski – poeta niewygodny. Film dokumentalny. Polska: TVP Kraków.
Janion, Maria 2006. Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Janowicz, Sokrat 1995. Listowie / Listowe. Białystok: Białoruskie Stowarzyszenie Literackie „Białowieża”.
Janowicz, Sokrat, Jerzy Chmielewski 2000. Nasze tysiąc lat. Z Sokratem Janowiczem rozmawia Jerzy Chmielewski. Białystok: Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich w Polsce.
Karabovič, Tadej 1993. Atlantida. Warszawa: Vidawniczie Agenstvo „Tirsa”.
Katz, Cindi 1996. „Towards minor theory”. Environment and Planning D: Society and Space 14: 487–499.
Kołodziejczyk, Dorota 2010. „Postkolonialny transfer na Europę Środkowo-Wschodnią”. Teksty Drugie 5: 22–39.
Kwaśniewski, Krzysztof 1992. „Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej”. Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa 1/1: 9–61.
Labuda, Jaromira 1986. „Mój wątek kaszubski”. W: Jan Drzeżdżon. Współczesna literatura kaszubska (1945–1980). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. 311–315.
LaCapra, Dominick 2001. Writing history, writing trauma. Baltimore: JHU Press.
Lachmann, Piotr 1999. „Wypędzenie po polsku”. W: Piotr Lachmann. Wywołane z pamięci. Olsztyn: Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia”. 27–46.
Legeżyńska, Anna 1996. Dom i poetycka bezdomność w liryce współczesnej. Warszawa: PWN.
Łapski, Ostap [brak roku wydania]. „Usiłowano”. W: Polscy poeci ukraińscy. Kraków: Stowarzyszenie Willa Decjusza.
Łodziński, Sławomir 1998. „Przekroczyć własny cień. Prawne, instytucjonalne oraz społeczne aspekty polityki państwa polskiego wobec mniejszości narodowych w latach 1989–1997”. W: Bogumiła Berdychowska (red.). Mniejszości narodowe w Polsce. Praktyka po 1989 roku. Warszawa: Centrum Stosunków Międzynarodowych Instytutu Spraw Publicznych. 11–82.
Marinelli, Luigi 2005. „Polonocentryzm w historii literatury – jego racje i ograniczenia (w uniwersyteckiej syntezie historycznoliterackiej)”. W: Czermińska et al. 2005. 193–209.
Mączka, Mieczysław (wybór) 1989. Łemkowie piszą. Wiersze z lasów i gór. Praca zbiorowa. Kraków: Miniatura.
Mikołajczak, Małgorzata 2015. „Między mimikrą a rebelią. Pejzaż (post)kolonialny regionalnej literatury”. W: Wojciech Browarny, Elżbieta Rybicka, Dobrawa Lisak-Gębala (red.). Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Kraków: Universitas. 30–50.
Murianka, Petro 1989. Jak sokół wodę z kamienia / Jak sokil vody na kameni. Przełożyła Barbara Dohnalik. Warszawa: Iskry.
Murianka, Petro 2003. „Brandenburgska Brama / Brama Brandenburska”. Przekład autorski. W: Wanda Łomnicka-Dulak, Barbara Paluchowa (red.). W liliowej ciszy. Wybór wierszy poetów gór. Piwniczna: Wydawnictwo gazety lokalnej Znad Popradu. 87–88.
Murianka, Petro 2007. A Wisła dalej płynie (z zamierzonego cyklu: Opisać życie). Krynica, Legnica: Stowarzyszenie Łemków.
Nazaruk, Bazyli 1990. „Poezja ukraińska Chełmszczyzny i Podlasia”. Dyskusje. Kwartalnik Wojewódzkiego Domu Kultury, Białystok, 4/24: 29–45.
Nietzsche, Fryderyk 2003. Niewczesne rozważania. Przełożył Leopold Staff. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
Nowicka, Magdalena 2010. „Czy teoria postkolonialna jest kobieca? Narodziny, rozwój i zmierzch postkolonializmu”. Przegląd Socjologiczny 59 (3): 109–130.
Olejniczak, Józef 1992. Arkadia i małe ojczyzny. Vincenz – Stempowski – Wittin – Miłosz. Kraków: Oficyna Literacka.
Panas, Władysław 1996. „O pograniczu etnicznym w badaniach literackich”. W: Teresa Michałowska, Zbigniew Goliński, Zbigniew Jarosiński (red.). Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów, Warszawa 1995. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN. 605–613.
Papusza 1990. Lesie, Ojcze mój. Z języka cygańskiego przetłumaczył, wstępem i przypisami opatrzył Jerzy Ficowski. Warszawa: Czytelnik.
Prokop-Janiec, Eugenia 1992. Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne. Kraków: Universitas.
Prokop-Janiec, Eugenia 2005. „Literatura i kultura mniejszości etnicznych w Polsce w dyskursie większości”. W: Czermińska et al. 2005. 201–225.
Przybylska, Maria 1993. Krótkie chwile. Tarnów: Comdruk.
Rybicka, Ewa 2008. „Miejsce, pamięć, literatura (w perspektywie geopoetyki)”. Teksty Drugie 1/2: 19–32.
Siatkowski, Zbigniew 2007. Tekst wstępny do Murianka 2007. 6–8.
Sitek, Wojciech 1996. „Słowo wstępne”. W: Wojciech Sitek (red.). Mniejszość w warunkach zagrożenia. Pamiętniki Łemków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. 5–23.
Skórczewski, Dariusz 2006. „Postkolonialna Polska – projekt (nie)możliwy”. Teksty Drugie 1/2: 100–112.
Skórczewski, Dariusz 2013. Teoria – literatura – dyskurs. Pejzaż postkolonialny. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Sorensen, Eli 2007. „Postcolonial melancholia”. Paragraph 30/2: 65–81.
Sowa, Jan 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Strycharska-Brzezina, Maria 2005. „Języki mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce”. W: Czermińska et al. 2005. 236–245.
Szczukin, Wasilij 2006. Mit szlacheckiego gniazda. Studium geokulturologiczne o klasycznej literaturze rosyjskiej. Przełożył Bogusław Żyłko. Kraków: Universitas.
Sulima, Roch 1976. Folklor i literatura. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Sulima, Roch 1989. „Małe Ojczyzny”. Regiony 3: 103–115.
Szulc, Stefan (red.) 1939. Mały Rocznik Statystyczny. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. Publikacja on-line dostępna na stronie http://istmat.info/files/uploads/51382/maly_rocznik _statystyczny_1939.pdf [23.03.2019].
Tazbir, Janusz 1994. „Wieloetniczne tradycje Rzeczpospolitej”. W: Wiesław Władyka (red.). Inni wśród swoich. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. 12–23.
Tazbir, Janusz 2000. Polska bez stosów i inne szkice. Kraków: Universitas.
Thompson, Ewa 2006. „Sarmatyzm i postkolonializm – o naturze polskich resentymentów”. Europa. Tygodnik Idei 46 (137): 11–18.
Thompson, Ewa 2008. „Postkolonialne refleksje. Na marginesie pracy zbiorowej From Sovietology to Postcoloniality. Poland and Ukraine form a Postcolonial Perspective pod redakcją Janusza Korka”. Porównania 5: 113–126.
Thompson, Ewa 2011. „A jednak kolonializm. Uwagi epistemologiczne”. Teksty Drugie 6: 289–302.
Trochanowska, Stefania 1984. Potem, teraz, przedtem. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Trochanowski, Piotr 1992. „Słowo Łemka o sobie i swoim narodzie”. Przedruk Stowarzyszenia Łemków z Regiony 1985 2–4: 5–15.
Zaniewska, Teresa 2010. „Białoruskie Stowarzyszenie Literackie Białowieża. Biografia zbiorowa”. W: Teresa Zaniewska (red.). Białorusini. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe. 121–134.
Zdziechowski, Marian 1924. Władysław Syrokomla. Pierwiastek litewsko-białoruski w twórczości polskiej. Wilno: Księgarnia Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 754
Liczba cytowań: 0
