Pod palącym słońcem południa. Problematyka acedii w dyptyku "Skrzydła ołtarza" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Abstrakt

Artykuł traktuje o zjawisku acedii w dwojakim wymiarze: historyczno-teologicznym i literaturoznawczym, nawiązującym do twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, a w szczególności jego opowiadań z dyptyku Skrzydła ołtarza (Wieża oraz Pieta del’Isolla). Uwypuklono tu i zanalizowano pod kątem problematyki acedii postawę dwóch głównych bohaterów: Trędowatego – mieszkańca Wieży oraz kapłana Padre Rocca. W znaczeniu historycznym acedia pozostaje szóstą wśród ośmiu namiętności duszy, które atakują anachoretę. Termin ten ma źródłosłów grecki: akedia etymologicznie wywodzi się od kedos, co oznacza troskę. Za odkrywcę i pierwszego teoretyka owego duchowego zjawiska uważa się średniowiecznego mnicha Ewagriusza z Pontu (345–399 n.e.). Wśród objawów acedii wymieniał on m.in. utratę nadziei, duchowe zniechęcenie, apatię, oschłość, znudzenie, tchórzostwo, eskapizm (porzucanie miejsca pracy i modlitw, horror loci), niezdolność do koncentracji, gnuśność, a więc szereg symptomów świadczących o procesie osobowej destrukcji, czyli atonii duszy: jej osłabienia, choroby, a w konsekwencji nawet fizycznej zagłady – śmierci. Towarzyszy temu zjawisku silne doznanie lęku, rozpaczy, paraliż woli. Dusza acedyka ciągnięta jest więc przez dwie przeciwstawne namiętności: nienawiść wobec tego co jest, z jednej strony, pożądanie czegoś nieosiągalnego – z drugiej.