Mito-logika pamięci, czyli o Kosowie w „Górskim wieńcu” Petara II Njegoša raz jeszcze (pasaże strukturalistyczno-konstruktywistyczne)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2016.042Abstrakt
Pamięć o bitwie na Kosowym Polu z 1389 roku była i jest jedną z konstytutywnych cech serbskiej tożsamości, oddziałującą od XIX wieku zarówno na serbską i południowosłowiańską pamięć kulturową (w tym wyrażaną przez dzieła literackie), jak i na praktykę polityczną. Teza tego artykułu jest następująca: wszystkie teksty dotyczące Kosowego Pola, z kluczowymi pochodzącymi z XIX wieku, które poddano tu analizie, są wariantami tego samego mitu, nie tylko dlatego, że opierają się na mitycznych opowieściach ludowych (pieśniach epickich itd.), lecz raczej dlatego, iż re-konstruują zawartą w nich mito-logikę (nawiązując do formalistyczno-strukturalistycznych teoretyzacji W. Proppa, C. Lévi-Straussa, E. Leacha, lecz również do ustaleń społecznego konstruktywizmu). Co więcej – czego dowodzi przykład Górskiego wieńca Petara II Njegoša – wspomniane teksty konstruują ową mito-logikę. To znaczy projektują ją wstecz na minione wydarzenia, historię, literaturę itd., i na ich interpretacje, narzucając określoną, spójną, mito-logiczną ramę odniesienia, która zwrotnie oddziałuje na teraźniejszość i przyszłość.
Bibliografia
Andrić Ivo, Njegoš jako tragiczny bohater kosowskiej idei, przeł. J. Kornhauser, [w:] We własnych oczach. XX-wieczny esej zachodnio- i południowosłowiański, wybór H. Janaszek-Ivaničková (we współpracy z E. Madanym, J. Wierzbickim, T. Dąbek-Wirgową), Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
Armstrong Karen, Krótka historia mitu, przeł. I. Kania, Kraków: Znak, 2005.
Bińczyk Ewa, Obraz, który nas zniewala. Współczesne ujęcia języka wobec esencjalizmu i problemu referencji, Kraków: TAiWPN Universitas, 2007.
Bobrownicka Maria, Narkotyk mitu. Szkice o świadomości narodowej i kulturowej Słowian zachodnich i południowych, Kraków: TAiWPN Universitas, 1995.
Bohuszewicz Paweł, Gramatyka romansu. Polski romans barokowy w perspektywie narratologicznej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2009.
Čolović Ivan, Bałkany – terror kultury, przeł. M. Petryńska, Wołowiec: Czarne, 2007.
Čolović Ivan, Dubina: Članci i intervjui 1991–2001, Beograd: Samizdat B92. 2001.
Čolović Ivan, Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej, przeł. M. Petryńska, Kraków: TAiWPN Universitas, 2001.
Czamańska Ilona, Leśny Jan, Bitwa na Kosowym Polu 1389, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2015.
Czapik Barbara, Słowo mitycznego i historycznego czynu w „Górskim wieńcu” Petara Petrovicia Njegoša. Z problemów ideowo-estetycznego kształtowania kulturowej i narodowej świadomości, [w:] W kręgu literatury popularnej. Slavica, red. I. Opacki, Katowice: UŚ, 1990.
Dąbrowska-Partyka Maria, Literatura pogranicza, pogranicza literatury, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2004.
Eliade Mircea, Foreword, [w:] The Rise of Modern Mythology. 1680–1860, red. B. Feldman, R. D. Richardson, Bloomington–London: Indiana University Press, 1972.
Falski Maciej, Porządkowanie przestrzeni narodowej – przypadek chorwacki. Studium z historii wyobrażeń kulturowych, Warszawa: Wydawnictwo Polonistyki UW, 2008.
Fish Stanley, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. A. Szahaj, wstęp do polskiego wydania R. Rorty, przedmowa A. Szahaj, tłumacze różni, Kraków: TAiWPN Universitas, 2002.
Foucault Michel, Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, wstęp J. Topolski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
Gil Dorota, Prawosławie, historia, naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
Hacking Ian, The Social Construction of What? , Cambridge: Harvard University Press 2003.
Halili Rigels, Naród i jego pieśni. Rzecz o oralności, piśmienności i epice ludowej wśród Albańczyków i Serbów, Warszawa: Wydawnictwo UW, 2012.
Jezernik Božidar, Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników, przeł. P. Oczko, przedmowa J. M. Halpern, Kraków: TAiWPN Universitas, 2007.
Jugosłowiańska epika ludowa. Wybór, wybór i wstęp M. Jakóbiec, przeł. Cz. Jastrzębiec-Kozłowski, Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1948.
Jugosłowiańska poezja ludowa, red. J. Benešić, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1938.
Kola Adam F., Po co ‘mit’ literaturoznawstwu? Kilka uwag z antyeuropocentrycznego niekiedy punktu widzenia, [w:] Komparatystyka i konteksty. Komparatystyka między Mickiewiczem a dniem dzisiejszym II, red. L. Wiśniewska, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, 2012.
Kola Adam F., Słowianofilstwo czeskie i rosyjskie w ujęciu porównawczym , Łódź: Ibidem, 2004.
Konstruktywizm w badaniach literackich. Antologia, red. E. Kuźma, A. Skrendo, J. Madejski, Kraków: TAiWPN Universitas, 2006.
Konstruktywizm w humanistyce, red. A. Pałubicka, A. P. Kowalski, Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram, 2003
Kowalski Andrzej P., Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2014.
Kowalski Andrzej P., Myślenie przedfilozoficzne. Studia z filozofii kultury i historii idei, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 2001.
Leach Edmund, D. Allan Aycock, Siostra Mojżesza. Strukturalistyczne interpretacje mitu biblijnego, przeł. W. Burszta, H. Burszta, M. Buchowski, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1998.
Leach Edmund, Kultura i komunikowanie. Logika powiązań symbolicznych. Wprowadzenie do analizy strukturalnej w antropologii społecznej, przekł. i przedmowa M. Buchowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
Leach Edmund, Lévi-Strauss, przeł. P. Niklewicz, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998.
Lévi-Strauss Claude, Antropologia strukturalna II, przeł. M. Falski, Warszawa: Wydawnictwo KR, 2001.
Literatura dawna a współczesna humanistyka, red. K. Obremski, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010.
Malcolm Noel, Kosovo. A Short History, New York: Harper Perennial, 1999.
Mieletinski Eleazar, Pochodzenie eposu bohaterskiego. Wczesne formy i archaiczne zabytki, przeł. P. Rojek, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2009.
Mity narodowe w literaturach słowiańskich. Studia poświęcone XI Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Bratysławie, red. Maria Bobrownicka, Kraków: UJ, 1992.
Mocny program socjologii wiedzy, wybór B. Barnes, D. Bloor, wstęp E. Mokrzycki, tłumacze różni, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1993.
Njegoš Petar II Petrović, Wybór pism, przeł. H. Batowski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1958.
Northrop Frye, Anatomia krytyki, przeł. M. Bokiniec, posłowie A. Zgorzelski, Gdańsk: Wydawnictwo UG, 2012.
Northrop Frye, Mit, fikcja, przemieszczenie, przeł. E. Muskat-Tabakowska, „Pamiętnik Literacki” 1969, LX, t. 2.
Northrop Frye, The Secular Scripture. A Study of the Structure of Romance, Cambridge–London: Harvard University Press. 1976.
Pałubicka Anna, Gramatyka kultury europejskiej, Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram, 2013.
Perica Vjekoslav, Balkan Idols. Religion and Nationalism in Yugoslav States, Oxford–New York: Oxford University Press, 2002.
Popov Nebojša, Serbski dramat. Od faszystowskiego populizmu do Miloševicia, przeł. M. Księżek, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1994.
Popović Miodrag, Vidovdan i časni krst: ogled iz književne arheologije, Beograd: Slovo ljubve, 1976.
Propp Władimir, Morfologia bajki, przeł. W. Wojtyga-Zagórska, Warszawa: Książka i Wiedza, 1976.
Propp Władimir, Nie tylko bajka, wybór i przekł. D. Ulicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Rapacka Joanna, Centra i peryferie literatury starochorwackiej, „Pamiętnik Słowiański” 1991, XLI, (powtórzony w: Rapacka Joanna, Śródziemnomorze. Europa Środkowa. Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich, red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków: TAiWPN Universitas, 2002).
Rapacka Joanna, Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Warszawa: Energeia, 1995.
Rapacka Joanna, Kategoria centrum i peryferii a problem syntezy literatury chorwackiej przed odrodzeniem narodowym, [w:] Kategorie centrum i peryferii w kształtowaniu się kultur narodowych, red. T. Dabek-Wirgowa, J. Wierzbicki, Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1986.
Rekść Magdalena, Mity narodowe i ich rola w kreowaniu polityki na przykładzie państw byłej Jugosławii, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2013.
Said Edward W., Orientalizm, przeł. W. Kalinowski, wstęp Z. Żygulski jun., Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.
Sławiński Janusz, Mit, [w:] Słownik terminów literackich, red. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, wyd. 3, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1998.
Stankowicz Aleksandra, Funkcje mitu kosowskiego wśród pokolenia Młodej Bośni, [w:] Mity narodowe w literaturach słowiańskich. Studia poświęcone XI Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Bratysławie, red. M. Bobrownicka, Kraków: UJ, 1992.
Symbioza kultur słowiańskich i niesłowiańskich w Europie Środkowej, red. Maria Bobrownicka, Kraków: TAiWPN Universitas, 1996.
Szahaj Andrzej, „Nie ma niczego poza interpretacją”, tako rzecze Stanley Fish, „Er(r)go. Teoria. Literatura. Kultura” 2001, nr 1 (2).
Szahaj Andrzej, Granice anarchizmu interpretacyjnego, „Teksty Drugie” 1997, nr 6.
Szahaj Andrzej, O interpretacji, Kraków: TAiWPN Universitas, 2014.
Szahaj Andrzej, O tak zwanym mocnym programie socjologii wiedzy szkoły edynburskiej, „Kultura Współczesna” 1995, nr 1/2 (5/6).
Szahaj Andrzej, Paninterpretacjonizm, czyli nie ma niczego w tekście, czego by pierwej nie było w kontekście, „Teksty Drugie” 1998, nr 4.
Szahaj Andrzej, Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2004.
Tismaneanu Valdimir, Wizje zbawienia. Demokracja, nacjonalizm i mit w postkomunistycznej Europie, przeł. H. Jankowska, Warszawa: Muza, 2000.
Todorova Maria, Bałkany wyobrażone, przeł. P. Szymor, M. Budzińska, Wołowiec: Czarne, 2008.
Tomaszewski Boris W., Tematyka. Tematyczna budowa, przeł. C. Gołkowski, T. Kowalska, I. Szczygielska, [w:] Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M. P. Markowski, Kraków: Znak, 2006.
Tradycja wynaleziona, przeł. M. Godyń, F. Godyń, red, E. Hobsbawm, T. Ranger, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008.
Wachtel Andrew Baruch, Making a Nation, Breaking a Nation. Literature and Cultural Politics in Yugoslavia, Stanford: Stanford University Press, 1998.
Zderzenia. Literatura dawna a metody współczesnej humanistyki, red. K. Obremski, „Litteraria Copernicana” 2008, nr 2.
Zieliński Bogusław, Kosowo w serbskiej kulturze i tradycji (na szerszym tle problemu kosowskiego w świecie współczesnym), [w:] Język, literatura i kultura Słowian dawniej i dziś – III. Litteraria , red. B. Zieliński, Poznań Wydawnictwo UAM, 2001.
Zieliński Bogusław, Serbska powieść historyczna. Studia nad źródłami, ideami i kierunkami rozwoju, Poznań: Wydawnictwo UAM, 1998.
Zybertowicz Andrzej, Konstruktywizm jako orientacja metodologiczna w badaniach społecznych, „ASK” 1999, nr 8.
Zybertowicz Andrzej, Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1995.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 536
Liczba cytowań: 0
