Tropy autotematyczne w polskiej literaturze kryminalnej (rekonesans)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2021.024Słowa kluczowe
autotematyzm, polska literatura, literatura kryminalna, konwencjonalizacjaAbstrakt
Utwory kryminalne, w ktorych pojawiają się akcenty autotematyczne, funkcjonują na pograniczu dwu obiegow. Inspirowane schematem zaczerpniętym z popkultury, kryminały te nie są zarazem adresowane do jej konsumentow, lecz zwolennikow rozwiązań przełamujących czytelnicze przyzwyczajenia i skonwencjonalizowane formuły. W kryminale autotematycznym struktury fabularne zostają traktowane pretekstowo. Tym samym istotniejszy od nich staje się krytyczny namysł nad kulturowymi uwarunkowaniami, ktore miały wpływ na powstanie owych wzorcow. Aby możliwe stało się takie przeniesienie uwagi, tworcy literatury kryminalnej sięgają w tym celu najczęściej do jednego z trzech następujących sposobow tematyzowania zagadnień metaliterackich:
– sięganie po parateksty w charakterze sygnałow autoreferencyjności;
– intencjonalne przywoływanie ostentacyjnie skonwencjonalizowanych rozwiązań, opatrzonych niekiedy autotematycznymi komentarzami;
– intencjonalne przekraczanie „horyzontu oczekiwań” czytelnika.
Wymienione tu strategie nie mają charakteru wykluczających się nawzajem rozwiązań, toteż zdarza się, że ich elementy możemy odnaleźć w jednym utworze. Zarazem wyodrębnienie ich pozwala dostrzec rożnorodność chwytow autotematycznych, wykorzystywanych przez autorow opowieści „o zbrodni i karze”.
Bibliografia
Antonik, Dominik 2012. „Autor jako marka”. Teksty Drugie 6: 62–76.
Arystoteles 2009. Metafizyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Baudrillard, Jean 2005. Symulakry i symulacja. Warszawa: Sic!.
Bauman, Zygmunt 2006. Płynna nowoczesność. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Budnik, Agnieszka 2020. „Infrastruktura wartości. Nagrody literackie w Polsce po przełomie 1989 jako narzędzie wymiany kapitałów”. Zarządzanie w Kulturze 21: 39–50.
Charmaz, Kathy 2009. Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Tłum. Barbara Komorowska. Warszawa: PWN.
Cybal-Michalska, Agnieszka [&] Paulina Wierzba 2012. „Wprowadzenie”. W: Agnieszka Cybal-Michalska [&] Paulina Wierzba (red.). Dyskursy kultury popularnej w społeczeństwie współczesnym. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Dawidowicz-Chymkowska, Olga 2020. Ruch wydawniczy w liczbach. T. 69. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Degen, Dorota 2008. „Nagrody literackie – »konie pociągowe« rynku książki?”. Toruńskie Studia Bibliologiczne 1: 57–69.
Dobroczyński, Bartłomiej 2006. „Antyartykryminał”. Tygodnik Powszechny, 17 maja; https://www.tygodnikpowszechny.pl/ arcyantykryminal-130491 [12.01.2021].
Emberley, Julia V. 1993. Thresholds of Difference: Feminism Critique, Native Women’s Writings, Postcolonial Theory. Toronto: University of Toronto Press.
Ferguson, Harvie 1999. „Glamour and the end of irony”. The Hedgehog Review Fall: 9–16.
Fiałkowski, Tomasz 2010. „Śledztwa rudego kota: torba na głowę”. Dwutygodnik 1, https://www.dwutygodnik.com/artykul/790-sledztwa-rudego-kota-torba-na-glowe.html [12.01.2021].
Flanagan, Richard 2015. Ścieżkami Północy. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Foerster, Michał 2008. „Postkryminał z C2H5OH”. Esensja. Magazyn kultury popularnej. http://esensja.stopklatka.pl/magazyn/2008/05/iso/07_40.html [15.10.2020].
Fus, Agnieszka 2010. „Język reklamy jako narzędzie perswazji i manipulacji na przykładzie wybranych polskich spotów telewizyjnych”. Investigationes Linguisticae 19: 53–62.
Gajewska, Grażyna 2014. „Teksty kultury popularnej w badaniach humanistycznych”. W: Sławomir Buryła, Lidia Gąssowska, Danuta Ossowska (red.). Tropy literatury i kultury popularnej. Warszawa: IBL.
Gemra, Anna 1998. „Literatura popularna – literatura gatunków?”. W: Jakub Z. Lichański (red.). Retoryka i badania literackie. Rekonesans. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Genette, Gérard 1987. Seuils. Paris: Éditions du Seuil.
Genette, Gérard 1992. „Palimpsesty”. W: Henryk Markiewicz (red.). Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Guzicki, Wojciech [&] Piotr Zakrzewski 2005, Wykłady ze wstępu do matematyki: wprowadzenie do teorii mnogości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Instytut Książki 2021. https://instytutksiazki.pl/kluby-ksiazki,6.html [4.06.2021].
Jarzębski, Jerzy 2009. „Niedokończona potrawa”. W: Stanisław Lem. Sknocony kryminał. Warszawa: Agora.
Klejnocki, Jarosław 2013. „Wyznania twórcy pokątnej powieści antykryminalnej. Próba autodekonstrukcji”. http://klejnocki.wydawnictwoliterackie.pl/wpis/197/ [7.10.2020].
Klejnocki, Jerzy 2005. Przylądek pozerów. Powieść antykryminalna. Warszawa: Prószyński i Spółka.
Klera, Wiktoria 2018. „Noir Poetry”. Forum Poetyki 13 [summer]: 62–71.
„Klub Miłośników Powieści Milicyjnej MOrd” 2021. https://www.klubmord.com/ [4.06.2021].
Koźmiński, Leszek 2014. „Recenzja: Marek Krajewski, Władca liczb”. Blog Kryminalna Piła, http://kryminalnapila.blogspot.com [18.10.2020].
Krajewski, Marek 2014. Władca liczb. Kraków: Znak.
„Kryminalny Świat” 2021. http://kryminalnyswiat.blogspot.com [4.06.2021].
Kuśniewicz, Andrzej 1975. Korupcja. Kryminał heroiczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lane, Philippe 2005. „Pour une reconception linguistique du paratexte”. W: Des discours aux textes : modéles et analyses. Philippe Lane (éd.). Rouen–Havre: l’Université de Rouen et du Havre.
Latoch-Zielińska, Małgorzata 2020. „Jednak czytają! Co, dlaczego i jak czyta współczesna młodzież”. Filoteknos 10: 85–102.
Lem, Stanisław 1959. Śledztwo. Warszawa: Wydawnictwo MON.
Lem, Stanisław 2009. Sknocony kryminał. Warszawa: Agora.
Łukasiewicz, Jan 1910. O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Studium krytyczne. Kraków: Akademia Umiejętności.
Malanowska, Kaja 2015. Mgła. Kraków: Literanova.
Markowski, Michał P. 2001. Występek. Eseje o pisaniu i czytaniu. Warszawa: Sic!.
Martuszewska, Anna 2007. Radosne gry. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Mastalski, Arkadiusz S. 2014. „Topopoetyka miasta w powieściach kryminalnych Marcina Świetlickiego”. W: Agnieszka Ogonowska [&] Magdalena Roszczynialska (red.). Kraków. Miejsce i tekst. Kraków: Universitas.
McDougall, Christopher 2015. Urodzeni bohaterowie. Łódź: Galaktyka.
Moczkodan, Rafał 2001. „Gry z czytelnikiem według Stefana Themersona, czyli o lekturze Wykładu profesora Mmaa”. W: Maria Jakitowicz [&] Rafał Moczkodan (red.). Gry z czytelnikiem. Między konwencją a strategią. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Mróz, Remigiusz 2015. Zaginięcie. Warszawa: Czwarta Strona.
Okopień-Sławińska, Aleksandra 1976. „O semantyce form osobowych”. Roczniki Humanistyczne 1: 39–49.
Olszewski, Marek 2010. „Kryminał jest jak blues – wywiad z Mariuszem Czubajem”. Portal E-SPLOT. http://www.e-splot.pl/?pid=articles&id=898 [10.11.2020].
Orska, Joanna 2006. „Kryminalny”. Dekada Literacka 3: 84.
Oz, Amos 2003. „Opowieść się rozpoczyna”. W: Amos Oz. Opowieść się rozpoczyna. Szkice o literaturze. Warszawa: Prószyński i Spółka. „Portal Kryminalny” 2021. https://portalkryminalny.pl [4.06.2021].
Próchniak, Paweł 2008a. „Domysły, domówienia (na marginesie Trzynaście)”. W: Paweł Próchniak. Wiersze na wietrze (szkice, notatki). Kraków: Wydawnictwo Pasaże.
Próchniak, Paweł 2008b. „Hotel Limbus (notatki o Muzyce środka)”. W: Paweł Próchniak. Wiersze na wietrze (szkice, notatki). Kraków: Wydawnictwo Pasaże.
Skwarczyńska, Stefania 1954. Wstęp do nauki o literaturze. Warszawa: PAX.
Sławiński, Janusz 1974. „O dzisiejszych normach czytania (znawców)”. Teksty 3: 9–32.
Stala, Marian 1990. „Polkowski, Machej, Świetlicki, Tekieli…”. Teksty Drugie 1: 46–62.
Stetkiewicz, Lucyna 2011. Kulturowi wszystkożercy sięgają po książkę. Czytelnictwo ludyczne jako forma uczestnictwa w kulturze literackiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Stoff, Andrzej 1975. „Funkcja tytułu w dziele literackim”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska 66: 3–17.
Straus, Grażyna 1991–1992. „Nieprofesjonalne kryteria wartościowania lektur”. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 26–27: 97–104.
Surniak, Paulina 2021. „Miasto Książek”. http://miastoksiazek.net/ [4.06.2021].
Szwaja, Monika 2008. Powtórka z morderstwa. Warszawa: Prószyński i Spółka.
Świetlicki, Marcin 2006. „Limbus”. W: Marcin Świetlicki. Muzyka środka. Kraków: Wydawnictwo a5.
Świetlicki, Marcin 2007. Trzynaście. Kraków: Wydawnictwo EMG.
Świetlicki, Marcin 2008. „Od autora”, W: Świetlicki Marcin. Jedenaście. Kraków: Wydawnictwo EMG.
Świetlicki, Marcin 2010a. „Żegnaj laleczko”. W: Żegnaj laleczko. Wiersze noir z dodaniem legendarnej antologii Długie pożegnanie: tribute to Raymond Chandler, Kraków: Wydawnictwo EMG.
Świetlicki, Marcin 2010b. „Żegnaj laleczko 3”. W: Żegnaj laleczko. Wiersze noir z dodaniem legendarnej antologii Długie pożegnanie: Tribute to Raymond Chandler. Kraków: Wydawnictwo EMG.
Świetlicki, Marcin 2011. „Wstęp”. W: Marcin Świetlicki. Powieści. Kraków: Wydawnictwo EMG.
Telicki, Marcin 2014. „Wielka masakra kotów. Różewicz, Masłowska, Majeran o języku popkultury”. W: Sławomir Buryła, Lidia Gąssowska, Danuta Ossowska (red.). Tropy literatury i kultury popularnej. Warszawa: IBL.
Trzeciak, Weronika 2014. „Kra kra krakowski kryminał – to dopiero magia”. Blog „Literaturomania”. http://literaturomania.blogspot.com/2013/06/ [9.10.2020].
Wilson, Edmund 1973. „Dlaczego kryminały są poczytne”. W: Edmund Wilson. Szkice. Tłum. Jerzy Hummel. Warszawa: PIW.
Winiecka, Elżbieta 2011. „Dystans – figura nowoczesności”. Zagadnienia Rodzajów Literackich 54: 35–61.
Wimsatt Jr., William K. [&] Monroe C. Beardsley 2006. „Błąd intencji”. W: Anna Burzyńska [&] Michał Paweł Markowski (red.). Teorie literatury XX wieku. Antologia. Kraków: Universitas.
Wis, Irek 2016. „Kamila Denis Nieukarani”. Blog “Blurppp. Zapiski z pustyni”. https://blurppp.com/blog/kamila-denis-nieukarani/ [12.01.2021].
Witkowski, Michał 2011. Drwal. Warszawa: Świat Książki.
Wojda, Dorota 2011. „Rewizje historii i dyskursu kryminologicznego: Kuśniewicz, Terlecki, Rymkiewicz”. Przestrzenie Teorii 15: 155–173.
Wojteczek, Mariusz 2014. „Beata i Eugeniusz Dębski – «Dwudziesta trzecia»”. Grabarz Polski. http://grabarz.net/beata-eugeniusz-debscy-dwudziesta-trzecia”. [5.11.2014].
Wroński, Marcin 2007. Komisarz Maciejewski. Morderstwo pod cenzurą. Lublin: Red Horse.
Pobrania
Opublikowane
Wersje
- 2021-10-21 - (3)
- 2021-10-21 - (2)
- 2021-09-30 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Adam Mazurkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 740
Liczba cytowań: 0