Stulecie czekistów. Skład narodowościowy centralnego i terenowych aparatów NKWD ZSRS 1934–1944/1945

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12775/DN.2020.1.05

Słowa kluczowe

antysemityzm, aparat bezpieczeństwa/ represji, dejudaizacja, NKWD – historia, struktury, kadry, Żydzi

Abstrakt

Źródła i literatura przedmiotu dotyczące historii sowieckiego aparatu represji są niewielkie i w dużej części zdekompletowane lub nieudostępniane. Tymczasem ten segment epoki miał olbrzymie znaczenie dla modelu państwa, pracy jego organów i życia milionów obywateli. Szczególnie interesujące są skład narodowościowy sowieckiego aparatu bezpieczeństwa i udział w nim Żydów oraz „ludowa” legenda głosząca, że to oni stworzyli państwo bolszewickie. Przy obecnym stanie źródeł poważnych badań nie można przeprowadzić, zaś w niniejszym tekście rozważania i hipotezy należy traktować jedynie za możliwe lub prawdopodobne.

Biogram autora

Krzysztof Jasiewicz - Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

Krzysztof Jasiewicz – prof. zw. dr hab., historyk, politolog, ekonomista, profesor mianowany w Instytucie Studiów Politycznych PAN (Zakład Analiz Problemów Wschodnich). Bada historię imperium sowieckiego 1917–1991, Kresów Wschodnich w XX w., stosunki polsko-żydowskie w XX w., polskich Żydów w XIX i XX w. Autor, współautor bądź redaktor kilkunastu książek, m.in. Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939–1956, t. I–II (1995); Zagłada polskich Kresów. Ziemiaństwo polskie na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką 1939–1941 (1997); Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, red. (1999); Tygiel narodów. Stosunki społeczne i etniczne na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej 1939–1953, red. (2002); Pierwsi po diable. Elity sowieckie w okupowanej Polsce 1939–1941 (2003); Świat niepożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach Rzeczypospolitej w XVIII–XX wieku, red. (2004); Rzeczywistość sowiecka 1939–1941 w świadectwach polskich Żydów (2009); Oni. Okupacyjny aparat sowiecki na Kresach Północno-Wschodnich w latach 1939–1941 (2015). Twórca i redaktor naukowy „Serii Wschodniej”.

Bibliografia

Applebaum A., Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944–1956, Warszawa 2013.

Istorija Jewriejew na Ukrainie i w Biełorussii, red. W.M. Łukin i in., S. Petersburg 1994.

Jankowski S.M., Dawaj czasy! Czyli wyzwolenie po sowiecku, Poznań 2017.

Jasiewicz K., Czym jest Obława Augustowska i czy jest Obławą Augustowską?, „Studia Polityczne” 2019, t. XLVII, nr 3.

Jasiewicz K., Oni. Okupacyjny aparat sowiecki na Kresach Północno-Wschodnich w latach 1939–1941, Warszawa 2015.

Jasiewicz K., Ostatni Mohortowie. Kresowy i kulturowo-mistyczny kontekst Obławy Augustowskiej, w: 70. Rocznica martyrologii ofiar Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r. Misterium patriotyczno-religijne w hołdzie ofiarom Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r., red. S. Wysocki, Suwałki 2015, s. 3–9.

Jasiewicz K., Pierwsi po diable. Elity sowieckie w okupowanej Polsce 1939–1941, Warszawa 2003.

Jasiewicz K., Siedemdziesiąta rocznica Obławy Augustowskiej. W poszukiwaniu genezy ostatniej zbrodni sowieckiej na obywatelach polskich w lipcu 1945 roku, w: W hołdzie ofiarom Obławy Augustowskiej, [red. B. Nowacki], Suwałki 2015, s. 35–44.

Jewrei w Sriedniej Azii. Woprosy istorii i kul’tury, red. E.W. Rtweładze, Taszkient 2004.

Kandyba W., Istorija wielikogo jewrejskogo naroda, S. Peterburg 2000.

Kokurin A.I., Pietrow N.W., Łubjanka. WCzK-OGPU-NKWDNKGBMGB-MWD-KGB. Sprawocznik, Moskwa 1997.

Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939.

Miotła Stalina. Polska Północno-Wschodnia i jej pogranicze w czasie Obławy Augustowskiej w 1945 roku, red. Ł. Adamski, G. Hryciuk, G. Motyka, Warszawa 2019.

Misterium patriotyczno-religijne w hołdzie ofiarom Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r., red. S. Wysocki, Suwałki 2015.

Montefiore S.S., Stalin. Dwór czerwonego cara, tłum. M. Antosiewicz, Warszawa 2004.

Motyka G., Na Białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1945, Kraków 2014.

Motyka G., Wnuk R., Stryjek T., Baran A.F., Wojna po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1953, Gdańsk–Warszawa 2012.

Parandowski J., Bolszewizm i bolszewicy w Rosji, Londyn [b.d.w.].

Pietrow N.W., Po scenariju Stalina: Rol’ organow NKWD-MGB SSSR w sowietizacii stran Central’noj i Wostocznoj Jewropy 1945–1953, Moskwa 2011.

Pietrow N.W., Psy Stalina, Warszawa 2012.

Pietrow N.W., Skorkin K.W., Kto rukowodił NKWD 1934–1941. Sprawocznik, Moskwa 1999.

Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. II, Warszawa 2003.

Radziwonowicz T., Bojaryn-Kazberuk B., Obława Augustowska 1945. Okoliczności i ofiary w dokumentach archiwalnych, Suwałki 2017.

Razwiedka i kontrrazwiedka w licach. Encikłopiediczieskij słowar’ rossijskich spieccłużb, Moskwa 2002.

Rozenbłat Je., Żizn’ i sud’ba briestskoj jewriejskoj obszcziny XIV–XX ww, Briest 1993.

Smiłowickij L., Jewrei Biełarussi. Iz naszej obszczej istorii 1905–1953, Minsk 1999.

Smiłowickij L., Katastrofa Jewriejew w Biełorussii 1941–1944, Tel Aviv 2000.

Szafrańska K.A., Młodzi Żydzi polskiego pochodzenia – dylematy i rozterki identyfikacyjne, „Kultura i Społeczeństwo” 2004, t. XLVIII, nr 1.

Szul’gin W.W., Czto NAM w NICH nie nrawitsja… Ob antisemitizmie w Rossii, S. Peterburg 1992.

Szwariow N., Razwiedcziki nieliegały SSSR i Rossii, Moskwa 2006.

Trinadcatyj S’jezd RKP(b). Maj 1924 goda. Stienograficzieskij otcziet, Moskwa 1963.

Tumszic M.A., Zołotariew B.A., Jewreje w NKWD SSSR 1936–1938, Moskwa 2017.

Dzieje Najnowsze

Pobrania

Opublikowane

2020-05-01

Jak cytować

1.
JASIEWICZ, Krzysztof. Stulecie czekistów. Skład narodowościowy centralnego i terenowych aparatów NKWD ZSRS 1934–1944/1945. Dzieje Najnowsze [online]. 1 maj 2020, T. 52, nr 1, s. 121–144. [udostępniono 19.7.2025]. DOI 10.12775/DN.2020.1.05.

Numer

Tom 52 Nr 1 (2020)

Dział

Studia i artykuły

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 926
Liczba cytowań: 0