Zachować srebra rodowe. Zezwolenia na wywóz zabytków oraz instrumentów muzycznych za granicę jako źródło do historii Żydów po II wojnie światowej

Abstrakt

Artykuł stanowi owoc prac autora nad wkładem Żydów polskich w budowę niepodległego Izraela. Uwaga czytelnika skierowana została na kwestię ocalałych z Zagłady Żydów, którzy emigrując z Polski, pragnęli zabrać ze sobą zachowane z okresu przedwojennego dobra, na które składały się m.in. zabytki oraz instrumenty muzyczne. Przeprowadzona analiza materiałów źródłowych zachowanych w Archiwum Narodowym w Krakowie pozwala wnioskować, iż po zakończeniu wojny w rękach Żydów znajdowały się już tylko szczątki posiadanych przez nich wcześniej kosztowności. Nadto trafili oni na poważną przeszkodę w postaci długotrwałej i sformalizowanej procedury (związanej także z wymogiem poniesienia opłat), którą należało przeprowadzić, by móc legalnie wywieźć zachowane dobra materialne. Ponieważ po zakończeniu wojny spora część Żydów opuszczała Polskę w pośpiechu, to mamy prawo zakładać, że nie wszyscy spośród nich zdołali lub zechcieli zalegalizować wywóz majątku. Stąd też niektórzy próbowali uczynić to nielegalnie, jeszcze inni możliwie szybko starali się go spieniężyć lub przekazywali go instytucjom kultury.

Poddany analizie materiał archiwalny, choć niekompletny i odnoszący się tylko do pojedynczej kwestii (wywozu zabytków oraz instrumentów muzycznych), stanowi bardzo ważne źródło wiedzy na temat sytuacji Żydów polskich w okresie powojennym. Są to archiwalia, które mogą zainteresować nie tylko historyków, lecz także historyków sztuki (choćby z uwagi na bogatą dokumentację techniczną i fotograficzną).

To keep the “family silver”. Permits for exportation of antiques and musical instruments as a source to the post-war history of Jews

This article is a fruit of author’s work about the contribution of Polish Jews to creation of independent Israel. The reader’s attention is focused on the issue of Jewish survivors from the Holocaust who emigrated and who wanted to take with them their goods saved from the interwar period, e.g. antiques and musical instruments. An analysis of collected source materials preserved in the National Archives in Krakow, allows to draw the conclusion that after the end of the war, what remained in the hands of Jews, were only remnants of their goods. In addition, they encountered a serious obstacle – a long and formalised procedure (connected with the requirement of charges), which had to be conducted to legally export saved material goods. Many Jews left Poland in a hurry, we can assume that not all of them managed or wanted to legalize the export of the things. Thus, some of them tried to do it illegally or to turn it into cash or give to cultural institutions.

The analysed archival material, although incomplete and referring only to a single issue (export of goods and musical instruments), constitutes an important source of information about the situation of Polish Jews in the post-war period. These are the archives which can interest not only historians but also art historians (due to rich technical and photographic documentation).