Pierwszy za żelazną kurtyną. Początki Komitetu Ochrony Praw Dziecka
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2025.3.06Słowa kluczowe
PRL, prawa człowieka, prawa dziecka, opieka nad dzieckiem, Maria Łopatkowa, Komitet Ochrony Praw DzieckaAbstrakt
Celem artykułu jest przybliżenie początków działalności Komitetu Ochrony Praw Dziecka – unikalnej, oddolnej inicjatywy w PRL i pierwszej tego typu organizacji społecznej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Zaprezentowana zostanie również postać założycielki i liderki środowiska skupionego wokół Komitetu, Marii Łopatkowej. W tekście zarysowano tło konfliktu między kierownictwem Komitetu a władzami partyjno-rządowymi PRL, zwłaszcza Ministerstwem Oświaty i Wychowania. Nowatorskie opracowanie, bazujące na nieznanych szerzej archiwaliach, naświetla proces dojrzewania i przeobrażania świadomości społecznej w zakresie praw dziecka oraz pionierską na tym polu rolę Komitetu.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych,
Instytut Badania Prawa Sądowego
Komitet Centralny PZPR
Komitet Centralny PZPR, Wydział Oświaty i Nauki
Ministerstwo Oświaty i Wychowania
Polska Agencja Prasowa SA
Telewizja Polska SA
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Archiwum Państwowe w Warszawie, Archiwum Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku
Archiwum Sejmowe, Kancelaria Sejmu
Sejm VI kadencji
Sejm VII kadencji
Biblioteka Sejmowa, Biuletyn Komisji Oświaty i Wychowania
Źródła publikowane
Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia XII 1966 r.
Opracowania
Balcerek M., Międzynarodowa ochrona dziecka, Warszawa 1988.
Balcerek M., Prawa dziecka, Warszawa 1986.
Bochwic T., Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980–1989 (w świetle dokumentów NSZZ Solidarność i relacji jej działaczy, mps pracy doktorskiej, Warszawa 2006.
Bochwic T., Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980–1989, Warszawa 2000.
Budyta W., Ogniska Wychowawcze „Dziadka” Lisieckiego – historia i współczesność, „Pedagogika Społeczna” 2023, nr 4, s. 127–140.
Dobro pojemne jak krzywda. Prawna ochrona dziecka. Deklaracje a rzeczywistość, red. J. Mazurkiewicz, P. Mysiak, Wrocław 2017.
Inglot T., Szikra D., Raţ C., Mothers, Families, or Children? Family Policy in Poland, Hungary, and Romania, 1945–2020, Pittsburgh 2022.
Jach A., Akt końcowy KBWE i jego wpływ na instytucjonalizację ruchu praw człowieka w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej 1975–1991 (wybrane aspekty), „Nowa Polityka Wschodnia” 2017, nr 2(13), s. 157–175.
Jarosz D., Rzeczy, ludzie, zjawiska. Studia z historii społecznej stalinizmu w Polsce, Warszawa 2017, s. 107–108.
Kaelble H., A Social History Europe 1945–2000. Recovery and Transformation after Two World Wars, New York – Oxford 2013.
Kątna M., Komitet Ochrony Praw Dziecka – wczoraj, dziś, jutro, w: Prawa dziecka: deklaracje i rzeczywistość, red. J. Bińczycka, Kraków 1999, s. 195–201.
Kolska-Lach B., Ochrona praw dziecka w praktyce funkcjonowania Terenowego Komitetu Ochrony Praw Dziecka w Poznaniu, w: Prawa dziecka. Konteksty prawne i pedagogiczne, red. M. Andrzejewski, Poznań 2012, s. 81–88.
Kosiński K., Historia pijaństwa w czasach PRL. Polityka – obyczaje – szara strefa – patologie, Warszawa 2008.
Kosiński K., Nastolatki ‘81: świadomość młodzieży w epoce „Solidarności”, Warszawa 2002.
Krawczak-Chmielewska A., O rozwoju praw dziecka w Polsce i na świecie, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” 2017, t. XVI, nr 2, s. 11–23.
Kula M., Buława w plecaku? Uwagi o awansie społecznym w dziejach, „Kultura i Społeczeństwo” 2014, nr 4, s. 13–26.
Lindkvist L., 1979: A Year of the Child, but Not of Children’s Human Rights, „Diplomatica” 2019, t. I, p. 202–220.
Łączkowska M., Instytucjonalna ochrona praw dziecka w Polsce, w: Prawa dziecka. Konteksty prawne i pedagogiczne, red. M. Andrzejewski, Poznań 2012, s. 89–106.
Łopatka A., Dziecko. Jego prawa człowieka, Warszawa 2000.
Ødegaard E.E., Borgen J.S., Childhood Cultures in Transformation: 30 Years of the UN Convention on the Rights of the Child in Action towards Sustainability, Leiden–Boston 2021.
Ogniska „Dziadka” Lisieckiego, zebrał i oprac. K. Dąbrowski et al., Warszawa 2007.
Pohoski M, Domański H., O ruchliwości społecznej w Polsce, przedm. K. Zagórski, Warszawa 2004.
Prawa dziecka i edukacja o prawach dziecka. Historia, teoria, praktyka, oprac. i red. M. Połowniak-Dąbrowska, Warszawa 2019.
Ruble A.N., Entangled Emancipation. Women’s Rights in Cold War Germany, Toronto 2023.
Sacotte K., Tomlin B., Judkins A., Brunelli L., The Evolution of Global Child Rights. Protecting the Vulnerable, Cham 2023.
Słomczyński K.M., Dubrov J.K., Tomescu-Dubrow I., Polish Sociology and Investigations into social class and stratification 1945–2015, w: Dynamics of Class and Stratification in Poland, red. I. Tomescu-Dobrow et al., New York 2017, s. 13–38.
Smolińska-Theiss B., 30-lecie Konwencji o Prawach Dziecka – edukacyjne dziedzictwo Janusza Korczaka, „Pedagogika Społeczna” 2020, nr 2, s. 11–26.
Smyczyński T., Czy jest potrzebna Konwencja o prawach dziecka? Geneza i funkcje Konwencji, w: Prawa dziecka. Konteksty prawne i pedagogiczne, red. M. Andrzejewski, Poznań 2012, s. 9–17.
Stadniczeńko D., Komitet Praw Dziecka ONZ. Rola i znaczenie. Komentarze, Lublin 2019.
Szcześniak M., Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Warszawa 2023.
Śliwerski B., Łopatkowa Maria, w: Encyklopedia dzieciństwa, red. D. Waloszek, https:// encyklopediadziecinstwa.pl/index.php/%C5%81opatkowa_Maria (dostęp: 11 II 2025).
Wiśniewski L., Geneza Konwencji o prawach dziecka i stosunek jej norm do innych aktów prawa międzynarodowego, w: Konwencja o Prawach Dziecka – analiza i wykładania, red. T. Smyczyński, Poznań 1999, s. 11–18.
Zaremba M., Wielkie rozczarowanie: geneza rewolucji Solidarności, Kraków 2023.
Netografia
Andrzejewski M., „Polski wkład w uchwalenie Konwencji o Prawach Dziecka”, wykład inauguracyjny podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Prawa dziecka w badaniach IWS – 35 lat Konwencji o Prawach Dziecka”, Warszawa, 18 XI 2024, https://www. youtube.com/watch?v=BZzlqZev_H4 (dostęp: 2 VI 2025).
Komitet Ochrony Praw Dziecka, Historia, https://kopd.pl/o-kopd/historia/ (dostęp: 15 II 2025).
Komitet Ochrony Praw Dziecka, Statut, 16 IV 2018, https://kopd.pl/o-kopd/statut/ (dostęp: 10 II 2025).
Łopatko Maria (1927–2016), https://biblioteka.sejm.gov.pl/ (dostęp: 10 II 2025).
Mirosława Kątna, https://orka.sejm.gov.pl/ArchAll2.nsf/4RP/165 (dostęp: 16 II 2025).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 9
Liczba cytowań: 0
