Kolonializm i dekolonizacja – próba systematyzacji i interpretacji
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2025.1.01Słowa kluczowe
kolonializm, dekolonizacja, Ameryka Łacińska, Azja, AfrykaAbstrakt
Kolonializm jako przejaw kontaktu europejskiego centrum cywilizacyjnego z zamorskimi społecznościami, wyrażany relacją: dominacja – podporządkowanie – modernizacja, funkcjonował w świecie między XVI a XX w. Oczywiście od zawsze znane są także inne formy kontaktów narzucających podporządkowanie i modernizację, ale dotyczyły one terytoriów sąsiednich czy nawet relacji między władzą centralną a odległymi prowincjami w obrębie jednego kraju. Były one jednak zupełnie różne od kolonializmu nowożytnego czy imperialistycznego. Ten ostatni zlikwidowała dopiero dekolonizacja po 1945 r., która okazała się na tyle sprawcza, że przekazała formalną władzę liderom miejscowej ludności. W tym ostatnim zjawisku można dostrzec zdumiewające podobieństwo: około 25 lat trwał podbój zamorskich terenów w Azji i Afryce w końcu XIX w., by w podobnie krótkim czasie po II wojnie światowej nastąpiła likwidacja światowego systemu kolonialnego, w wyniku czego powstało ponad sto nowych państw.
Bibliografia
Africa, t. 4: The End of Colonial Rule. Nationalism and Decolonization, red. T. Falola, Durham 2002.
Ajayi J.F. Ade, The Continuity of African Institutions under Colonialism, w: Emerging Themes of African History, red. T.O. Ranger, London 1968, s. 189–200.
Allard-Tremblay Y., Coburn E., The Flying Heads of Settler Colonialism; or the Ideological Erasures of Indigenous Peoples in Political Theorizing, „Political Studies” 2021, t. LXXI, nr 2, https://orcid.org/0000-0002-1620-9664 (dostęp: 15 XII 2023).
Anderson B., Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London 1991.
Antonowicz L., Likwidacja kolonializmu ze stanowiska prawa międzynarodowego, Warszawa 1964.
Barraclough G., Wstęp do historii współczesnej, Warszawa 1971.
Beaumont P., Kissinger at 100. How his „Sordid” Diplomacy in Africa Fuelled War in Angola and Prolonged Apartheid, https://www.theguardian.com/global-development/2023/may/25/ henry-kissinger-100-strategic-genius-or-damaging-diplomacy-held-back-africa (dostęp: 15 XI 2023).
Betts R., Decolonization, London 2004.
Boyce D., Decolonisation and the British Empire, 1775–1997, New York 1999.
Buettner E., Europe after Empire. Decolonization, Society, and Culture, Cambridge 2016.
Calvert P., Internal Colonisation, Development and Environment, „Third World Quarterly” 2001, t. XXII, nr 1, s. 51–63.
Colonialism and Culture, red. N. Dirks, Ann Arbor 1992.
Dalrymple W., Anarchia. Niepowstrzymany rozkwit Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, Warszawa 2022.
Decolonization and the Cold War. Negotiating Independence, red. L. James, E. Leake, London–New York 2015.
Eastern Europe, the Soviet Union, and Africa. New Perspectives on the Era of Decolonization, 1950s to 1990s, red. C. Saunders, H.A. Fonseca, L. Dallywater, Berlin–Boston 2023.
Empire and Modern Political Thought, red. S. Muthu, Cambridge–New York 2012.
Encyclopaedia of the Social Sciences, red. E.R. Seligman, London 1932.
Fanon F., Wyklęty lud ziemi, Warszawa 1985.
Ferro M., Historia kolonizacji, Warszawa 1997.
Hailey Lord, World Thought on the Colonial Question, London 1946.
Hodgkin T., Nationalism in Colonial Africa, New York 1971.
Holland R., European Decolonization, 1918–1981. An Introductory Survey, London 1985.
Holland R., The Pursuit of Greatness. Britain and the World Role, 1900–1970, London 1991.
Horvath R., A Definition of Colonialism, „Current Anthrophology” 1972, t. XII, nr 1, s. 45–51.
Imperialism, Decolonization and Africa, Studies Presented to John Hargreaves, red. R. Bridges, New York–London 2000.
Jansen J., Osterhammel J., Decolonization. A Short History, Princeton 2017.
Kahl J., Modernization, Exploitation and Dependency in Latin America, New Brunswick 1986.
Kelly J., Kaplan M., My Ambition is Much Higher than Independence. US Power, the UN World, the Nation-State, and their Critics, w: Decolonization. Perspectives from Now and Then, red. P. Duara, London–New York 2004, s. 131–151.
Kennedy D., Decolonization. A Very Short Introduction, New York 2016.
Kieniewicz J., Od ekspansji do dominacji. Próba teorii kolonializmu, Warszawa 1986.
Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 1996.
Kiwerska J., Rozpad imperium brytyjskiego w Afryce, Warszawa 1989.
Kosidło A., Dekolonizacja – najważniejsze wydarzenie w historii XX wieku, w: Czas XX wieku – nie tylko w polskiej perspektywie, red. R. Wapiński, Gdańsk 2000, s. 46–70.
Kosidło A., Dekolonizacja Afryki. Kryzys formalnego imperium Wielkiej Brytanii, Gdańsk 1997.
Kosidło A., Kolonializm – konsekwencje dla Afryki, „Dzieje Najnowsze” 2012, t. XLIV, nr 1, s. 171–185.
Kosidło A., Kolonializm w Afryce – próba bilansu, „Olsztyńskie Studia Afrykanistyczne” 2011, t. II, s. 35–52.
Kosidło A., O roli czynników zewnętrznych w procesie dekolonizacji Afryki. Próba systematyzacji, „Dzieje Najnowsze” 1991, t. XXIII, nr 2, s. 3–27.
Kosidło A., Problemy granic państwowych w postkolonialnej Afryce, „Dzieje Najnowsze” 2020, t. LII, nr 4, s. 117–142.
Kosidło A., Sahara Zachodnia. Fiasko dekolonizacji czy sukces podboju 1975–2011, Gdańsk 2012.
Kosidło A., USA a Afryka. W poszukiwaniu polityki, 1945–1952, w: „Muille Maille Vierahille”. Kalerwo Hovi ja yleinen historia, Turku 2002 (Turun Historiallinen Arkisto 56), s. 51–72.
Labouret H., Colonisation, Colonialisme, Decolonisation, Paris 1952.
Landes D., Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy, Warszawa 2000.
Law, History, Colonialism. The Reach of Empire, red. D. Kirkby, C. Coleborne, Manchester–New York 2001.
Lewis B., The Revolt of Islam, „The New Yorker”, 19 XI 2001.
Lewis L., Islam in Tropical Africa, Zaria 1964.
Loomba A., Kolonializm/Postkolonializm, Poznań 2010.
Lotem I., The Memory of Colonialism in Britain and France. The Sins of Silence, London 2021.
Louis R., Ends of British Imperialism, The Scramble for Empire, Suez and Decolonization, London 2006.
Louis W.R., Robinson R., Empire Preserv’d. How the Americans Put Anticomunism before Anti-Imperialism, w: Decolonization. Perspectives from Now and Then, red. P. Duara, London–New York 2004, s. 152–161.
Low D., Lonsdale J., Introduction. Towards the New Order, 1945–1963, w: History of East Africa, t. 3, red. R. Oliver i in., Oxford 1976, s. 12–13.
Lubbe A., Imperium europejskie? Ekspansja Europy a powstanie gospodarki światowej, Warszawa 1982.
Martin P., Theory, http://www.journaldumauss.net/?Internal-Colonialism-Postcolonial-Criti- cism-and-Social-Theory (dostęp: 17 VIII 2021).
Masri M., Colonial Imprints. Settler-Colonialism as a Fundamental Feature of Israeli Constitutional Law, „International Journal of Law” 2017, nr 13 (3), s. 388–407.
Mazurczak W., Kolonializm – Dekolonizacja – Postkolonializm. Rozważania o istocie i periodyzacji, „Przegląd Politologiczny” 2016, nr 3, s. 131–143.
Mazurczak W., Kolonializm i wojna. Brytyjskie imperium kolonialne w czasie II wojny światowej, Poznań 1999.
Mick C., Colonialism in the Polish Eastern Borderlands 1919–1939, https://core.ac.uk/ reader/84340831 (dostęp: 15 III 2021).
Miller R., The International Law of Colonialism. A Comparative Analysis, https://poseidon01. ssrn.com/delivery.php?ID=pdf (dostęp: 12 IV 2021).
Mitchell N., Tropes of the Cold War. Jimmy Carter and Rhodesia, „Cold War History” 2007, t. VII, nr 2, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14682740701284181 (dostęp: 19 X 2023).
Nationalism in Asia and Africa, red. E. Kedourie, New York 1970.
Nelson R., Introduction, Colonialism in Europe? The Case against Salt Water, w: Germans, Poland, and Colonial Expansion to the East, 1850 through the Present, red. idem, New York 2009, s. 1–9.
Nwaubani E., The United States and the Liquidation of European Colonial Rule in Tropical Africa, 1941–1963, „Cahiers d’Études africaines” 2003, nr 171, s. 505–551, http://journals.openedition.org/etudesafricaines/214 (dostęp: 10 V 2023).
Ortega F., A Brief Conceptual History of „Colonia”, w: The First Wave of Decolonization, red. M. Thurner, New York 2019, s. 8–25.
Osmańczyk E.J., Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, Warszawa 1974.
Osterhammel J., Colonialism. A Theoretical Overview, Princeton 2009.
Pycinska M., Israeli and Palestinian Settler Colonialism in New Media. The Case of Roots, „Humanities” 2023, t. XII, nr 5.
Robinson J.A., Acemoğlu D., The Economic Impact of Colonialism, https://voxeu.org/article/ economic-impact-colonialism (dostęp: 10 I 2021).
Said E., Orientalizm, Poznań 2005.
Saito N.T., Settler Colonialism, Race, and the Law. Why Structural Racism Persists, New York 2020.
Shipway M., Decolonization and Its Impact. A Comparative Approach to the End of Colonial Empires, Malden 2008.
Strang D., Global Patterns of Decolonization, 1500–1987, „International Studies Quarterly” 1991, t. XXXV, nr 4, s. 429–454.
Suez 1956. The Crisis and Its Consequences, red. W.R. Louis, R. Owen, Oxford 1989.
The First Wave of Decolonization, red. M. Thurner, New York 2019.
The Oxford History of the British Empire. The Twentieth Century, red. J. Brown, R. Louis, Oxford–New York 1999.
The Soviet Union and the Third World. The Last Three Decades, red. A. Korbonski, F. Fukuyama, London 1987.
The Transformation of Southeast Asia, International Perspectives on Decolonization, red. M. Frey, R.W. Pruessen, Tan Tai Yong, London–New York 2015.
Thurner M., Decolonizing Customs, w: The First Wave of Decolonization, red. M. Thurner, New York 2019, s. 26–47.
Tonnesson S., National Divisions in Indochina’s Decolonization, w: Decolonization. Perspectives from Now and Then, red. P. Duara, London–New York 2004, s. 253–277.
Veracini L., „Settler Colonialism”. Career of a Concept, „Journal of Imperial and Commonwealth History” 2013, t. XLI, nr 2, s. 313–333.
Veracini L., Introducing. Settler Colonial Studies, „Settler Colonial Studies” 2011, t. I, nr 1: Special Issue: A Global Phenomenon, s. 1–12.
Veracini L., Settler Colonialism. A Theoretical Overview, Basingstoke–New York 2010.
Ward S., The European Provenance of Decolonization, „Past and Present” 2016, nr 230, s. 227–260.
Webster R.A., Nowell C.E., The New Imperialism (c. 1875–1914), https://www.britannica. com/topic/Western-colonialism/The-new-imperialism-c-1875-1914 (dostęp: 15 V 2022).
Wolfe P., Settler Colonialism and the Elimination of the Native, „Journal of Genocide Research” 2006, t. VIII, nr 4, s. 387–409.
Wolfe P., Settler Colonialism and the Transformation of Anthropology. The Politics and Poetics of an Ethnographic Event, London–New York 1999.
Ziltener P., Künzler D., Impacts of Colonialism. A Research Survey, http://jwsr.pitt.edu/ojs/ jwsr/article/view/507/519 (dostęp: 25 V 2023).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 22
Liczba cytowań: 0
