Konwencja genewska z 1922 r. a niemieckie prześladowania antyżydowskie na Górnym Śląsku w 1933 r. Mało znany aspekt ochrony mniejszości w ramach systemu wersalskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2024.2.01Słowa kluczowe
konwencja genewska, Górny Śląsk, ład wersalski, Liga Narodów, mniejszości narodowe, polityka antyżydowska, III RzeszaAbstrakt
Polski traktat mniejszościowy podpisany w 1919 r. dał początek międzynarodowemu systemowi ochrony mniejszości. W 1922 r. elementem tego systemu stała się polsko-niemiecka konwencja genewska dotycząca Górnego Śląska, która zawierała przepisy zapewniające ochronę prawną mniejszościom narodowym. Pierwotnie intencją twórców była ochrona mniejszości polskiej i niemieckiej po odpowiednich stronach granicy. Jednak w 1933 r. po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i wprowadzeniu pierwszego antyżydowskiego ustawodawstwa konwencję genewską postanowiono wykorzystać do ochrony mniejszości żydowskiej w niemieckiej części Górnego Śląska.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Ambasada RP w Berlinie
Ambasada RP w Paryżu
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
The National Archives
Foreign Office
Źródła drukowane
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1933, red. W. Skóra, współpr. P. Długołęcki, Warszawa 2015.
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1937, red. J.S. Ciechanowski, współpr. P. Długołęcki, Warszawa 2012.
The Murder and Persecution of European Jews by Nazi Germany, 1933–1945, t. I: German Reich 1933–1937, red. W. Gruner, C. Pearce, Berlin–Boston 2019.
Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. I: 1917–1926, oprac. S. Sierpowski, Poznań 1986.
Opracowania
Bacon G., Polish Jews and the Minorities Treaties Obligations, 1925: The View from Geneva (Documents from the League of Nations Archives), „Gal-Ed” 2002, t. XVIII, s. 145–176.
Bernheim Petition to the League of Nations, „American Jewish Yearbook”, 21 IX 1933 – 9 IX 1934, t. XXXV, s. 74–100.
Brzeziński A.M., Wersalski system ochrony mniejszości narodowych w Europie, w: Centrum i regiony narodowościowe w Europie od XVIII do XX wieku, red. E. Wiśniewski, Łódź 1998, s. 146–158.
Cesarani D., Ostateczne rozwiązanie. Losy Żydów w latach 1933–1945, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2019.
Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918–1995, Lublin 2000.
Chlebowczyk J., W kwestii genezy międzynarodowej ochrony mniejszości po I wojnie światowej, w: Narody. Jak powstawały i jak wybijały się na niepodległość?, red. M. Kula, Warszawa 1989, s. 427–434.
Czechowska K., Polska dyplomacja wobec „kwestii żydowskiej” w latach 1932–1939, Gdańsk– Warszawa 2023.
Edelheit A.J., Jewish Responses to the Nazi Threat, 1933–1939: An Evaluation, „Jewish Political Studies Review” 1994, t. VI, nr 1/2, s. 135–152.
Fink C., Defending the Rights of Others. The Great Powers, the Jews, and International Minority Protection, 1878–1938, Cambridge 2006.
Hilpold P., The League of Nations and the Protection of Minorities – Rediscovering a Great Experiment, „Max Planck Yearbook of United Nations Law” 2013, t. XVII, s. 1–29.
Jeziorny D., Londyn wobec ochrony mniejszości żydowskich w Europie Środkowo-Wschodniej (1918–1919), Łódź 2016.
Jodliński L., Petycja Bernheima. Zwycięstwo Dawida nad Goliatem, w: Żydzi gliwiccy. Materiały z konferencji, red. B. Kubit, Gliwice 2006, s. 219–251.
Jonca K., Status prawny mniejszości na obszarze podzielonego Górnego Śląska w latach 1922–1939, w: Górny Śląsk po podziale w 1922 roku. Co Polska, a co Niemcy dały mieszkańcom tej ziemi?, t. II, red. Z. Kapała, W. Lesiuk, M.W. Wanatowicz, Bytom 1997, s. 19–37.
Kaczmarek R., Powstania śląskie 1919–1920–1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka, Kraków 2019.
Karch B., A Jewish „Nature Preserve”: League of Nations Minority Protections in Nazi Upper Silesia, 1933–1937, „Central European History” 2013, t. XLVI, nr 1, s. 126–160.
Krasuski J., Geneza i treść traktatu między Polską a pięciu głównymi mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi z punktu widzenia stosunków polsko-niemieckich, w: Problem polsko-niemiecki w traktacie wersalskim, red. J. Pajewski, Poznań 1963, s. 386–412.
Krzyżanowski L., Polsko-niemiecka konwencja górnośląska, tzw. genewska, i jej obowiązywanie w latach 1922–1937. Wybrane problemy, w: Rok 1922 na Górnym Śląsku. Granice – administracja – społeczeństwo, red. S. Rosenbaum, M. Węcki, Katowice–Warszawa 2019, s. 14–27.
Maciejewski M., Prawne aspekty położenia mniejszości narodowych na Górnym Śląsku w latach 1918–1939, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2013, t. XIII, z. 1, s. 249–269.
Pease N., „This Troublesome Question”. The United States and the „Polish Pogroms” of 1918– 1919, w: Ideology, Politics, and Diplomacy in East Central Europe, red. M.B. Biskupski, Rochester 2003, s. 58–79.
Piotrowski J., The Policies of the Sanacja on the Jewish Minorities in Silesia, 1926–1939, „Polin” 2001, t. XIV, s. 150–155.
Połomski F., Ustawodawstwo rasistowskie III Rzeszy i jego zastosowanie na Górnym Śląsku, Katowice 1970.
Raitz von Frentz Ch., A Lesson Forgotten. Minority Protection Under the League of Nations. the Case of the German Minority in Poland, 1920–1934, Münster 1999.
Robinson A., Einstein on the Run. How Britain Saved the World’s Greatest Scientist, New Haven 2019.
Rogowski S., Komisja Mieszana dla Górnego Śląska (1922–1937), Opole 1977.
Schneiderman H., Review of the Year 5693, „American Jewish Yearbook” 1933–1934, t. XXXV, s. 21–138.
Stauffer P., Polacy, Żydzi, Szwajcarzy, tłum. K. Stefańska-Müller, Warszawa 2008.
Weiser A., Der Schutz der jüdischen Rechte in Oberschlesien unter dem Mandat des Völkerbundes (1933–1937), w: Emancypacja – Asymilacja – Antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992, s. 173–189.
Wituch T., Terytoria sporne w Europie po roku 1815, Pułtusk 2001.
Wodziński M., „Walking in the steel boots of faith…” Anti-semitic journalism in the voivodship of Silesia 1922–1939, w: Jews in Silesia, red. M. Wodziński, J. Spyra, Kraków 2001, s. 99–124.
Wrzesiński W., Wygaśnięcie Konwencji Genewskiej w sprawach Górnego Śląska (15 VII 1937), w: idem, Między Królewcem, Warszawą, Berlinem a Londynem. Studia i szkice z dziejów XX wieku, t. I, Toruń 2001, s. 289–304.
Żarnowski J., Polska a międzynarodowy system ochrony mniejszości 1919–1934, w: Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko-niemieckich, red. S. Sierpowski, Poznań 1986, s. 219–233.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 200
Liczba cytowań: 0
