Zbrodnia w Srebrnicy koło Koronowa 26 października 1939 roku
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2024.1.04Słowa kluczowe
Koronowo, Srebrnica, egzekucje Polaków w czasie II wojny światowej, Polski Związek Zachodni, Selbstschutz, tzw. IntelligenzaktionAbstrakt
W artykule opisano zbrodnię dokonaną w miejscowości Srebrnica koło Koronowa w październiku 1939 r. przez członków miejscowego Selbstschutzu. Ofiarami byli miejscowi polscy obywatele Koronowa, znani ze swoich patriotycznych przekonań oraz przedwojennej działalności politycznej i społecznej. Zbrodnia stała się również kanwą rozważań na temat przedwojennych stosunków panujących na ziemiach Pomorza Gdańskiego oraz podjętej jesienią 1939 r. przez okupanta akcji eksterminacyjnej skierowanej do warstwy społeczeństwa polskiego przejawiającej postawę patriotyczną (tzw. Intelligenzaktion).
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, Województwo bydgoskie, Warszawa 1983
Sprawozdanie Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1962
Archiwum Państwowe w Poznaniu
PZZ Okręg Pomorski. Sprawozdanie z działalności Okręgu Pomorskiego PZZ od 1 I 1931 do 31 X 1937 r.
Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy – Wydział Archiwalny
Akta z przesłuchania świadków, członków rodzin zamordowanych
Landesarchiv Nordhein-Westfalen
Akta o sygn. 45Js28/62 Centrali ds. Badania Masowych Zbrodni Narodowosocjalistycznych Kraju Związkowego Nadrenia-Północna Westfalia
Akta śledztwa niemieckiego – ZSIL 203 AR-Z 1563/67, BL 141–144: StA Dortmund 45 Js 28/62, notatka 17, XII 1965
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku
Źródła drukowane
Ceynowa J., Pod Srebrnicą sosny płaczą, „Tematy Koronowskie” 1983, nr 2.
Eckart F., Mój wrzesień. Fragment wspomnień, „Tematy Koronowskie” 2000, nr 2, s. 12.
Neugebauer L., Luise Goldt z Koronowa nad Brdą, [tłum. J. Nowak], Bydgoszcz 2003.
Powiat bydgoski oskarża, oprac. W. Dreas, Bydgoszcz 1946.
Zielińska T., Pierwsze wyzwolenie, „Tematy Koronowskie” 1983, nr 2, s. 7.
Prasa
„Strażnica Zachodnia” 1926, 1927, 1937
Opracowania
Biegański Z., Koronowo w latach Drugiej Rzeczypospolitej (1920–1939), w: Dzieje Koronowa, red. D. Karczewski, Koronowo–Toruń, 2009, s. 133–172.
Biegański Z., Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956, Bydgoszcz 2003.
Böhler J., Mallmann K.M., Matthäus J., Einsatzgruppen w Polsce, tłum. E. Ziegler-Brodnicka, Warszawa 2009.
Bojarska, Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień–grudzień 1939), Poznań 1972.
Ceran T., Mazanowska I., Tomkiewicz M., Zbrodnia pomorska 1939, Warszawa 2018.
Ceran T.S., Im Namen des Führers… Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku, Bydgoszcz–Gdańsk 2014.
Chełminiak M., Jakubowski J., Koronowo i okolice. Szczęśliwa dolina, Bydgoszcz 2009.
Chrzanowski B., Pomorze Gdańskie pod okupacją hitlerowską (1939–1945), w: Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988, s. 24–48.
Ciechanowski K., Obóz dla internowanych osób cywilnych (Zivilinternierungslager) w Koronowie, w: Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988, s. 49–78.
Cygański M., Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1919–1939, Łódź 1962.
Drywa D., Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942), Sztutowo 2015.
Gąsiorowski A., Hitlerowskie przygotowania do agresji na Polskę i eksterminacji Polaków na Pomorzu Gdańskim i w Wolnym Mieście Gdańsku, w: Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988, s. 10–23.
Gąsiorowski A., Zbrodnia w Piaśnicy na tle innych miejsc kaźni na terenie okupowanej Polski, w: Piaśnica oskarża. Pokłosie konferencji naukowej „Piaśnica 1939–1941” i IV Powiatowo-Gminnego Konkursu Fotograficznego „Nekropolia Piaśnicka”, red. S. Janke, Wejherowo–Bolszewo 2009, s. 7–28.
Góra M., Volksdeutscher Selbstschutz – przyczyny i cele powstania organizacji na podstawie wybranych śledztw oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku, w: Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia, Bydgoszcz–Gdańsk 2016, s. 24–39.
Grot E., Ludobójstwo w Piaśnicy jesienią 1939 r. ze szczególnym uwzględnieniem losu mieszkańców Gdyni, Stowarzyszenie Gdynian Wysiedlonych, 2004 (website).
Hauser P., Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim w latach 1920–1939, Wrocław 1981.
Historia Bydgoszczy, red. M. Biskup, t. II, cz. 2, Warszawa–Bydgoszcz 2004.
Hoffmann J., Das kann man nicht erzählen. „Aktion 1005” – wie die Nazis die Spuren ihrer Massenmorde in Osteuropa beseitigten, Hamburg 2013.
Jansen Ch., Weckbecker A., Der „Volksdeutsche Selbstschutz” in Polen 1939/40, München 1992.
Jastrzębski W., Bydgoszcz pod niemieckim zarządem wojskowym (wrzesień–październik 1939), w: Historia Bydgoszczy, red. M. Biskup, t. II, cz. 2, Warszawa–Bydgoszcz 2004, s. 81–99.
Jastrzębski W., Koronowo w czasie II wojny światowej, w: Dzieje Koronowa, red. D. Karczewski, Koronowo–Toruń 2009, s. 173–188.
Jastrzębski W., Mniejszość niemiecka w Polsce we wrześniu 1939 roku, Toruń 2010.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk 1979.
Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945, Warszawa 1974.
Jastrzębski W., W międzywojennym dwudziestoleciu (1920–1939), w: Koronowo. Zarys dziejów miasta, red. M. Biskup, Bydgoszcz 1968, s. 53–68.
Jaszowski T., Sobecki Cz., Niemy świadek. Zbrodnie hitlerowskie w toruńskim Forcie VII i w lesie Barbarka, Bydgoszcz 1971.
Kohnert H., Die Betriebsverhältnisse der deutschen Bauernwirtschaften in der ehemaligen Provinz Westpreussen, Danzig 1932.
Koronowo. Zarys dziejów miasta, red. M. Biskup, Bydgoszcz 1968.
Kosiński P., Polak B., Nie zamierzam podejmować żadnej polemiki – wywiad z prof. Witoldem Kuleszą, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, XII–I 2003–2004, nr 12–1, s. 35–36.
Kucner A., Mniejszość niemiecka w Polsce i dążenie rządu niemieckiego do utrzymania jej stanu posiadania w byłym zaborze pruskim, „Przegląd Zachodni” 1956, nr 4, s. 264–273.
Madajczyk Cz., Polityka narodowościowa władz hitlerowskich na Pomorzu, „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i Studia z Okresu II Wojny Światowej” 1965, t. IX, s. 5–33.
Maykowski A., Problem mniejszości jako narzędzie polityki niemieckiej, Poznań 1928.
Mazanowska I., Ceran T., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbstschutz Westpreussen), w: W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021, s. 15–115.
Mazurkiewicz M.J., Prawne podstawy funkcjonowania Selbstschutzu na polskich ziemiach wcielonych do III Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie, w: Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz–Gdańsk 2016, s. 11–23.
Mroczko M., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934. Powstanie i działalność, Gdańsk 1977.
Nadobnik M., Wyniki spisu ludności, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1992, z. 1, s. 38–49.
Olstowski P., Stosunki ludnościowe w województwie pomorskim, w: Historia Pomorza, t. V: 1918–1939. Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. 1: Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 88–138.
Osiński S., V kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965.
Rauschning H., Die Entdeutschung Westpreissens und Posens, Berlin 1930.
Schenk D., Albert Forster gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, tłum. W. Tycner, J. Tycner, Gdańsk 2002.
Skorzyński J., Selbstschutz – V kolumna, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1959, t. X.
Stażewski M., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po I wojnie światowej, Gdańsk 1998.
Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988.
Szarota T., Zacieranie śladów zbrodni. Zapomniana karta dziejów II wojny światowej, w: idem, Karuzela na placu Krasińskich. Studia i szkice z lat wojny i okupacji, Warszawa 2007, s. 66–76.
Tomkiewicz M., Zbrodnia w Lasach Piaśnickich jako element zbrodni pomorskiej 1939 roku, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2019, nr 27, s. 11–29.
Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce Intelligenzaktion, Warszawa 2009.
Wolff A., Pomorze Gdańskie w programie i działalności Związku Obrony Kresów Zachodnich – Polskiego Związku Zachodniego, „Przegląd Zachodni” 1969, nr 2, s. 363–388.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 80
Liczba cytowań: 0
