W nierównej walce o życie. O strategiach przetrwania żydowskich robotników przymusowych w fabryce amunicji Hasag w Skarżysku-Kamiennej podczas II wojny światowej w świetle relacji świadków
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2023.4.03Słowa kluczowe
Państwowa Fabryka Amunicji w Skarżysku-Kamiennej, Hugo Schneider Aktiengesellschaft Metallwarenfabrik (Hasag), żydowscy robotnicy przymusowi, II wojna światowa, gospodarka niemieckaAbstrakt
Niniejszy artykuł skupia się na przedstawieniu strategii przetrwania Żydów, których wykorzystywano jako robotników przymusowych w fabryce amunicji Hasag w Skarżysku-Kamiennej w czasie II wojny światowej. Przeanalizowane zostały zarówno czynne (próby ucieczek, handel z Polakami), jak i bierne formy radzenia sobie z rzeczywistością obozową (modlitwa, twórczość poetycka). W tekście uwzględniono także motywacje żydowskich robotników oraz podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o skuteczność wypracowanych przez nich strategii przetrwania.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Relacje z czasów Zagłady
Arolsen Archives
Arrivals to CC Buchenwald from various locations
Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach – Wydział Archiwalny
Akta sprawy karnej przeciwko: Jerzy Adryanowicz
Akta śledztwa w sprawie przeciwko Jerzemu Adryanowiczowi
Akta w sprawie zbrodni nazistowskich, zabójstw cywilnych obywateli polskich i innych państw, narodowości żydowskiej, dokonanych w latach 1939–45, na pracownikach przymusowych firmy zbrojeniowej „Hasag” w Skarżysku-Kamiennej
United States Holocaust Memorial Museum Archives
Alec Ward memoir
Eva Young poem
The Jeff and Toby Herr Oral History Archive
William Eisen testimony
USC Shoah Foundation, Visual History Archive
Testimony of Anna Mendrowski
Testimony of Rita Nussbaum
Yad Vashem Archives
Testimonies Department of the Yad Vashem Archives
Źródła drukowane
Bauminger R., Przy pikrynie i trotylu (obóz pracy przymusowej w Skarżysku-Kamiennej), Kraków 1946.
Einhorn J., Wybrany, aby żyć. Wspomnienia, tłum. W. Łygaś, Gdańsk 2002.
Nałkowska Z., Medaliony, Kraków 2019.
Opracowania
Bartnicka A., In the shadow of the Holocaust: Poles and their attitudes towards Jewish forced laborers in HASAG ammunition factory in Skarżysko-Kamienna during World War II, „Holocaust Studies. A Journal of Culture and History” 2024, t. XXX, nr 1, s. 226–247.
Bartnicka A., One step to freedom? The plight of Jewish forced laborers in the Hasag ammunition factory in Skarżysko-Kamienna after the plant evacuation, „Holocaust Studies. A Journal of Culture and History”, s. 1–18.
Browning Ch.R., Pamięć przetrwania. Nazistowski obóz pracy oczami więźniów, tłum. H. Pustuła-Lewicka, Wołowiec 2012.
Brustin-Berenstein T., O podłożu gospodarczym sporów między władzami administracyjnymi a policyjnymi w Generalnej Guberni (1939–1944), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1965, nr 1 (53), s. 33–79.
Gibaszewski K., Hasag. Historia obozu pracy przymusowej w Skarżysku-Kamiennej, Skarżysko-Kamienna 2015.
Goldenberg M., Rape during the Holocaust, w: The Legacy of the Holocaust. Women and the Holocaust, red. Z. Mazur, J.T. Lees, A. Krammer, W. Witalisz, Kraków 2007.
Juchniewicz B., Kronika. Państwowa Fabryka Amunicji w Skarżysku-Kamiennej, t. I–II, Skarżysko-Kamienna 2014.
Kaczanowski L., Hitlerowskie fabryki śmierci na Kielecczyźnie, Warszawa 1984.
Karay F., Death Comes in Yellow. Skarżysko-Kamienna Slave Labor Camp, Amsterdam 1996.
Karay F., Działalność społeczna i kulturalna w obozie pracy przymusowej dla Żydów w Skarżysku-Kamiennej, „Zeszyty Majdanka” 1998, t. XIX, s. 51–75.
Karay F., Spór między władzami niemieckimi o żydowskie obozy pracy w Generalnej Guberni, „Zeszyty Majdanka” 1997, t. XVIII, s. 27–47.
Kotarba Z.P., 1924–2004. Monografia Zakładów Metalowych MESKO S.A., Skarżysko-Kamienna 2004.
Marszałek J., Obozy pracy w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, Lublin 1998.
Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny, oprac. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979.
Ostrowska J., Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej, Warszawa 2018.
Pająk H., Skarżysko walczące, Lublin 1991.
Piątkowski S., Skarżysko-Kamienna. Losy miasta i jego mieszkańców w latach wojny i okupacji (1939–1945), Skarżysko-Kamienna 2018.
Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958 („Documenta Occupationis”, t. VI).
Waxman Z., Kobiety Holocaustu, tłum. J. Bednarek, Poznań 2019.
Wijaczka J., Działalność koncernu HASAG w Skarżysku-Kamiennej w latach II wojny światowej, „Znad Kamiennej. Skarżysko-Kamienna. Materiały i Studia” 2007, t. I, s. 83–92.
Wijaczka J., Działalność niemieckiego koncernu HASAG w powiecie kieleckim w czasie okupacji hitlerowskiej, „Studia Humanistyczno-Społeczne Akademii Świętokrzyskiej” 2007, t. II, s. 75–86.
Wijaczka J., Miernik G., Żydowscy robotnicy przymusowi w zakładach zbrojeniowych HASAG w Generalnym Gubernatorstwie w czasie II wojny światowej, w: Z przeszłości Żydów polskich. Polityka – gospodarka – kultura – społeczeństwo, red. J. Wijaczka, G. Miernik, Kraków 2005, s. 181–203.
Wojewoda T., Między polityką a samoorganizacją społeczności lokalnej. Organizacje społeczne w Skarżysku-Kamiennej w okresie międzywojennym, „Znad Kamiennej. Skarżysko-Kamienna. Materiały i Studia” 2007, t. I, s. 67–81.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 192
Liczba cytowań: 0
