Ośmiu ostatnich. Członkowie podziemia antykomunistycznego nieujawnieni podczas amnestii z 1956 r.
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2021.3.06Słowa kluczowe
polskie podziemie niepodległościowe, podziemie antykomunistyczne, podziemie zbrojne, żołnierze wyklęci, żołnierze niezłomni, ostatni zbrojni, stalinizm, amnestia 1956 r.Abstrakt
W artykule przedstawiono losy ośmiu osób, które nie skorzystały z amnestii w kwietniu 1956 r. i nadal ukrywały się z bronią w ręku przed komunistycznym aparatem represji. Wszyscy oni byli członkami polskiego podziemia niepodległościowego, działając w jego szeregach już w czasie okupacji niemieckiej. Lektura tekstu pozwala poznać charakter ich działalności po kwietniu 1956 r. i odpowiedzieć na pytanie, czy miała ona charakter antykomunistyczny, czy raczej „przetrwania”.
Bibliografia
Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa 2017.
Broński Z. „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949), red. S. Poleszak, wyd. 2 rozsz. i popr., Lublin–Warszawa 2015.
Chmielewska A., Drozdowska J., Gogolewska J., W godzinie próby. Żołnierze podziemia niepodległościowego w Białostockiem po 1944 roku i ich losy, wyd. 2 popr., Białystok–Warszawa 2018.
Chodakiewicz M.J., Żydzi i Polacy 1918–1955. Współistnienie – zagłada – komunizm, Warszawa 2002.
Dudek J., Amnestia jako środek walki aparatu bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym na przykładzie Lubelszczyzny, w: Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012, s. 205–235.
Garbacz D., Ostatni partyzant „Wołyniaka”, „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 36–43.
Garbacz D., Wołyniak, legenda prawdziwa, wyd. 3 popr. i rozsz., Stalowa Wola 2008.
Hanus W., Jeden z ostatnich. Stefan Kobos „Wrzos” (1900–1976). Przyczynek do dziejów konspiracji na Narolszczyźnie, Rzeszów 2019.
Ilcewicz B., Żołnierz nadal Wyklęty. Kpt. Andrzej Kiszka „Dąb”, „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 64–71.
Karczewski J., Niesłusznie zapomniany. Romuald Korwek „Orzech” (1900–1961), „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 58–63.
Karczewski J., Werelich R, Ostatni Żołnierz Wyklęty? Antoni Dołęga (1915–1982?), „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 107–114.
Kersten K., Polacy. Żydzi. Komunizm. Anatomia półprawd 1939–68, Warszawa 1992.
Kopiński J., Działalność grupy Romana Dawickiego („Lonta”) i Antoniego Dołęgi („Znicz”), w: Ostatni leśni, red. T. Łabuszewski, Warszawa 2003, s. 92–108.
Kopiński J., Podziemie antykomunistyczne w powiecie łukowskim w latach 1944–1982. Zarys problematyki, Łuków 2018.
Mazur M., Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Warszawa–Lublin 2019.
Niwiński P., Łabuszewski T., „Sprawa” Józefa Franczaka – czyli historia alternatywna (w związku z pracą Sławomira Poleszaka). Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia”, miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 16, 2020, 233–277), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, nr 1 (37), s. 649–703.
Paczkowski A., Żydzi w UB: próba weryfikacji stereotypu, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001, s. 192–204.
Pityński A., Mój wujek – niezłomny desperat. Por. Michał Krupa „Pułkownik”, „Wierzba” (1920–1972), „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 44–49.
Poleszak S., Andrzej Kiszka „Leszczyna”, Dąb”, „Bogucki”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 33–43.
Poleszak S., Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16, s. 233–277.
Poleszak S., Jeden z wyklętych Major Jan Tabortowski „Bruzda”, Warszawa 1998.
Poleszak S., Józef Franczak (1918–1963), w: Konspiracja i opór w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. III, red. T. Balbus i in., Kraków–Warszawa–Wrocław 2007, s. 151–156.
Poleszak S., Kryptonim „Pożar”. Rozpracowanie i likwidacja ostatniego żołnierza polskiego podziemia niepodległościowego Józefa Franczaka „Lalka”, „Lalusia” (1956–1963), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8), s. 347–376.
Poleszak S., Ostatni leśny. Sierż. Józef Franczak „Laluś”, „Lalek”, (1918–1963), „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 78–95.
Poleszak S., Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957), Warszawa 2004.
Poleszak S., Stanisław Marchewka (1908–1957), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956 Słownik biograficzny, t. I, red. J. Żaryn, J.T. Żurek, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002, s. 275–277.
Puławski A., Postrzeganie żydowskich oddziałów partyzanckich przez Armię Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2 (4), s. 271–300.
Surdej M., Amnestie i akcja ujawnieniowa na Rzeszowszczyźnie w latach 1945–1956, w: Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2013, s. 237–255.
Surdej M., Szufnarowa 25 lutego 1956 r., „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 19–23.
Surdej M., „Trzy konspiracje”. Historia Aleksandra Rusina ps. „Rusal”, Rzeszów–Warszawa 2020.
Sychowicz K., Nie poddał się do końca. Stanisław Marchewka „Ryba” (1908–1957), „Wyklęci” 2016, nr 2, s. 25–35.
Syrek W., Józef Cieśla „Topór”. Przeciw brunatnemu i czerwonemu zniewoleniu, Krosno 2009.
Szcześniak J., Jan Tabortowski „Bruzda”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 140–145.
Szcześniak J., Józef Franczak „Lalek”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 18–31.
Szycht A., Józef Cieśla „Topór”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 90–113.
Szycht A., Michał Krupa „Wierzba”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 44–67.
Wołoszyn J., Stefan Kobos „Michorowski”, „Wrzos”, w: Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa 2016, s. 76–89.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 312
Liczba cytowań: 0
