Łk 14, 2-4 w egzegezie patrystycznej

Mieczysław Celestyn Paczkowski

doi:10.12775/BPTh.2020.019

Autor

Mieczysław Celestyn Paczkowski Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydział Teologiczny https://orcid.org/0000-0002-4045-2314

DOI:

https://doi.org/10.12775/BPTh.2020.019

Słowa kluczowe

Łukasz (Ewangelia), egzegeza patrystyczna, cuda uzdrowień, komentarze do Łk 14, 2-4 (interpretacja), wodna puchlina, wczesnochrześcijańska tematyka medyczna

Abstrakt

Eksponowanie cudów uzdrowień dokonywanych przez Jezusa Chrystusa stanowiło stały element interpretacji Ewangelii św. Łukasza w epoce patrystycznej. Perspektywa Łukaszowa ukazuje Zbawiciela jako lekarza ciał i dusz, co pozwoliło starożytnym autorom chrześcijańskim na wplatanie do ich rozważań wątków i terminologii medycznej. Artykuł zawiera syntezę najważniejszych zagadnień rozpatrywanych przez Ojców Kościoła odnośnie do perykopy Łk 14,2-4. Puchlina wodna, z której został uzdrowiony w szabat chory człowiek, była uważana za chorobę nieuleczalną. W starożytności porównanie pomiędzy człowiekiem prowadzącym grzeszne życie a cierpiącym na tę przypadłość było dosyć rozpowszechnione. Interpretacja perykopy o cudownym uleczeniu cierpiącego na puchlinę wodną ma znamiona lakoniczności, ale jest wyrazista pod względem treściowym. Starożytni egzegeci podkreślali symboliczne i moralne znaczenie dolegliwości, jaką była puchlina wodna. Kaznodzieje chrześcijańscy wykorzystywali ewangeliczne opowiadanie, by napominać i wskazywać drogę nawrócenia. Rozważania tego typu pojawiały się zarówno w komentarzach do Trzeciej Ewangelii oraz w okolicznościowych homiliach. Znaleźć je można u autorów greckich, jak i łacińskich.

Biogram autora

Mieczysław Celestyn Paczkowski - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydział Teologiczny

Zatrudniony w Katedrze Teologii Historycznej WT UMK w Toruniu. Publikuje prace z zakresu patrologii, historii egzegezy (okres patrystyczny), teologii i historii chrześcijańskiego Wschodu oraz palestynologii. Wykładał w Jerozolimie, Rzymie oraz w Polsce. Współpracował w wydaniu pozycji zbiorowych: Non cesso gratias agere Deo et hominibus, Kraków-Warszawa 2013, Drogi nadziei, Toruń 2015.

Bibliografia

Źródła

Acta Petri, tłum. W. Myszor, „Dzieje Piotra i Dwunastu Apostołów (NHC VI,1, p.1,1–12,22)”, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 29 (1996), s. 298–302.

Ad Diognetum, ed. H.I. Marrou, SCh 33bis, Paris 1997, tłum. A. Świderkówna, Biblioteka Ojców Kościoła [= BOK] 10, Kraków 19982.

Ambrosius Mediolanesis, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. G. Coppa, Opera Omnia di Sant’Ambrogio, t. 11–12, Milano–Roma 1978, tłum. W. Szołdrski, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy [= PSP] 1, Warszawa 1977.

Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, t. II/1: Apostołowie, Kraków 2007.

Arnobius, Adversus nationes, ed. A. Reifferscheid, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum [= CSEL] 4, Vienna 1875.

Augustinus Hipponensis, Confessiones, ed. M. Pellegrino, C. Carena, Nuova Biblioteca Agostiniana [= NBA] 1, Roma 1975, tłum. Z. Kubiak, Święty Augustyn, Wyznania, Warszawa 1987.

Augustinus Hipponensis, Sermones, ed. P. Bellini, L. Carrozzi, F. Cruciani, NBA 29–34, Roma 1983–1984; 1989.

Aulus Cornelius Celsus, De medicina, ed. W.G. Spencer, Loeb Classical Library [= LCL] 292, Cambridge–London 1935.

Beda Venerabilis, In Lucae Evangelium expositio, ed. D. Hurst, Corpus Christianorum. Series Latina [= CCL] 120, Turnhout 1960, s. 5–425.

Canon Muratori, w: http://www.earlychristianwritings.com/text/muratorian-latin.html [dostęp: 02.09.2020].

Clemens Alexandrinus, Paedagogus, éd. H.-I. Marrou, Sources Chrétiennes [= SCh] 108, Paris 1965, tłum. M. Szarmach, Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, Toruń 2012 .

Clemens Alexandrinus, Stromata, ed. O. Stählin, L. Früchtel, Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte [= GCS] 52 (I–VI), Berlin 19603, GCS 17 (VII–VIII), Berlin 19702, 3–102, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1–2, Warszawa 1994.

Cyrillus Alexandrinus, Commentarii in Lucam, ed. R.M. Tonneau (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium [CSCO] 140), Louvain 1953.

Cyrillus Alexandrinus, In Isaiam, Patrologia Graeca [= PG] 70, 9–1450.

Cyrillus Hierosolymitanus, Catecheses, ed. G.C. Reischl, J. Rupp, S. Cyrilli Hierosolymitani archiepiscopi opera quae supersunt omnia, t. 1–2, Monachium 1848; 1860, tłum. J.S. Bojarski, BOK 14, Kraków 2000.

Epiphanius Constantiensis, Adversus haereses (Panarion), ed. K. Holl, GCS 25, 31, 37, Neue Folge 13, Leipzig 1915–2006.

Eusebius Caesariensis, Demonstratio evangelica, ed. J. C. Hinrichs, Eusebius Werke VI, GCS 23, Leipzig 1923.

Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, ed. R. Étaix, CCL 141, Turnhout 1999, tłum. A. Szaniawski, Grzegorz Wielki, Homilie na Ewangelie, Warszawa 1998.

Gregorius Magnus, Moralia in Job, ed. M. Adriaen, CCL 143–143 B, Turnhout 1979, tłum. T. Fabiszak, A. Strzelecka, R. Wójcik, E. Buszewicz, K. Nastał, S. Naskręt, A. Wójcik, A. Wilczyński, ŹM 39, 41, 44, 63, 75, 77–78, Kraków – Tyniec 2006–2007; 2013; 2015–2016.

Grzegorius Nazianzenus, Orationes, ed. M.A. Calvet–Sebasti, Grégoire de Nazianze. Discours 6–12, SCh 405, Paris1995.

Hieronim, Expositio quattuor Evangeliorum, Patrologia Latina [= PL 30], kol. 531–590 A.

Hieronymus Stridonensis, De viris inlustribus, ed. E.C. Richardson (Texte und Untersuchungen 14), Leipzig – Berlin 1896, tłum. W Szołdrski, PSP 6, Warszawa 1970.

Ignatius Antiochenus, Epistulae, ed. P.-Th. Camelot, SCh 10, Paris 1969, tłum. A. Świderkówna, PSP 45, Warszawa 1990.

Irenaeus, Adversus haereses III, ed. A. Rousseau, L. Doutreleau, B. Hemmerdinger, Ch. Mercier, SCh 210–211, Paris 1974.

Joannis Stobaei Anthologium, ed. C. Wachsmuth, O. Hense, Berlin 1884.

Josephus Flavius, Antiquitates Judaicae, ed. H.S.J. Thackeray, R. Marcus, A.P. Wikgren, LCL 242; 490; 281; 365; 489; 410; 433, Cambridge–London 1998, tłum. Z. Kubiak, J. Radożycki, Poznań–Warszawa–Lublin 1962.

Lucian, Gallus, ed. A.M. Harmon, LCL 54, Cambridge–London 1915.

Origenes, Commentarius in Matthaeum, ed. R. Girod, SCh 162, Paris 1970, tłum. K. Augustyniak, ŹMT 10, Kraków 1998.

Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, Paris 1967, SCh 136, Paris 1968, SCh 147, Paris 1969, SCh 150, Paris 1969, tłum. S. Kalinkowski, Orygenes. Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986.

Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel, M. Simonetti, SCh 252, Paris 1978, SCh 253, Paris 1978, SCh 268, Paris 1980, SCh 269, Paris 1980, tłum. S. Kalinkowski, Źródła Myśli Teologicznej [= ŹMT] 1, Kraków 1996.

Origenes, Fragmenta in Lucam in catenis, ed. H. Crouzel, F. Fornier, P. Perichon, SCh 87, Paris 1962, 464–547, tłum. S. Kalinkowski, PSP 36, Warszawa 1986, s. 147–180.

Origenes, Fragmenta in Psalmos 1–150, ed. J.B. Pitra, Analecta Sacra spicilegio Solesmensi parata, t. 1–3, Venetiis 1883.

Origenes, Homiliae in Ieremiam, ed. P. Husson, P. Nautin, SCh 232, 238, Paris 1976–1977, tłum. S. Kalinkowski, PSP 30, Warszawa 1986, 23–211.

Origenes, In Jeremiam, ed. E. Klostermann, Origenes Werke, t. 3, GCS 3, Leipzig 1901.

Origenes, In Lucam homiliae, ed. H. Crouzel, SCh 87, Paris 1962, tłum. S. Kalinkowski, M. Starowieyski (wstęp), PSP 36, Warszawa 1986.

Origenes, Philocalia, ed. M. Harl, N. De Lange, É. Junod, SCh 226; 302, Paris 1976.

Owidius, Fasti,. ed. J.G. Frazer, LCL 253, Cambridge–London 1976.

Papias Hierapolitanus, Fragmenta, ed. U. H. J. Körtner, M. Leutzsch, Schriften des Urchristentums, t. 3, Darmstadt 1998.

Petrus Chrysologus, Sermones, ed. G. Banterle, Opere di san Pietro Crisologo, t. 2 (Scrittori dell’area santambrosiana, 2), Milano 1997.

Philostratus, Vita Apollonii, ed. F.C. Conybeare, Philostrate, The Life of Apollonius of Tyana, LCL 16–17, Cambridge 1969.

Plutarch, Moralia, tłum. Z. Abramowiczówna, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa 1977.

Polybius, Historiae, ed. W.R. Paton, LCL 128, 187, 188, 159, 160, 161, Cambridge 1954.

Pseudo-Johannes Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, ed. J. van Banning, CCL 87 B, Turnhout 1988.

Quintus Horatius Flaccus, Epistulae, ed. H. Rushton Fairclough, LCL 194, Cambridge – London 1991.

Seneca, De consolatione ad Helviam, ed. A. Stewart, London 1900, http://books.google.com/books?id=C9FDAQAAMAAJ [dostęp: 11.09.2020].

Swetoniusz, Vespasianus, tłum. J. Niemirska – Pliszczyńska, Gajusz Swetoniusz Trankwillus. Żywoty Cezarów, Wrocław 19602.

Świderkówna A. (tłum.), Starowieyski M. (wstęp i opr.), Pierwsi świadkowie. Wybór najstarszych pism chrześcijańskich Ojcowie Żywi [= OŻ] 8, Kraków 1988.

Tacyt, Historiae t. 1–2, tłum. S. Hammer, Tacyt, Wybór pism, Warszawa 1957.

Opracowania

Arikha N., Passions and Tempers. A History of the Humours, New York 2007.

Avalos H., Health Care and the Rise of Christianity, Peabody1999.

Beyer, H.W., ϑεραπεια, w: Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, t. 3, red. G. Kittel, G. Friedrich, Stuttgart 1933 i nn, s. 129–131.

Bloomquist G.L., „Patristic Reception of a Lukan Healing Account. A Contribution to a Socio-Rhetorical Response to Willi Braun’s Feasting and Social Rhetoric in Luke 14”, w: Healing in Religion and Society, from Hippocrates to the Puritans, ed. K. Coyle and S.C. Muir, Lewiston 1999, s. 105–134.

Bostock D.G., „Medical Theory and Theology in Origen”, w: Origeniana Tertia, red. R.P.C. Hanson, H. Crouzel, Roma 1985, s. 191–199.

Braun R., Deus Christianorum. Recherches sur le vocabulaire doctrinal de Tertullien, Paris 19772.

Cadbury H.J., „Lexical notes on Luke-Acts. II: Recent arguments for medical language”, Journal of Biblical Literature 45 (1926) n. 1–2, s. 190–209.

Caseau B., Nourritures terrestres, nourritures célestes: la culture alimentaire a Byzance (Amis du Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance-Monographies 46), Paris 2015.

Cassell D.J., „Key Principles of Cyril of Alexandria’s Exegesis”, Studia Patristica 37 (2001), s. 413–420.

Davids A., „Cyril of Alexandria’s First Episcopal Years”, w: The Impact of Scripture in Early Christianity, red. J. den Boeft, M.L. van Poll-van de Lisdonk, Leiden 1999, s. 187–201.

Di Berardino A. (red.), Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane, t. 1–3, Roma–Genova 2006–2010.

Dictionary of Biblical Interpretation, ed. J.H. Hayes, t. 2, Nashville 1999.

Dumeige G., „Le Christ médecin dans la littérature Chrétienne des premiers siècles”, Rivista di Archeologia Cristiana 48 (1972) s. 129–138.

Dunkle B.P., Gregory Nazianzen’s Poems on Scripture, Boston 2009 (http://hdl.handle.net/2345/1854 [dostęp: 11.09.2020]).

Encyklopedia katolicka, t. 1, red. W. Granat, F. Gryglewicz, R. Łukaszyk et al., Lublin 1973.

Fairweather J., „The Death of Heraclitus”, Greek, Roman, and Byzantin Studies 3 (1973), s. 233–239.

Farnell F.D., „The Synoptic Gospels in the Ancient Church: The Testimony to the Priority of Matthew’s Gospel”, The Master’s Seminary Journal 10 (1999) nr 1, s. 53–86.

Fédou M., Christianisme et religions païennes dans le „Contre Celse” d’Origène, Paryż 1988.

Gosbell L.A., „The Poor, the Crippled, the Blind, and the Lame”. Physical and Sensory Disability in the Gospels of the New Testament (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 2. Reihe, 469), Tübingen 2018.

Graumann T., Christus interpres. Die Einheit von Auslegung und Verkündigung in der Lukaserklärung des Ambrosius von Mailand (PTS 41), Berlin–New York 1994.

Griffith S.B., „Ambrose the Appropriator. Borrowed texts in a new context in the Commentary on Luke”, w: Commentaries, Catenae and Biblical Tradition (Texts and Studies 3/13), ed. H. A. G. Houghton, Piscataway 2016, s. 199–225.

Grmek M.D., Historia chorób u zarania cywilizacji zachodniej, tłum. A.B. Matusiak, Warszawa 2002.

Hartsock C., „The Healing of the Man with Dropsy (Luke 14:1–6) and the Lukan Landscape”, Biblical Interpretation 21 (2013), s. 341–354.

Hobart W.K., The Medical Language of St. Luke, Dublin 1882.

Hornik H.J., Parsons M.C., Illuminating Luke. The Public Ministry of Christ in Italian and Renaissance and Baroque Painting, London 2005.

Just A. Jr. (ed.), Ancient Christian Commentary on Scripture: New Testament III, Luke, Downers Grove 2003.

Krafft F., „Der Heiland als Apotheker in der Himmelsapotheke”, Cistercienser Chronik 199 (2002), s. 225–240.

Lorenz G., Antike Krankenbehandlung in historisch-vergleichender Sicht (Studien zum konkret-anschaulichen Denken), Heidelberg 1990.

Love S.L., „The Man with Dropsy”, Leaven 6 (1998) nr 3, s. 136–141.

Loveday A., „Luke’s Preface in the Context of Greek Preface Writing”, Novum Testamentum 28 (1986), nr 1, s. 48–74.

Moraldi L., Lyonnet St., Introduzione alla Bibbia, t.4: I Vangeli, Torino 1960.

Myszor W., Marcjon i Marcjonizm, PSP 58, Warszawa 1994.

Neuschäfer B., Origenes als Philologe (Schweizerische Beitrage zur Altertumwiss. 18,2), Bazylea 1987.

Nowaczyk M.J., Dlaczego i na co umierali przodkowie nasi – II. Morbus czyli rozpoznanie chorób po upływie wieków, http://www.genpol.com/module-subjects-viewpage-pageid-49.html [dostęp 15.09.2020].

Nowak D., „Uzdrowienie w szabat człowieka chorego na puchlinę wodną jako creatio continua (Łk 14,1–6)”, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 44 (2011) nr 1, s. 16–29.

Nutton V., „Medicine in Late Antiquity and Early Middle Ages”, w: The Western Medical Traditions, ed. L.I. Conrad, Cambridge 1995, s. 71–87.

Paczkowski M.C., „Mk 1,1–13 w egzegezie homiletycznej św. Hieronima ze Strydonu”, Biblica et Patristica Thoruniensia 7 (2014) nr 2, s. 52–60.

Paczkowski M.C., „Środki terapii ludzkiej i Boskiej. Stanowisko starochrześcijańskich pisarzy na przykładzie Orygenesa”, w: Relacje lekarz–pacjent w aspekcie społecznym, historycznym i kulturowym (Studia z Dziejów Kultury Medycznej 10), red. B. Płonka-Syroka, Wrocław 2005, s. 55–77.

Pawlaczyk B. (red.), Biblia a medycyna, Poznań 2007.

Quasten J., Patrologia. I Padri Greci. Dal Concilio di Nicea al Concilio di Calcedonia, t. 2, ed. A. Di Berardino, Genova 2000.

Quasten J., Patrologia. I Padri latini (secoli IV–V), t. 3, ed. A. Di Berardino et al., Casale Monferrato 1983.

Rousselle A., Sesso e società alle origini dell’età cristiana, Roma–Bari 1985.

Schiltz E., „Un trésor oublié: s. Pierre Chrysologue comme théologien”, Nouvelle Revue Théologique 55 (1928), s. 265–276.

Schröder S., „Philosophische und mediziniche Ursachensystematik und der Stoische Determinismus”, Prometheus 15 (1989), s. 209–239; 16 (1990), s. 5–26; 17 (1990), s. 136–154.

Sickenberger J., Titus von Bostra. Studien zu dessen Lukashomilien, TU 21, Leipzig 1901.

Simonetti M., Ancient Christian Commentary on Scripture: New Testament I: Matthew 1–13, Downers Grove (Illinois) 2001.

Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej (Myśl Teologiczna 26), tłum. T. Skibiński, Kraków 2000.

Špidlík T., La spiritualità dell’Oriente cristiano. Manuale sistematico, Roma 1985.

Stewart B.A., Thomas M.A. (ed.), John Interpreted by Early Christian and Medieval Commentators, Grand Rapids 2018.

Timmerman C., „Chronic Illness and Disease History”, w: The Oxford Handbook of the History of Medicine, ed. M. Jackson, Oxford 2011.

Vigarello G., Historia otyłości. Od średniowiecza do XX wieku, Warszawa 2012.

Wey H., Die Funktionen der bösen Geisten bei den griechischen Apologeten des zweiten Jahrhundertes nach Christus, Winterthur 1957.

Łk 14, 2-4 w egzegezie patrystycznej

Autor

DOI:

Słowa kluczowe

Abstrakt

Biogram autora

Mieczysław Celestyn Paczkowski - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydział Teologiczny

Bibliografia

Pobrania

Opublikowane

Jak cytować

Numer

Dział

Licencja

Statystyki

ISSN/eISSN

Wyszukiwanie

Przeglądaj

Użytkownik

Aktualny numer

Newsletter

Język / Language

Tagi