Dieta mnichów syryjskich. Komentarz do terminu artos kachrydias (ἄρτος καχρυδίας) w Historia religiosa Teodoreta z Cyru
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2015.022Słowa kluczowe
konsumpcja chleba w starożytności i Bizancjum, jęczmień, kasza jęczmienna, chleb jęczmienny, antyczna i bizantyńska gastronomia, antyczna i bizantyńska medycyna, mnisi syryjscy, Teodoret z Cyru, Galen, OrybazjuszAbstrakt
Niniejszy artykułu ma na celu scharakteryzowanie chleba jęczmiennego, artos kachrydias (ἄρτος καχρυδίας), który wymieniony jest w dziele Teodoreta z Cyru zatytułowanym Historia religiosa jako pożywienie syryjskich mnichów. Sam Teodoret nie dostarcza żadnych informacji na jego temat. Chcąc uzyskać odpowiedź na pytanie o to, co przemawiało za włączeniem przez ascetów właśnie artos kachrydias do ich diety, autorzy artykułu sięgnęli do informacji zawartych w greckich traktatach medycznych autorstwa Galena i Orybazjusza.
Omówienie kulinarnej, dietetycznej i medycznej roli interesującego nas pieczywa, przypisanej mu przez starożytnych lekarzy, zostało poprzedzone prezentacją dwóch innych pokarmów uzyskiwanych z jęczmienia – kachrys, czyli prażonego ziarna tego zboża, oraz wytwarzanej z niego kaszy, zwanej alfita.
Przygotowywane z jęczmienia produkty spożywcze, w tym artos kachrydias, zostały ocenione przez Galena i Orybazjusza jako pożywienie charakteryzujące się małą wartością odżywczą. Autorzy artykułu doszli do wniosku, że tę cechę chleba jęczmiennego – obok dwóch innych, głównych jego własności, mianowicie niskiej ceny i małej wykwintności – syryjscy mnisi uznać mogli za zaletę. Ojcowie pustyni bowiem, kierując się względami religijnymi, nie tylko unikali zbytku w jedzeniu, ale starali się również, by ich posiłki nie były sycące. Wyniszczenie ciała, w ich przekonaniu, służyło zbliżeniu do Boga.
Bibliografia
Źródła
Aristophanes, Nubes, [in:] Aristophanis Comoediae, t. I, recognoverunt brevique adnotatione critica instruxerunt F.W. Hall, W.M. Geldart, Oxonii 1906.
Aristophanes, Vespae, [in:] Aristophanis Comoediae, t. I, recognoverunt brevique adnotatione critica instruxerunt F.W. Hall, W.M. Geldart, Oxonii 1906.
Galenus, De alimentorum facultatibus, [in:] Claudii Galeni Opera omnia, t. VI, ed. D.C.G. Kühn, Lipsiae 1823.
Galenus, De victu attenuante, ed. C. Kalbfleisch, Leipzig 1898.
Hesychii Alexandrini Lexicon, vol. I–V, post I. Albertum, rec. M. Schmidt, Ienae 1859–1868.
Oribasius, Collectiones medicae, [in:] Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, vol. I–IV, ed. I. Raeder, Lipsiae–Berolini 1928–1933.
Oribasius, Eclogae medicamentorum, [in:] Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, vol. IV, libros XLIX–L, libros incertos, eclogas medicamentorum, indicem continens, ed. I. Raeder, Lipsiae–Berolini 1933.
Oribasius, Libri ad Eunapium, [in:] Oribasii Synopsis ad Eustathium filium et libri ad Eunapium, vol. VI, 3, ed. I. Raeder, Leipzig 1964.
Oribasius, Synopsis ad Eustathium filium, [in:] Oribasii Synopsis ad Eustathium filium et libri ad Eunapium, vol. VI, 3, ed. I. Raeder, Leipzig 1964.
Plutarchus, Solon, [in:] Plutarchi Vitae parallelae, vol. I, 1, ed. K. Ziegler, Leipzig 1969.
Scholia vetera in Aristophanis Equites, ed. D.M. Jones. Scholia tricliniana in Aristophanis Equites, ed. N.G. Wilson, Groningen–Amsterdam 1969.
Scholia vetera in Aristophanis Nubes, ed. D. Holwerda, Groningen 1977.
Suidae Lexicon, vol. I–IV, rec. A. Adler, Lipsiae 1928–1935.
Theodoretus, Historia religiosa, [in:] Théodoret de Cyr, Histoire des moines de Syrie, vol. I, Histoire Philothée, I–XIII; vol. II, Histoire Philothée, XIV–XXX. Traité sur la Charité, XXXI, introd., texte critique, trad., notes, index P. Canivet, A. Leroy-Molinghen, Paris 1977–1979 (polskie tłumaczenie tego tekstu: Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej. Historia mnichów syryjskich, wyd. 3, przekł. K. Augustyniak, wstęp E. Wipszycka, K. Augustyniak, Kraków 2011).
Opracowania
A Greek-English Lexicon. Ninth Edition with a Revised Supplement, comp. H.G. Liddell, R. Scott, Oxford 1996.
Alcock Joan P., Food in Roman Britain, Stroud 2001.
Alcock Joan P., Food in the Ancient World, Westport–London 2006.
Altaner Berthold, Stuiber Alfred, Patrologia. Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, przeł. P. Pachciarek, Warszawa 1990.
Amouretti Marie-Claire, Urban and Rural Diets in Greece, [in:] Food. A Culinary History from Antiquity to the Present, under the direction of J.-L. Flandrin, M. Montanari; Eng. ed. A. Sonnenfeld, New York–Chichester 1999, s. 79–89.
Anagnostakis Ilias, Byzantine Diet and Cuisine. In between Ancient and Modern Gastronomy, [in:] Flavours and Delights. Tastes and Pleasures of Ancient and Byzantine Cuisine, ed. I. Anagnostakis, Athens 2013, s. 43–64.
Andrews Alfred C., Celery and Parsley as Foods in the Greco-Roman Period, „Classical Philology” 44, 2 (1949), s. 91–99.
Andrews Alfred C., The Bean and Indo-European Totemism, „American Anthropologist” 51, 2 (1949), s. 274–292.
Arbesmann Rudolf, Fasting and Prophecy in Pagan and Christian Antiquity, „Traditio” 7 (1949–1951), s. 1–71.
Augustyniak Katarzyna, Wstęp. Historia mnichów syryjskich, [in:] Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej. Historia mnichów syryjskich, tłum. K. Augustyniak, wstęp E. Wipszycka, K. Augustyniak, Kraków 2011, s. 37–50.
Badr A., Müller K., Schäfer-Pregl R., El Rabey H., Effgen S., Ibrahim H.H., Pozzi C., Rohde W., Salamini F., On the Origin and Domestication History of Barley (Hordeum vulgare), „Molecular Biology and Evolution” 17 (2000), s. 499–510.
Baldwin Barry, The Career of Oribasius, „Acta Classica” 18 (1975), s. 85–97.
Balter Michael, Seeking Agriculture’s Ancient Roots, „Science” 316, 5833 (2007), s. 1830–1835.
Bar-Yosef Ofer, The Natufian Culture in the Levant, Threshold to the Origins of Agriculture, „Evolutionary Anthropology” 6, 5 (1998), s. 159–177.
Bar-Yosef Ofer, Meadow Richard H., The Origins of Agriculture in the Near East, [in:] Last Hunters, First Farmers. New Perspectives on the Prehistoric Transition to Agriculture. Seminar. Papers, ed. T.D. Price, A.B. Gebauer, Santa Fe 1995, s. 39–94.
Barker Graeme, Prehistoric Farming in Europe, Cambridge 1985.
Baudy Gerhard J., Cereal Diet and the Origins of Man. Myths of the Eleusinia in the Context of Ancient Mediterranean Harvest Festivals, [in:] Food in Antiquity, ed. J. Wilkins, D. Harvey, M. Dobson, Exeter 1995, s. 177–195.
Bednarczyk Andrzej, System filozoficzno-lekarski Galena (130–200). Pojęcie ciepła przyrodzonego i pneumy życiowej, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2, 1 (1993), s. 53–111.
Bober Phyllis Pray, Art, Culture, and Cuisine. Ancient and Medieval Gastronomy, Chicago–London 1999.
Borowski Oded, Eat, Drink and Be Merry. The Mediterranean Diet, „Near Eastern Archaeology” 67, 2 (2004), s. 96–107.
Bourbou Chryssi, Fuller Benjamin T., Garvie-Lok Sandra J., Richards Michael P., Reconstructing the Diets of Greek Byzantine Populations (6th-15th Centuries AD) Using Carbon and Nitrogen Stable Isotope Ratios, „American Journal of Physical Anthropology” 146, 4 (2011), s. 569–581.
Bralewski Sławomir, Praktykowanie postu w świetle historiografii kościelnej V wieku, „Vox Patrum” 33, t. 59 (2013), s. 359–378.
Brewer Douglas J., Redford Donald B., Redford Susan, Domestic Plants and Animals. The Egyptians Origins, Warminster 1995.
Brown Terence A., Jones Martin K., Powell Wayne, Allaby Robin G., The Complex Origins of Domesticated Crops in the Fertile Crescent, „Trends in Ecology & Evolution” 24, 2 (2009), s. 103–109.
Canivet Pierre, Le monachisme syrien selon Théodoret de Cyr, Paris 1977.
Ceran Waldemar, Jan Chryzostom o leczeniu i lekarzach, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 48 (1993), s. 3–26.
Clark Helena H., The Origin and Early History of the Cultivated Barleys. A Botanical and Archaeological Synthesis, „The Agricultural History Review” 15, 1 (1967), s. 1–18.
Clayton Paul B., The Christology of Theodoret of Cyrus. Antiochene Christology from the Council of Ephesus (431) to the Council of Chalcedon (451), Oxford 2007.
Cool Hilary E.M., Eating and Drinking in Roman Britain, Cambridge 2006.
Curtis Robert I., Ancient Food Technology, Leiden–Boston–Köln 2001.
Dalby Andrew, Flavours of Byzantium, Totnes 2003.
Dalby Andrew, Food in the Ancient World from A to Z, London–New York 2003.
Dalby Andrew, Siren Feasts. A History of Food and Gastronomy in Greece, London 1996.
Dalby Andrew, Tastes of Byzantium. The Cuisine of a Legendary Empire, London 2010.
Dalby Andrew, Grainger Sally, The Classical Cookbook, London 1996.
Davies Roy W., The Roman Military Diet, „Britannia” 2 (1971), s. 122–142.
De Angelis Franco, Going against the Grain in Sicilian Greek Economics, „Greece and Rome” 53, 1 (2006), s. 29–47.
Dembińska Maria, Diet. A Comparison of Food Consumption Between Some Eastern and Western Monasteries in the 4th-12th Centuries, „Byzantion” 55 (1985), s. 431–462.
De Wet J.M.J., Grasses and the Culture History of Man, „Annals of the Missouri Botanical Garden” 68, 1 (1981), s. 87–104.
Diamond Jared M., Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw, tłum. M. Konarzewski, Warszawa 2012.
Dugan Kathleen M., Fasting for Life. The Place of Fasting in the Christian Tradition, „Journal of the American Academy of Religion” 63, 3 (1995), s. 539–548.
Düring Bleda S., The Prehistory of Asia Minor. From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies, Cambridge 2011.
Dybski Henryk, Monastycyzm w Palestynie i Syrii w świetle źródeł patrystycznych IV i V wieku, „Vox Patrum” 22, t. 42–43 (2002), s. 411–436.
Edelstein Ludwig, The Dietetics of Antiquity, [in:] idem, Ancient Medicine. Selected Papers of Ludwig Edelstein, ed. O. Temkin, C.L. Temkin, transl. C.L. Temkin, Baltimore 1967, s. 303–316.
Erdkamp Paul, The Grain Market in the Roman Empire. A Social, Political and Economic Study, Cambridge 2005.
Escolan Philippe, Monachisme et église. Le monachisme syrien du IVe au VIIe siècle. Un ministère charismatique, Paris 1999.
Field Henry, Ancient Wheat and Barley from Kish, Mesopotamia, „American Anthropologist” 34, 2 (1932), s. 303–309.
Flint-Hamilton Kimberly B., Legumes in Ancient Greece and Rome: Food, Medicine, or Poison?, „Hesperia” 68, 3 (1999), s. 371–385.
Foxhall Lin, Fig, [in:] The Oxford Classical Dictionary, ed. S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow, Oxford 2012, s. 575.
Foxhall L., Forbes H.A., Sitomereia: the Role of Grain as Staple Food in Classical Antiquity, „Chiron” 12 (1982), s. 41–90.
Garnsey Peter, Famine and Food Supply in the Graeco-Roman World. Responses to Risk and Crisis, Cambridge 1989.
Garnsey Peter, Food and Society in Classical Antiquity, Cambridge 1999.
Grant Mark, Introduction, [in:] Galen, On Food and Diet, transl. M. Grant, London 2000, s. 1–13.
Grant Mark, Introduction, [in:] Oribasius, Dieting for an Emperor, A translation of Books 1 and 4 of Oribasius’ „Medical compilations” with an Introduction and Commentary, ed. M. Grant, Leiden 1997, s. 1–22.
Grant Mark, Roman Cookery. Ancient Recipes for Modern Kitchens, London 2002.
Gregoricka Lesley A., Sheridan Susan Guise, Ascetic or Affluent? Byzantine Diet at the Monastic Community of St. Stephen’s, Jerusalem from Stable Carbon and Nitrogen Isotopes, „Journal of Anthropological Archaeology” 32, 1 (2013), s. 63–73.
Griffith Robert Drew, Maza, “Barley-Cake”, „Glotta” 83 (2007), s. 83–88.
Grimm Veronika, From Feasting to Fasting. The Evolution of a Sin. Attitudes to Food in Late Antiquity, London 1996.
Grimm Veronika, The Good Things that Lay at Hand. Tastes of Ancient Greece and Rome, [in:] Food. The History of Taste, ed. P. Freedman, Berkeley 2007, s. 63–98.
Haldon John, Feeding the Army. Food and Transport in Byzantium, ca 600–1100, [in:] Feast, Fast, or Famine. Food and Drink in Byzantium, ed. W. Mayer. S. Trzcionka, Brisbane 2005.
Halstead Paul, The Development of Agriculture and Pastoralism in Greece. When, How, Who and What?, [in:] The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia, ed. D.R. Harris, London 1996, s. 296–309.
Hankinson R. James., Galen of Pergamon, [in:] The Encyclopedia of Ancient Natural Scientists. The Greek Tradition and its Many Heirs, ed. P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 335–339.
Harcum Cornelia G., A Study of Dietetics among the Romans (Concluded), „The Classical Weekly” 12, 9 (1918), s. 66–68.
Harlan Jack R., The Origins of Cereal Agriculture in the Old World, [in:] Origins of Agriculture, ed. Ch.A. Reed, Hague 1977, s. 357–383.
Harlow Mary, Smith Wendy, Between Fasting and Feasting. The Literary and Archaeobotanical Evidence for Monastic Diet in Late Antique Egypt, „Antiquity” 75 (2001), s. 758–768.
Helbaek Hans, Late Bronze Age and Byzantine Crops at Beycesultan in Anatolia, „Anatolian Studies” 11 (1961), s. 77–97.
Hirschfeld Yizhar, The Importance of Bread in the Diet of Monks in the Judean Desert, „Byzantion” 66 (1996), s. 143–155.
Jagusiak Krzysztof, Kokoszko Maciej, Pisma Orybazjusza jako źródło informacji o pożywieniu ludzi w późnym Cesarstwie Rzymskim, „Vox Patrum” 33, t. 59 (2013), s. 339–357.
Jagusiak Krzysztof, Kokoszko Maciej, Życie i kariera Orybazjusza w świetle relacji źródłowych, „Przegląd Nauk Historycznych” 10, 1 (2011), s. 5–21.
Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Bób, [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 96–116.
Jasny Naum, The Breads of Ephesus and Their Prices, „Agricultural History” 21, 3 (1947), s. 190–192.
Jasny Naum, Competition Among Grains in Classical Antiquity, „The American Historical Review” 47, 4 (1942), s. 747–764.
Jasny Naum, The Daily Bread of the Ancient Greeks and Romans, „Osiris” 9 (1950), s. 227–253.
Jones Tom B., Ancient Mesopotamian Agriculture, „Agricultural History” 26, 2 (1952), s. 46–51.
Jotischky Andrew, A Hermit’s Cookbook. Monks, Food and Fasting in the Middle Ages, London–New York 2011.
Kaplan Lawrence, Beans, Peas and Lentils, [in:] The Cambridge World History of Food, vol. I, ed. K.F. Kiple, K.C. Ornelas, Cambridge–New York 2000, s. 271–281.
Karas Marcin, Apologetyka Teodoreta z Cyru wobec filozofii Platona, „Vox Patrum” 21, t. 40–41, (2001), s. 317–335.
Kaufman Cathy K., Cooking in Ancient Civilizations, Westport 2006.
Kieling Michał, Kościół jako wspólnota miłości w świetle Komentarza do 1 Listu św. Pawła do Koryntian Teodoreta z Cyru, „Kaliskie Studia Teologiczne” 5 (2006), s. 191–206.
Kislinger Ewald, Christians of the East. Rules and Realities of the Byzantine Diet, [in:] Food. A Culinary History from Antiquity to the Present, ed. J.-L. Flandrin, M. Montanari, Eng. ed. A. Sonnenfeld, New York–Chichester 1999, s. 194–206.
Koder Johannes, Gemüse in Byzanz. Die Versorgung Konstantinopels mit Frischgemüse im Lichte der Geoponika, Wien 1993.
Koder Johannes, Stew and Salted Meat – Opulent Normality in the Diet of Every Day?, [in:] Eat, Drink, and Be Merry (Luke 12:19). Food and Wine in Byzantium. Papers of the 37th Annual Spring Symposium of Byzantine Studies, in Honour of Professor A.A.M. Bryer, ed. L. Brubaker, K. Linardou, Aldershot 2007, s. 59–72.
Kokoszko Maciej, Ryby i ich znaczenie w życiu codziennym ludzi późnego antyku i wczesnego Bizancjum (III–VII w.), Łódź 2005.
Kokoszko Maciej, Smaki Konstantynopola, [in:] Konstantynopol – nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, red. M.J. Leszka, T. Wolińska, Warszawa 2011, s. 471–575.
Kokoszko Maciej, Erlich Łukasz, Rola roślin strączkowych (ospria) w diecie późnego antyku i wczesnego Bizancjum (IV–VII w.) na podstawie wybranych źródeł, „Zeszyty Wiejskie” 17 (2012), s. 8–18.
Kokoszko Maciej, Gibel Katarzyna, Dieta mnichów syryjskich. Komentarz do terminu autofya lachana (aÙtofu© l£cana) w Historia religiosa Teodoreta z Cyru, [in:] Omnia tempus habent. Miscellanea theologica Vincentio Myszor quadragesimum annum laboris scientifici celebranti ab amicis, sodalibus discipulisque oblata, red. A. Reginek, G. Strzelczyk, A. Żądło, Katowice 2009, s. 145–156.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Pszenice antyku i Bizancjum, [in:] M. Kokoszko, K. Jagusiak, Z. Rzeźnicka, Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. I, Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum, Łódź 2014, s. 27–309.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Soczewica, [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 76–94.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Zboża Bizancjum. Kilka uwag na temat roli produktów zbożowych na podstawie źródeł greckich, „Zeszyty Wiejskie” 17 (2012), s. 19–38.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Warzywa w kuchni i dietetyce późnego antyku oraz wczesnego Bizancjum (IV–VII w.). Perspektywa konstantynopolitańska, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 12 (2011), s. 34–52.
Kokoszko Maciej, Maciejewska Anna, De ptisana vel tisana, „Vox Latina” 49, 192 (2013), s. 152–156.
Kokoszko Maciej, Rzeźnicka Zofia, Dietetyka w De re coquinaria, „Przegląd Nauk Historycznych” 10, 2 (2011), s. 5–25.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Dzika flora jadalna, [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 144–167.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Jęczmień, [in:] iidem, Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. I, Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum, Łódź 2014, s. 311–438.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Kilka słów o zupie zwanej ptisane (ptis£nh), „Zeszyty Wiejskie” 18 (2013), s. 282–292.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Rola roślin strączkowych (óspria) w świetle źródeł medycznych pomiędzy II a VII w., [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 67–74.
Kokoszko Maciej, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Rola warzyw w diecie na podstawie źródeł medycznych w okresie pomiędzy II a VII w., [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 127–142.
Kokoszko Maciej, Dybała Jolanta, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Dieta mnichów syryjskich. Komentarz do terminu ospria (Ôspria) w Historia religiosa Teodoreta z Cyru, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 7, 1 (2014), s. 115–143.
Kokoszko Maciej, Dybała Jolanta, Jagusiak Krzysztof, Rzeźnicka Zofia, Dieta monastyczna w świetle nauki medycznej. Teodoret z Cyru i medycy o soczewicy (przyjęte do druku – „Vox Patrum”).
Koukoules Phaidon, Byzantinon bios kai politismos, vol. V, Hai trophai kai ta pota…, Athènes 1952.
Koukoules Phaidon, Byzantinon trophai kai pota, „Epeteris tes Hetaireias Byzantinon Spoudon” 17 (1941), s. 3–112.
Lazenby John F., Logistics in Classical Greek Warfare, „War in History” 1, 3 (1994), s. 3–18.
Longosz Stanisław, Szkoła antiocheńska, [in:] Literatura Grecji starożytnej, t. II, Proza historyczna, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska, red. H. Podbielski, Lublin 2005, s. 1061–1067.
Manetti Daniela, Dieukhes, [in:] The Encyclopedia of Ancient Natural Scientists. The Greek Tradition and its Many Heirs, ed. P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 245–246.
Mazoyer Marcel, Roudart Laurence, A History of World Agriculture. From the Neolithic Age to the Current Crisis, transl. J.H. Membrez, London 2006.
Mazzini Innocenzo, Diet and Medicine in the Ancient World, [in:] Food. A Culinary History from Antiquity to the Present, ed. J.-L. Flandrin, M. Montanari, Eng. ed. A. Sonnenfeld, New York–Chichester 1999, s. 141–152.
McCorriston Joy, Barley, [in:] The Cambridge World History of Food, ed. K.F. Kiple, K.C. Ornelas, Cambridge 2000, s. 81–89.
Milewski Ireneusz, Ceny żywności w późnym Cesarstwie Rzymskim w relacjach greckich i łacińskich Ojców Kościoła, [in:] Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Uniwersytet Gdański dla upamiętnienia 100-lecia otwarcia Muzeum Wnętrz Mieszczańskich w Domu Uphagena w dniach 3–4 listopada 2011 roku, red. B. Możejko, E. Barylewska-Szymańska, Gdańsk 2012, s. 28–32.
Misiarczyk Leszek, Antyczny monastycyzm syryjski, „Studia Płockie” 40 (2012), s. 83–96.
Moritz Ludwig Alfred, ”ALFITA – A Note, „The Classical Quarterly” 43, 3–4 (1949), s. 113–117.
Moritz Ludwig Alfred, ‘Corn’, „The Classical Quarterly” 5, 3/4 (1955), s. 135–141.
Moritz Ludwig Alfred, Grain Mills and Flour in Classical Antiquity, Oxford 1958.
Moritz Ludwig Alfred, Husked and ‘Naked’ Grain, „The Classical Quarterly” 5, 3/4 (1955), s. 129–134.
Musurillo Herbert, The Problem of Ascetical Fasting in the Greek Patristic Writers, „Traditio” 12 (1956), s. 1–64.
Nesbitt Mark, Grains, [in:] The Cultural History of Plants, ed. G. Prance, M. Nesbitt, New York–London 2005, s. 45–60.
Nesbitt Mark, Plants and People in Ancient Anatolia, „The Biblical Archaeologist” 58, 2 (1995), s. 68–81.
Newman Rosemary K., Newman C. Walter, Barley for Food and Health. Science, Technology, and Products, Oxford 2008.
Oliver Graham J., War, Food, and Politics in Early Hellenistic Athens, Oxford–New York 2007.
Osborne Robin, Classical Landscape with Figures. The Ancient Greek City and its Countryside, London 1987.
Pasztori-Kupan Istvan, Theodoret of Cyrus, London–New York, 2006.
Pearcy Lee T., Galen and Stoic Rhetoric, „Greek, Roman and Byzantine Studies” 24, 3 (1983), s. 259–272.
Perles Catherine, The Early Neolithic in Greece. The First Farming Communities in Europe, il. G. Monthel, Cambridge 2001.
Price Richard M., Introduction, [in:] Theodoret of Cyrrhus, A History of the Monks of Syria, transl., introd., notes R.M. Price, Kalamazoo 1985, s. IX–XXXVII.
Purcell Nicholas, The Way We Used to Eat. Diet, Community, and History at Rome, „The American Journal of Philology” 124, 3 (2003), s. 329–358.
Rautman Marcus, Daily Life in the Byzantine Empire, Westport–Oxford 2006.
Rickman Geoffrey E., The Grain Trade under the Roman Empire, „Memoirs of the American Academy in Rome” 36 (1980), s. 261–275.
Reger Gary, The Public Purchase of Grain on Independent Delos, „Classical Antiquity” 12, 2 (1993), s. 300–334.
Rzeźnicka Zofia, Sałata, [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. II, Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 169–176.
Samuel Delwen, Bread in Archaeology, „Civilisations” 49, 1/2 (2002), s. 27–36.
Sarton George, Galen of Pergamon, Lawrence 1954.
Scarborough John, Oreibasios of Pergamon, [in:] The Encyclopedia of Ancient Natural Scientists. The Greek Tradition and its Many Heirs, ed. P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 595–596.
Schor Adam M., Theodoret’s People. Social Networks and Religious Conflict in Late Roman Syria, Berkeley–London 2011.
Schwentner Ernst, m©za „Teig, Gerstenbrot“, „Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der Indogermanischen Sprachen” 71, 1/2 (1953), s. 73.
Semple Ellen Churchill, Ancient Mediterranean Agriculture. Part I, „Agricultural History” 2, 2 (1928), s. 61–98.
Semple Ellen Churchill, Geographic Factors in the Ancient Mediterranean Grain Trade, „Annals of the Association of American Geographers” 11 (1921), s. 47–74.
Shaw Teresa M., The Burden of the Flesh. Fasting and Sexuality in Early Christianity, Minneapolis 1998.
Simoons Frederick J., Plants of Life, Plants of Death, Madison–London 1998.
Słownik grecko-polski, t. I, Α–Κ, t. II, Λ–Ω, opr. O. Jurewicz, Warszawa 2000–2001.
Smith Bruce D., The Emergence of Agriculture, New York 1995.
Sparkes Brian A., The Greek Kitchen, „The Journal of Hellenic Studies” 82 (1962), s. 121–137.
Sturtevant E. Lewis, History of Celery, „The American Naturalist” 20, 7 (1886), s. 599–606.
Talbot Alice-Mary, An Introduction to Byzantine Monasticism, „Illinois Classical Studies” 12, 2 (1987), s. 229–241.
Talbot Alice-Mary, Mealtime in Monasteries. The Culture of the Byzantine Refectory, [in:] Eat, Drink, and Be Merry (Luke 12:19). Food and Wine in Byzantium. Papers of the 37th Annual Spring Symposium of Byzantine Studies, in Honour of Professor A.A.M. Bryer, ed. L. Brubaker, K. Linardou, Aldershot 2007, s. 109–125.
Teall John L., The Grain Supply of the Byzantine Empire, 330–1025, „Dumbarton Oaks Papers” 13 (1959), s. 87–139.
Thorndike Lynn, Galen. The Man and His Times, „The Scientific Monthly” 14, 1 (1922), s. 83–93.
Toledo-Pereyra Luis H., Galen’s Contribution to Surgery, „Journal of the History of Medicine and Allied Sciences” 28, 4 (1973), s. 357–375.
Toussaint-Samat Maguelonne, Historia naturalna i moralna jedzenia, przeł. A.B. Matusiak, M. Ochab, Warszawa 2008.
Tsoukala Victoria, Cereal Processing and the Performance of Gender in Archaic and Classical Greece: Iconography and Function of a Group of Terracotta Statuettes and Vases, [in:] SOMA 2007. Proceedings of the XI Symposium on Mediterranean Archaeology, Istanbul Technical University, 24 and 29 April 2007, ed. Ç.Ö. Aygün, Oxford 2009, s. 387–395.
Urbainczyk Theresa, Theodoret of Cyrrhus. The Bishop and the Holy Man, Ann Arbor 2002.
Valamoti Soultana-Maria, Investigating the Prehistoric Bread of Northern Greece. The Archaeobotanical Evidence for the Neolithic and the Bronze Age, „Civilisations” 49, 1/2 (2002), s. 49–66.
Vööbus Arthur, History of Asceticism in the Syrian Orient. A Contribution to the History of Culture in the Near East, vol. II–III, Early Monasticism in Mesopotamia and Syria, Louvain 1960–1988.
Ware Kallistos, The Way of the Ascetics. Negative or Affirmative?, [in:] Asceticism, ed. V.L. Wimbush, R. Valantasis, New York–Oxford 1995, s. 3–15.
Whitby Michael, The Grain Trade of Athens in the Fourth Century BC, [in:] Trade, Traders, and the Ancient City, ed. H. Parkins, Ch. Smith, London–New York 1998, s. 99–124.
White Kenneth D., Cereals, Bread and Milling in the Roman World, [in:] Food in Antiquity, ed. J. Wilkins, D. Harvey, M. Dobson, Exeter 1995, s. 38–43.
White Chantel E., Makarewicz Cheryl A., Harvesting Practices and Early Neolithic Barley Cultivation at el-Hemmeh, Jordan, „Vegetation History and Archaeobotany” 21, 2 (2012), s. 85–94.
Wilkins John M., The Boastful Chef. The Discourse of Food in Ancient Greek Comedy, Oxford 2000.
Wilkins John M., Hill Shaun, Food in the Ancient World, Malden–Oxford 2006.
Willcox George, The Beginnings of Cereal Cultivation and Domestication in Southwest Asia, [in:] A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East, vol. I, ed. D.T. Potts, Oxford 2012, s. 163–180.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 376
Liczba cytowań: 0
