Teologia i antropologia w historiografii deuteronomicznej Rdz 1,1–4,1

Abstrakt

Sposób widzenia Boga, człowieka i świata, jaki prezentują opowiadania zawarte w Rdz 1–4, których autorami są w większości redaktorzy tradycji kapłańskiej Pięcioksięgu (P), występuje w całej historiografii ST20. Kluczowe zagadnienia opisywane przez autorów Rdz 1–4 powtarzają się później w historii zbawienia. Przykładem jest tu np. historia Kaina i Abla, której reminiscencje widać w historii synów Dawida Amnona i Absaloma (2Sm 13,23–34). Również motyw człowieka (Rdz 2,5–7) wziętego z ziemi i stworzonego w miejscu pustynnym i odludnym symbolizuje późniejszą historię całego ludu Izraela, który wzięty z Egiptu, jako prawdziwy lud Boży zostaje stworzony na pustkowiu i niejako na nowo z tej pustynnej ziemi. Istotny jest również motyw samego ogrodu dany w depozyt pierwszemu człowiekowi, który zostaje do niego uroczyście wprowadzony, i który żyje z jego owoców. Podobnie lud Izraela zostaje
wprowadzony do żyznego ogrodu, jakim jest ziemia Kanaan i korzysta obficiez jego owoców (Joz 1). Wraz z ogrodem pierwszy człowiek Adam otrzymał także w darze Prawo, które miało mu zapewnić życie: „A przy tym Pan Bóg dał człowiekowi taki rozkaz: «Z wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać według upodobania; ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz»” (Rdz 2,16–17). W ten sam sposób Mojżesz proklamował na Synaju słowo Jahwe Izraelowi, aby dać mu prawdziwe życie (Pwt 28)22.
Bardzo ważna, dla właściwego zrozumienia przesłania Rdz 1–3, jest również analiza terminologiczna. Tekst Rdz 2,15 używa czterech szczególnych czasowników: wziąć; umieścić; pracować; służyć; strzec, uważać; przestrzegać. Pierwsze dwa czasowniki opisują działanie Boga, kolejne dwa działanie człowieka. Obydwa czasowniki, które wskazują, jakie czynności charakteryzują poczynania człowieka, stanowią także podstawę terminologiczną teksów o przymierzu. Termin wziąć, który oznacza także tyle, co uwolnić, zabrać z niewoli, przypomina działanie Boga, który uwalnia (zabiera) swój lud z Egiptu i umieszcza w miejscu, w którym mieszkali wcześniej ojcowie (Ez 36,24). Czasownik nûh może oznaczać wprowadzać, a w tekstach opisujących wydarzenia po wyprowadzeniu z Egiptu, także złożyć w depozyt, dać posiadłość lub dać wytchnienie, wypocząć (Pwt 3,20). Teologia i antropologia w historiografii deuteronomicznej Rdz 1,1–4,1 25 Pozostałe dwa czasowniki w Rdz 2,15 pracowa i strzec charakteryzują się częstym użyciem zaimka osobowego rodzaju żeńskiego. W naszym tekście wpływa na to rzeczownik ogród, który w języku hebrajskim jest rodzaju żeńskiego. Poza tym terminy te stanowią podstawę terminologiczną tekstów liturgicznych w sensie „służyć Bogu” (Lb 3,7)23. Rzeczywistością, której należy strzec najbardziej i której należy bezwarunkowo służyć, jest przymierze i prawo. Obydwa te terminy są również rodzaju żeńskiego. Podstawowy słownik ST dotyczący przymierza zawartego między Jahwe a Izraelem uzupełniają dwa czasowniki występujące w tekście Rdz 3,10: „Usłyszałem Twój głos w ogrodzie, przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłemsię.” Słyszeć głos i bać się, odczuwać strach wraz z terminami wziąć; umieścić; pracować; słuzyć; strzec, uważać; przestrzegać konstytuują całą historię zbawienia. Adam – pierwszy człowiek w Rdz 3,10 ukazuje swoją postawą częste zachowanie człowieka, który odczuwa strach przed głosem, który słyszy, ale brak mu respektu i bojaźni przed prawem Boga.
Reasumując, można stwierdzić, że historia, jaka rozgrywa się w ogrodzie Eden, ma wiele punktów stycznych z Historią Deuteronomiczną (Pwt– 2 Krl). Tym samym opowiadanie zbliżone w swoim przekazie do literatury mądrościowej i poezji łączy się także z historiografią. Człowieka osadzony w Edenie jawi się jako figura typiczna, która utożsamia się z Izraelem bądź późniejszymi królami narodu wybranego. Co więcej, na zasadzie projekcji każdy człowiek może umieścić siebie historii Izraela i siebie w niej rozpoznać. Tym samym historia Izraela jest wzorem historii każdego narodu i każdej osoby ludzkiej.