Typologia postaci proroka Elizeusza we wczesnej tradycji monastycznej
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2024.003Słowa kluczowe
proroctwo, prorok Elizeusz, typologia biblijna, duchowość, literatura monastyczna, monastycyzmAbstrakt
Artykuł omawia kwestię rozumienia i praktycznego znaczenia proroctwa w starożytnym monastycyzmie w odniesieniu do postaci Elizeusza. Charyzmat prorocki był silnie zakorzeniony z środowisku ascetycznym. Starożytna literatura monastyczna odnotowuje działanie Ducha Świętego w kontekście ascetycznym. Dar proroctwa pojawia się u słynnych ascetów i mistrzów duchowych jako szczególna cecha. Biblijne postacie Eliasza i Elizeusza są postrzegane przez starożytnych mnichów jako „typy” i wzorce poszukujących doskonałego i duchowego życia (tj. „życia na wzór proroków”). Biografia proroka Elizeusza była wykorzystywana typologicznie w literaturze egzegetycznej, hagiograficznej i ascetycznej. Artykuł przedstawia także obecność innych darów duchowych (moc cudotwórcza i charyzmat „rozeznania serc”).
Bibliografia
Źródła
Ambrosius Mediolanensis, De Helia et ieiunio, red. C. Schenkl, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum [CSEL] 36/2. Tłumaczenie P. Jędrzejowski, Wien 1897, s. 411–465.
Ambrosius Mediolanensis, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. M. Adriaen, Corpus Christianorum. Series Latina [CCL] 14, Turnhout 1957, tł. W. Szołdrski, Ambroży, Wykład Ewangelii według świętego Łukasza, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy [PSP] 16, Warszawa 1977.
Ambrosius Mediolanensis, De mysteriis, De sacramentis, ed. B. Botte, Sources Chrétiennes [SCh] 25, Paris 1950, tł. L. Gładyszewski, w: Św. Ambroży z Mediolanu, Wyjaśnienie symbolu; O tajemnicach; O sakramentach, Źródła Myśli Teologicznej [ŹMT] 31, Kraków 2004.
Ambrosius Mediolanensis, Explanatio super psalmos, ed. M. Petschenig, CSEL 64, Wien 1919.
Ambroży z Mediolanu, św., O Eliaszu i poście, Vox Patrum 34–35 (1998), s. 471–500.
Antoninus Placentinus, Itinerarium, ed. P. Geyer, CCL 175, Turnholti 1965, s. 127–174, tł. P. Iwaszkiewicz, Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV–VIII w.), wstęp M. Starowieyski, Ojcowie Żywi [OŻ] 13, Kraków 1994, s. 237–273.
Aphraates, Les Exposés, ed. M.-J. Pierre, SCh 349, Paris 1988.
Apophthegmata Patrum, éd. J.-C. Guy, Un entretien monastique sur la contemplation, Recherches de Science Religieuse 50 (1962), s. 230–241, tł. S. Kur – M. Rymuza – M. Starowieyski: Apoftegmaty Ojców Pustyni, t. 3: Zbiory etiopskie (wybór), Mniejsze zbiory greckie, Zbiory łacińskie, oprac. M. Starowieyski – R. Zarzeczny, Źródła Monastyczne [ŹM] 56, Kraków – Tyniec 2011.
Apophthegmata Patrum, PG 65, 71–440, tł. M. Borkowska, Apoftegmaty Ojców Pustyni, t. 1: Gerontikon, Księga Starców, oprac. M. Starowieyski, ŹM 4, Kraków – Tyniec 2004.
Athanasius, Vita S. Antonii, SCh 400, tł. Z. Brzostowska, Św. Atanazy Aleksandryjski, Żywot świętego Antoniego; Św. Antoni Pustelnik, Pisma, Warszawa 1987.
Augustinus Hipponensis, De diversis quaestionibus ad Simplicianum, Patrologia Latina [PL] 40, 101–148, tł. S. Ryznar – J. Sulowski, PSP 48, Warszawa 1989, s. 131–192.
Augustinus Hipponensis, In I Joannis homiliae, ed. R. Willems, CCL 36, Turnhout 1954, 1–688, tł. W. Szołdrski – W. Kania, Św. Augustyn, Homilie na Ewangelię i Pierwszy List św. Jana, PSP 15/1–2, Warszawa 1977.
Barsabas, De Christo homilia, Patrologia Orientalis [PO] 41/2, 208–253.
Basilius Caesariensis, Regulae fusius tractatae, Patrologia Graeca [PG 31], 88 9A–1052 C, tł. J. Naumowicz, Św. Bazyli Wielki, Pisma Ascetyczne, t. 2, ŹM 6, Kraków 1995, s. 45–203.
Basilius Caesariensis, De Spiritu Sancto, ed. B. Pruche, SCh 17 bis; Paris 1968, tł. A. Brzóstkowska, Św. Bazyli Wielki, O Duchu Świętym, Warszawa 1999.
Consitutiones Apostolorum, Konstytucje Apostolskie, tł. S. Kalinkowski, układ i oprac. A. Baron ‒ H. Pietras, ŹMT 42 (Synodes et Collectiones Legum 2), Kraków 2007.
Constitutiones Apostolorum, ed. B. Metzger, SCh 320, Paris 1985, tł. S. Kalinkowski, Konstytucje Apostolskie, opr. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 42 – Synody i Kolekcje Praw 2, Kraków 2007.
Cyrillus Hierosolymitanus, Catecheses, ed. A. Piédagnel, SCh 126, Paris 1966, tł. W. Kania: Św. Cyryl Jerozolimski, Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, BOK 14, Kraków 2000.
Cyrillus Scythopolitanus, Vitae monachorum Palestinae, w: E. Schwartz, Kyrillos von Skythopolis, Leipzig 1939; tł. E. Dąbrowska, Cyryl ze Scytopolis, Żywoty mnichów palestyńskich, Kraków 2011.
Gregorius Magnus, Dialogorum libri quattuor, ed. A. de Vogüé, SCh 251; 260; 265, Paris 1978–1980, tł. E. Czerny – A. Świderkówna, Grzegorz Wielki, Dialogi, ŹM 23, Kraków 2007.
Hieronymus Stridonensis, Epistulae, ed. I. Hilberg, CSEL 54, Wien – Leipzig 1910, tł. J. Czuj – M. Ożóg, Hieronim, Listy, t. 1–5, opr. H. Pietras, ŹMT 54–55, 61; 63; 68, Kraków 2010–2013.
Hieronymus, Epistulae, tł. J. Czuj, Hieronim ze Strydonu, Listy (131–156), t. 4, red. M. Ożóg, ŹMT 68, Kraków 2013.
Hilarius Pictaviensis, De Trinitate, ed. P. Smulders, CCL 62–62A, Turnhout 1979–1980, tł. E. Stanula, Św. Hilary z Poitiers, O Trójcy Świętej, PSP 69, Warszawa 2005.
Historia ecclesiastica Zachariae rhetori vulgo adscripta, ed. E. W. Brooks, t. 1–2, Louvain 1919.
Irenaeus, Adversus haereses I, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau, SCh 264, Paris 1979.
Irenaeus, Adversus haereses, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, SCh 293–294, Paris 1982.
Jacob of Sarug’s Homilies on Elisha, transl. J.J. – S.A. Kaufman, Piscataway (NJ) 2010.
Joannes Cassianus, Collationes Patrum, éd. E. Pichery, SCh 42, 54, 64, Paris 1955– 1959, tł. A. Nocoń, Jan Kasjan, Rozmowy z Ojcami, t. 1: Rozmowy I–X, ŹM 28, Kraków 20072; t. 2: Rozmowy XI–XVII, ŹM 70, Kraków 2015; A. Wilczyński, Rozmowy XVIII–XXIV, ŹM 80, Kraków 2017.
Justinus, I–II Apologia pro Christianis, PG 6, 441–470; tł. L. Misiarczyk: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012.
Justinus, I–II Apologia, ed. M. Marcovich, Iustini Martyris, Apologiae pro Christianis, Dialogus cum Tryphone, PTS 38; 47, Berlin – New York 1994; 1997, tł. L. Misiarczyk, Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia, Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, 136, 147, 150, Paris 1967–1969, tł. S. Kalinkowski: Orygenes, Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, I–II, SCh 252–253, Paris 1978; III–IV, SCh 268–269, Paris 1980, tł. S. Kalinkowski: Orygenes, O zasadach, ŹMT 1, Kraków 1996.
Origenes, Homiliae in Lucam, ed. H. Crouzel – F. Fornier – P. Perichon, SCh 87, Paris 1962, tł. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Ewangelii św. Łukasza, PSP 36, Warszawa 1986.
Pachomiana latina, ed. A. Boon, Bibliothèque de la Revue d’histoire ecclésiastique 7, Louvain 1932, tł. A. Bober – W. Miliszkiewicz – M. Starowieyski, Pachomiana latina, red. M. Starowieyski, ŹM 11, Kraków 1996.
Palladius, Historia Lausiaca, t. 1–2, ed. C. Butler, Texts and Studies 6, Cambridge 1898–1904, tł. S. Kalinkowski, Opowiadania dla Lausosa, Kraków 1996.
Patres Apostolici, ed. F.X. Funk, Opera Patrum Apostolicorum, t. I, Tubingae 1887, tł. A. Świderkówna, Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, Biblioteka Ojców Kościoła [BOK] 10, Kraków 1998.
Sedulius Caelius, Opera omnia, Seduliusz, Dzieła wszystkie, tł. H. Wójtowicz, Lublin 1999.
Sinuthii archimandritae vita et opera omnia, ed. J. Leipoldt, W. Crum, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium [CSCO] 2.1 (Scriptores Coptici), Paris 1906.
Sulpicius Severus, Vita Martini Turonensis, PL 20, 159–176, tł. P.J. Nowak, Sulpicjusz Sewer, Pisma o św. Marcinie z Tours, ŹM 8, Tyniec 2012.
Theodoretus Cyrensis, Historia religiosa, éd. P. Canivet – A. Leroy-Molinghen, SCh 234, 257, Paris 1977–1979; tł. K. Augustyniak, Teodoret z Cyru, Dzieje miłości Bożej. Historia mnichów syryjskich, M 7, Kraków 1994.
Vitae monachorum Palestinensium, ed. E. Schwartz, TU 49/2, Leipzig 1939.
Opracowania
Augustinus-Lexikon, edited by Cornelius Mayer, Karl H. Chelius, t. 1–2, Basel–Stuttgart 1986–1996.
Avioz, Michael. 2006. “The Book of Kings in Recent Research (Part II).” Currents in Biblical Research 5(1): 11–57. https://doi.org/10.1177/1476993X06068698.
Battenfield, James K. 1988. “YHWH’s Refutation of the Baal Myth through the Actions of Elijah and Elisha.” In Israel’s Apostasy and Restoration, Essays in Honor of Roland K. Harrison, edited by Avraham Gileadi, 19–37. Grand Rapids: Baker Book House.
Bernardino, Angelo Di. 2008. “Sale.” NDPAC, t. 3, kol. 4662. Genova–Milano.
Beschin Guiseppe. 1983. S. Agostino. Il significato dell’amore. Rzym: Città nuova.
Chialà, Sabino. 2022. Perła o wielu blaskach. Lektura Pisma Świętego w oparciu o ojców syryjskich. Tłumaczenie Stanisław Basista, Kraków: Wydawnictwo Bratni Zew.
Colombás, García M. 1974. El monacato primitivo, t. 2. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos (376).
De Margerie, Bertrand. 1983. Introduzione alla storia dell’esegesi. Padri greci e orientali, vol. I. Città di Castello.
Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie [DACL], edited by F. Cabrol, H. Leclercq, t. 1–15. Paris 1924–1953.
Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique [DSp], ed. M. Viller, Paris 1937.
Dideberg, Dany.1986a. “Amor.” In Augustinus-Lexikon. Vol. 1: Aaron–Conversio, 294–300. Basel–Berlin: Schwabe Verlag.
Dideberg, Dany. 1986b. “Caritas.” In Augustinus-Lexikon. Vol. 1: Aaron–Conversio, 730–743. Basel–Berlin: Schwabe Verlag.
Dideberg, Dany. 1996. “Dilectio.” In Augustinus-Lexikon. Vol. 2: Cor–Fides, 435–453. Basel–Berlin: Schwabe Verlag.
Füglister, N. 1973. “L’expérience de Dieu dans et selon l’Écriture: le prophète comme un prototype.” In L’expérience de Dieu dans la vie monastique. Abbaye Sainte-Marie de la Pierre-qui-vire: Les Presses Monastiques.
Gaster, Theodor H. 1969. Myth, Legend, and Custom in the Old Testament. A Comparative Study with Chapters from Sir James G. Frazer’s Folklore in the Old Testament. New York: Harper Row.
Ginzberg, Louis. 2007. The Legends of the Jews, t. 4. Teddington: Book Jungle.
Harmless, William. 2009. Chrześcijanie pustyni. Wprowadzenie do literatury wczesnego monastycyzmu. Tłumaczenie Maria Höffner. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Homerski, Józef. 1995. „Elizeusz.” W Encyklopedia Katolicka, edited by R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, t. 4. Lublin: Wydawnictwo: TN KUL.
Jacniacka, Maria. 1995. “Elizeusz: 2.” W Encyklopedia Katolicka, edited by R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, t. 4. Lublin: Wydawnictwo: TN KUL.
Johnson, Scott Fitzgerald. 2017. “Biblical Historiography in Verse Exegesis: Jacob of Sarug on Elijah and Elisha.” In Literature, Rhetoric, and Exegesis in Syriac Verse, edited by Jeffrey Wickes and Kristian Heal, Studia Patristica, 78(4): 99–106.
Jotischky, Andrew. 2002. The Carmelites and Antiquity, Mendicants and their Pasts in the Middle Ages. Oxford: Oxford University Press.
Kaswalder, Pietro Alberto. 2002. Onomastica Biblica. Fonti scritti e ricerca archeologica. SBF Collectio Minor 50. Jerusalem: Franciscan Print. Press.
Kaufman, Stephen. 2010. Jacob of Sarug's Homilies on Elisha (Texts from Christian Late Antiquity) (English and Hebrew Edition). Piscataway Township, New Jersey: Gorgias Press.
Krueger, Derek. 2004. Writing and Holiness. The Practice of Authorship in the Early Christian East. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Lasine, Stuart. 2004. “Matters of Life and Death: The Story of Elijah and the Widow's Son in Comparative Perspective.” Biblical Interpretation 12(2): 117–144.
Łach, Józef Błażej. 1987. Bóg-Zbawca w biblijnych opowiadaniach o Elizeuszu. Szczecin-Warszawa.
Nuovo dizionario patristico e di antichitá cristiane [NDPAC], ed. A. Di Berardino, t. 1–3, Genova – Milano 2006–2008.
Paczkowski, Mieczysław C. 1997., “Lo Spirito della profezia nel monachesimo antico.” Liber Annuus SBF 47: 171–208.
Paczkowski Mieczysław C. 1998. „«Duch Święty – Paraklet» w interpretacji wczesnochrześcijańskiej.” Quaestiones selectae 7: 61–78.
Paczkowski, Mieczysław C. 2015. “Przejście Izraelitów przez Jordan (Joz 3–4) w interpretacji patrystycznej.” Biblica et Patristica Thoruniensia 8(4): 39–73. https://doi.org/10.12775/BPTh.2015.025.
Piccirillo, Michele. 2008. La Palestina Cristiana. I–VII secolo. Bologna: EDB.
Poirot, Eliane. 1998. Les prophètes Elie et Elisée dans la littérature chrétienne ancienne. Abbaye de Bellefontaine: Brepols.
Rofé, Alexander. 1970. “The Classification of the Prophetical Stories.” Journal of Biblical Literature 89(4): 427–440.
Shemesh, Yael. 2008. “The Elisha Stories as Saints’ Legends.” Journal of Hebrew Scriptures 8(5): 1–38.
Simonetti, Manlio. 2000. Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej. Tłumaczenie Tomasz Skibiński. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Stone, Michael E. 1986. “Holy Land Pilgrimage of Armenians before the Arab Conquest.” Revue Biblique 93(1): 93–110.
Van Parys, Michel. 1988. “Abba Silvain et ses disciples.” Irénikon 61: 315–330.
Welzen, Huub. 2010. “Exegetical analyses and spiritual readings of the story of the annunciation (Luke 1:26–38).” Acta Theologica 31(1): 21–36. https://doi.org/10.4314/actat.v31i1S.3.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Mieczysław Celestyn Paczkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 214
Liczba cytowań: 0
