San Girolamo e il presunto millenarismo di Apollinare di Laodicea

Mieczysław Celestyn Paczkowski

doi:10.12775/BPTh.2023.002

Autor

Mieczysław Celestyn Paczkowski Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.Wydział Teologiczny https://orcid.org/0000-0002-4045-2314

DOI:

https://doi.org/10.12775/BPTh.2023.002

Słowa kluczowe

Hieronim (św.), Apolinary z Laodycei, milenaryzm, eschatologia, literatura patrystyczna

Abstrakt

Św. Hieronim polemizował z koncepcjami millenarystycznymi przy rożnych okazjach. Przede wszystkim jednak jego argumenty były skierowane przeciwko judaizującym tendencjom w egzegezie i autorom, którzy w nieuzasadniony sposób wykorzystywali biblijne koncepcje i obrazy. Millenaryzm miał dłuższy żywot na Zachodzie niż na Wschodzie. Szczególny jest przypadek Apolinarego z Laodycei, posądzanego o wyznawanie chiliazmu. Jest to jednak mało znaczący element w całości jego doktryny. Co ciekawe jednak, uznaje się biskupa Laodycei za ostatniego przedstawiciela chiliazmu na Wschodzie, o którym przekazano informacje. Mimo preferowania dosłownej egzegezy przez Apolinarego, która mogła być inspirowana przekonaniami chiliastycznymi, nie dawał on Hieronimowi powodów do ostrych krytyk antymillenarystycznych. Jednak niektóre stronice dzieł Apolinarego wskazują na to, że z rożnych powodów był on zaangażowany w dyskusję tego typu. Hieronim w sposób bardzo oszczędny wskazuje na błędy biskupa Laodycei. Powodem przywoływania wątków millenarystycznych była być może spora popularność tematyki eschatologicznej w przepowiadaniu. Dzięki temu Apolinary mógł zdobyć zwolenników dla swojej doktryny chrystologicznej. W dużym jednak stopniu można dostrzec tutaj dziedzictwo tradycji egzegezy dosłownej. Tematyka milenaryzmu przypisywanego Apolinaremu z Laodycei wydaje się do tej pory mało zbadana, także jeśli chodzi o dyskusje podejmowane z nim przez Strydończyka.

Biogram autora

Mieczysław Celestyn Paczkowski - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.Wydział Teologiczny

Zatrudniony w Katedrze Teologii Historycznej WT UMK w Toruniu. Publikuje prace z zakresu patrologii, historii egzegezy (okres patrystyczny), teologii i historii chrześcijańskiego Wschodu oraz palestynologii. Wykładał w Jerozolimie, Rzymie oraz w Polsce. Współpracował w wydaniu pozycji zbiorowych: Non cesso gratias agere Deo et hominibus, Kraków-Warszawa 2013, Drogi nadziei, Toruń 2015.

Bibliografia

Fonti

Athanasius Alexandrinus, Orationes contra Arianos. Patrologiae cursus completus. Series Graeca [= PG] 26, ed. J.P. Migne, Paris 1857, col. 12 A–525 A.

Basilius, Lettres, t. 1-3, ed. Y. Courtonne, Paris 1957-1966, trad. it. in: Basilio di Cesarea, Le lettere, Corona Patrum 11, a cura di M. Forlin Patrucco, Torino 1983.

Epiphanius, Panarion III, Die Griechischen Christlichen Schriftsteller [= GCS] 64, ed. J. Dummer, Berlin–Leipzig 1985.

Eusebius Caesarensis, Historia Ecclesiastica V-VII, Sources Chrétiennes [= SCh] 41, ed. G. Bardy, Paris 1984 [repr.], trad. it. in: Eusebio di Cesarea, Storia Ecclesiastica e i Martiri della Palestina, a cura di G. Del Ton, Roma-Paris-Tournai-New York 1964.

Gregorius Nazianzenus, Carmina II, PG 37, col. 1029-1166.

Gregorius Nazianzenus, Epistulae, SCh 208, ed. P. Gallay, M. Jourjon, Paris 1974.

Gregorius Nazianzenus, Orationes, 4-5, SCh 309, ed. J. Bernardi, Paris 1984; 27-31, SCh 250, ed. P. Gallay, Paris 1978; 32-37, SCh 318, ed. P. Gallay, C. Moreschini, Paris 1985.

Gregorius Nyssenus, Epistulae, PG 46, col. 999-1108.

Hieronymus, Commentarii in Danielem, Corpus Christianorum Series Latina [= CCL] 75, ed. F. Glorie, Turnhout 1964.

Hieronymus, Commentarii in Esaiam, CCL 73- 73A, ed. M. Adriaen et al., Turnhout 1963, trad. it. in: Girolamo, Commento a Isaia, Opere di Girolamo, vol. I-IV, ed. R. Maisano, Roma 2013-2015.

Hieronymus, Commentarii in Hiezechielem, CCL 75, ed. F. Glorie, Turnhout 1964.

Hieronymus, Commentarii in Oseam, CCL76, ed. M. Adriaen, Turnhout 1969, trad it. in: Commenti ai profeti minori. Commenti ai profeti Malachia e Osea, Opere di Girolamo vol. VIII/4, a cura di C. Moreschini, R. Maisano, Roma 2020.

Hieronymus, Commentarii in prophetas minores, CCL 76, ed. M. Adriaen, D. Vallarsi, Turnhout 1970, trad. it. in: Commenti ai profeti minori, Opere di Girolamo vol. VIII/1-5, a cura di C. Moreschini, R. Maisano, Roma 2018-2021.

Hieronymus, Commentariorum in Matheum libri IV, CCL 77, ed. M. Adriaen, D. Hurst, Turnhout 1969.

Hieronymus, De viris inlustribus, Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur 14, ed. E. Cushing Richardson, Leipzig – Berlin 1896, trad it. in: Gerolamo. Gli uomini illustri. De viris illustribus, Biblioteca patristica 12, a cura di A. Ceresa–Gastaldo, Firenze 1988.

Hieronymus, Epistulae, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum [= CSEL] 54, ed. I. Hilberg, Wien–Leipzig 1910, trad. it. in: San Girolamo, Le Lettere, vol. I-IV, a cura di S. Cola, Roma 1996-1997 [nuova ed. riveduta e ampliata].

Irenaeus, Contre les hérésies: Livre V, SCh 153. ed. A. Rousseau, L. Doutreleau, C. Mercier, Paris 1969, trad. it. in: Ireneo di Lione, Contro le eresie e gli altri scritti, a cura di E. Bellini, Milano 1981.

Iustini Martyris Dialogus cum Tryphone, Patristische Texte und Studien 47, ed. M. Marcovich, Berlin 1997.

Lucipher de Calaris, Epistula pro Sancto Athanasio, Patrologiae cursus completus. Series Latina [= PL 13], ed. J.P. Migne, Paris 1878, col. 817 C–935 A.

Mai A., G. Cozza-Luzi, Nova Patrum Bibliotheca, 7: pars 2: Origenis, Didymi, Hippolyti, Apollinaris, Polychronii scholia in Proverbia, Esaiam, et Ezechielem cum Didymi uberioribus in Psalmos, Roma 1854.

Origenes, De principiis II, SCh 152, ed. H. Crouzel, M. Simonetti, Paris1978, trad. it. in: I Principi di Origene, a cura di M. Simonetti, Classici delle religioni UTET, Torino 1968.

Origenes, Contra Celsum, I-II. SCh 132, ed. M. Borret. Paris 1967, trad. it. in: Contro Celso di Origene, a cura di A. Colonna, Classici delle religioni UTET, Torino 1971.

Quinti Septimi Florentis Tertulliani Opera, CCL 1 A, ed. E. Dekkers, Turnhout 1954, trad. it. in: Tertulliano, Contro Marcione. Libri I–III, a cura di C. Moreschini, Roma 2014.

Theodoretus, Epistolae, PG 83, col. 1171-1492.

Theodoretus, Haereticarum fabularum compendium, PG 83, col. 335-556.

Theodoretus, Historia ecclesiastica, GCS (Neue Folge) 64, Band 5, ed. L. Parmentier, G. C. Hansen. Berlin 2009.

Theodoretus, Interpretatio in Ezechielem, PG 81, col. 807-1256.

Victorini episcopi Petavionensis Opera, CSEL 49, ed. J Haussleiter, Wien – Leipzig 1916 [repr. New York-London, 1965].

Studi

Ashby G.W., Theodoret of Cyrrhus as exegete of the Old Testament, Grahamstown 1972.

Bagatti B., The Church from the Circumcision. History and Archaeology of the Judaeo-Christians, Collectio minor Studium Biblicum Franciscanum 2, transl. E. Hoade, Jerusalem 1984.

Curti C., Girolamo e il millenarismo di Vittorino di Petovio, Annali di Storia dell’esegesi 15 (1998), n. 1, p. 191-203.

Curti C., Il regno millenario in Vittorino di Petovio, Augustinianum 18 (1978), n. 3, p. 419-433.

Dulaey M., Jérôme, Victorin de Poetovio et la millénarisme, in: Jérôme entre l’Occident et l’Orient. XVIe centenaire du départ de saint Jérôme de Rome et de son installation à Bethléem. Actes du colloque de Chantilly, septembre 1986 (Études Augustiniennes), publiés par Y.-M. Duval, Paris 1988, p. 83-98.

Duval Y.-M., Jérome et les prophètes. Histoire, prophétie, actualité, et actualisation dans les «Commentaires de Nahum, Michée, Abdias et Joél, Vetus Testamentum 36 (1985 – suppl. IOSOT XI Congress), p. 108-131.

González Salinero R., Biblia y polémica antijudía en Jerónimo, Textos y estudios „Cardenal Cisneros,” n. 70, Madrid 2003.

Guinot J.N., Théodoret et le millénarisme d’Apollinaire, Annali di Storia dell’esegesi 15 (1998), n. 1, p. 153-180.

Jay P., Jérôme auditeur d’Apollinaire de Laodicée à Antioche, Revue des Études Augustinienne et Patristiques 20 (1974), n. 1-2, p. 36-41.

Jay P., L’exégèse de saint Jérôme d’après son „Commentaire sur Isaïe”, Collection des Études Augustiniennes. Série Antiquité 108, Paris 1985.

Jeanjean B., Saint Jérôme et l’hérésie, Collection des Études Augustiniennes. Série Antiquité 161, Paris 1999.

Kannengiesser C., Apollinare di Laodicea, in: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, vol. 1, a cura di, A. Di Berardino, Genova 2006, col. 417-421.

Mazzucco C., Pietrella E., Il rapporto tra la concezione del millennio dei primi autori cristiani e l’Apocalisse di Giovanni, Augustinianum 18 (1978), p. 29-45.

Mazzucco C., La Gerusalemme celeste dell’„Apocalisse” nei Padri, in: La dimora di Dio con gli uomini” (Ap 21,3): Immagini della Gerusalemme celeste dal III al XIV secolo, a cura di M.L. Gatti Perer, C.M. Martini, Milano 1983, p. 49-75.

Monaci A., Apocalisse ed escatologia nell’opera di Origene, Augustinianum 18 (1978), p. 139-151.

Mühlenberg E., Apollinaris von Laodicea, Göttingen 1969.

Nautin P., Prinzivalli E., Dionigi di Alessandria, in: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, vol. 1, a cura di, A. Di Berardino, Genova 2006, col. 1431-1432.

Newman H., Jerome’s Judaizers, Journal of Early Christian Studies 9 (2001), n. 4, p. 421-452.

Norelli E., Il duplice rinnovamento del mondo nell’escatologia di S. Ireneo, Augustinianum 18 (1978), n. 1 89-106.

Norris R., Manhood and Christ. A study in the Christology of Theodore of Mopsuestia, Oxford 1963.

O’Connell J.P., The eschatalogy of Saint Jerome, Mundelein 1948.

Paczkowski M.C., Alcuni aspetti teologici dell’Apocalisse in Vittorino di Petovio, Biblica et Patristica Thoruniensia 5 (2012), p. 175-206.

Paczkowski M.C., Girolamo e la polemica antiapollinarista, Antonianum 79 (2004), n. 3, p. 473-504.

Perrone L., „Four Gospels, Four Councils” – One Lord Jesus Christ. The Patristic Developments of Christology within the Church of Palestine, Liber Annuus SBF 49 (1999), p. 357-96.

Prinzivalli E., Il millenarismo in Oriente da Metodio ad Apollinare, Annali di Storia dell’esegesi 15 (1998), n. 1, p. 125-51.

Riedmatten de H., La christologie d’Apollinaire de Laodicée, in: Papers Presented to the Second International Conference on Patristic Studies Held at Christ Church, Oxford, 1955, Studia Patristica 64, ed. F. Leslie Cross, K. Aland, Berlin 1957, p. 208-234.

Romero Pose E., Apocalisse, in: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, vol. 1, a cura di A. Di Berardino, Genova 2008, col. 388-389.

Simonetti M., Il millenarismo cristiano dal I al V secolo, Annali di storia dell’esegesi 15 (1998), n. 1, 7-20.

Simonetti M., Sulle fonti del Commento a Isaia di Girolamo, Augustinianum 24 (1984), p. 451-469.

Simonetti M., Lettera e/o allegoria. Un contributo alla storia dell’esegesi patristica, Studia Ephemeridis „Augustinianum” 23, Roma 1985.

Steinmann J., Saint Jerome, London 1959.

Testa E., La Nuova Sion, Liber Annuus SBF 22 (1972), p. 48-73.

Valeriani E., Teodoro di Eraclea, in: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, vol. 3, a cura di A. Di Berardino, Genova 2010, col. 5247-5249.

Vianès-Abou Samra L., L’eschatologie d’Apollinaire de Laodicée à travers les Fragments sur les Psaumes, Annali di Storia dell’esegesi 21 (2004), n. 1, p. 331-371.

Św. Hieronim i domniemany millenaryzm Apolinarego z Laodycei

Autor

DOI:

Słowa kluczowe

Abstrakt

Biogram autora

Mieczysław Celestyn Paczkowski - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.Wydział Teologiczny

Bibliografia

Pobrania

Opublikowane

Jak cytować

Numer

Dział

Licencja

Statystyki

ISSN/eISSN

Wyszukiwanie

Przeglądaj

Użytkownik

Aktualny numer

Newsletter

Język / Language

Tagi