Odbudowa Raciborza i Gliwic po II wojnie światowej – poszukiwanie stylu narodowego?

Abstract

Artykuł obiera sobie za punkt wyjścia tezę postawioną przed kilkoma laty przez polsko-niemieckiego historyka sztuki Tomasza Torbusa, jakoby odbudowa starówek miast historycznych na tak zwanych Ziemiach Odzyskanych po 1945 roku była utrzymana w duchu kontynuacji poszukiwań stylu narodowego, podjętych jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym. Zachowane w Państwowym Archiwum w Katowicach rysunki architektoniczne wykonywane w zajmującym się odbudową miast górnośląskich biurze „Miastoprojekt Katowice” potwierdziły stosowanie rozwiązań, które polegały na celowym eliminowaniu projektów nawiązujących do pierwotnej zabudowy. Zarówno w Raciborzu, jak też w Gliwicach, przyjęto do realizacji projekty stosujące motyw attyki, w istocie już przed wojną uznawanej za cechę architektury polskiej. Jak się wydaje, miało to jeszcze dodatkowy aspekt. Decydenci odpowiedzialni za odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych opierali swoje postanowienia na doradztwie zespołu historyków sztuki, którzy ze względu na osobiste zainteresowania badawcze preferowali renesans, manieryzm i barok, odrzucając potępiany w ich czasach za zamiłowanie do profuzji dekoracji okres historyzmu. Można więc założyć, że typowa dla czasów socrealizmu manierystyczna stylistyka rekonstruowanych starówek miast górnośląskich jest wynikiem wielu złożonych czynników, które często wynikały z subiektywnych upodobań konserwatorów określających prerogatywy polityczne w tym zakresie.