Tortury i poniżające kary w prawie wojskowym w Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle krajów środkowoeuropejskich w XVII i XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2025.003Słowa kluczowe
Rzeczpospolita Obojga Narodów; Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego; prawo wojskowe; tortury; kary poniżająceAbstrakt
W XVIII wieku zakończył się proces tworzenia i ewolucji prawa wojskowego w Europy. We wszystkich krajach europejskich, także w Polsce, opracowano regulacje, które zawierały identyczne lub zbliżone do siebie katalogi typowych przestępstw oraz grożących za nie kar. Dopuszczały one możliwość stosowania tortur w trakcie prowadzenia postępowania i przy wymierzaniu kar. Wiele z nich – na przykład kara śmierci połączona z ćwiartowaniem i paleniem, mutylacja, piętnowanie oraz różne formy chłosty – miały charakter kar okrutnych i poniżających.
Bibliografia
Bibliografia / Bibliografie / Bibliography
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Roskie, Sign. Korespondencja, box 19, ms. 1 and Suplement ms. 10, 11, 12, 13, 14 and Sign. Militaria, box 6.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Archiwum Sanguszków, Sign. Podhorce I, ms 93 and Sign. Podhorce II, ms. 70; ms. 120.
Hauptstaatarchiv Stuttgart: Sign. A 28.
Sächsische Staatsarchiv. Hauptstaatsarchiv Dresden: Sign. 11254, ms. 504.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
Artykuły Woyskowe = Kriegs-Artikel. 1775.
Brodowski, Samuel: Corpus iuris militaris Polonicum. 1753.
Brzezina, Maria (ed.): Hieronima Floriana Radziwiłła diariusze i pisma różne. 1998.
Ciesielski, Tomasz: Artykuły wojenne dla artylerii koronnej Augusta III z 1737 r., in: Miscellanea Historico-Iuridica, 15/1. 2016, pp. 95–116.
Dernałowicz, Maria (ed.): Kitowicz, Jędrzej: Opis obyczajów za panowania Augusta II. 1985.
Kraszewski, Józef Ignacy (ed.): Pamiętniki Jan Duklana Ochockiego, 1. 1857.
Kutrzeba, Stanisław (ed.): Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku. 1937.
Lünig, Johann Christian (ed.): Corpus iuris militaris, 1–2. 1723.
Niemcewicz, Jan Ursyn (ed.): Dyarusz Bogusława Kazimierza Maszkiewicza, in: Niemcewicz, Jan Ursyn: Zbiór pamiętników o dawnej Polszcze, 5. 1840.
Organiściak, Wojciech (ed.): Artykuły wojenne króla Augusta III, in: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Z Dziejów Prawa, 3. 2010, pp. 177–185.
Raczyński, Edward (ed.), Bunt Hajdamaków na Ukrainie r. 1768 opisany przez Lippomana i dwóch bezimiennych. 1854.
Literatura / Literatur / Literature
Błaszczyk, Grzegorz: Artykuły wojskowe i ich rola dla ustroju polskich sił zbrojnych i prawa wojskowego (do końca XVII wieku), in: Błaszczyk, Grzegorz: Wybrane prace z lat 1978–2020. 2023, pp. 401–434.
Błaszczyk, Grzegorz: Ustawy i artykuły wojskowe Polski i Litwy do 1569 roku, in: Błaszczyk, Grzegorz: Wybrane prace z lat 1978–2020. 2023, pp. 435–505.
Burschel, Peter: Die Erfindung der Desertion: Strukturprobleme in deutschen Söldnerheeren des 17. Jahrhunderts, in: Bröckling, Ulrich / Sikora Michael (eds.): Armeen und ihre Deserteure, Vernachlässigte Kapitel einer Militärgeschichte der Neuzeit. 1998, pp. 72–85.
Ciesielski, Tomasz: Armia koronna w czasach Augusta III. 2009.
Ciesielski, Tomasz: Okrucieństwo konfliktów polsko-kozackich w XVII i XVIII w., in: Franz, Maciej / Pilarczyk, Zbigniew (ed.): Barbarzyńcy u bram. 2012, pp. 354–380.
Ciesielski, Tomasz: Samuel Brodowski – kodyfikator prawa wojskowego w czasach panowania Augusta III, in: Kozerska, Ewa / Maciejewski, Marek / Stec, Piotr (eds.): Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu. 2015, pp. 399–420.
Corvisier, André: Armies and Societies in Europe 1494–1789. 1979.
Duffy, Christopher: The Army of Frederick the Great. 1974.
Duffy, Christopher: The Army of Maria Theresa. The Armed Forces of Imperial Austria, 1740–1780. 1977.
Duffy, Christopher: The Military Experience in the Age of Reason. 1998.
Ermakow, Otto: Von “rasenden Kriegsheeren” und “gutter Manneszucht”. Zur Gewaltkultur der russischen und österreichischen Armee im Siebenjährigen Krieg (1756–1763), in: Aschmann, Birgit / Behrends, Jan C. / Neitzel, Sönke / Pschichholz Christin (eds.): “When you catch one kill him slowly”. Militärische Gewaltkulturen von der Frühen Neuzeit bis zum Zweiten Weltkrieg. 2024, pp. 158–181.
Heuke, Julius: Ueber das Heerwesen des Hochstifts Würzburg im 18 Jahrhundert, in: Darstellungen aus der Bayerischen Kriegs und Heeresgeschichte, 7. 1898.
Hochedlinger, Michael: Austria's wars of emergency. War, State, and Society in the Habsburg Monarchy 1683–1797. 2003.
Jany, Curt: Geschichte der Preußischen Armee von 15. Jahrhundert bis 1914, 2: Die Armee Friederichs des Großen 1740–1763. 1967.
Kamiński, Jan: Historia sądownictwa wojskowego w dawnej Polsce. 1928.
Kania, Leszek: Przegląd i charakterystyka źródeł wojskowego prawa karnego w dawnej Polsce na tle dziejów polskich sił zbrojnych (do 1795 r.). Rys prawno-historyczny, in: Studia Lubuskie. Prace Instytutu Prawa i Administracji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie, 1. 2005, pp. 31–51.
Koranyi, Karol: Z badań nad polskimi i szwedzkimi artykułami wojskowymi XVII stulecia, in: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, 1. 1938, pp. 272–287.
Kroll, Stefan: Soldaten im 18. Jahrhundert zwischen Friedensalltag und Kriegserfahrung, Lebenswelten und Kultur in der kursächsischen Armee 1728–1796. 2006.
Łopatecki, Karol: “Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku. 2012.
Łopatecki, Karol: Discipline in Polish-Lithuanian cavalry units during battles in the early modern period, in: Open Military Studies, 1. 2020, pp. 44–61.
Lohsträter, Kai: Militär und Recht vom 16. bis 19. Jahrhundert: Ergebnisse und Perspektiven, in: Nowosadtko, Jutta / Klippel, Diethelm / Lohsträter, Kai (eds.): Militär und Recht vom 16. bis 19. Jahrhundert. Gelehrter Diskurs – Praxis – Transformationen. 2016, pp. 9–27.
Lynn, John A.: Giant of the Grand Siècle. The French Army, 1610–1715. 1998.
Mitterecker, Thomas: Die Soldatesca des Erzstiftes Salzburg. 2010.
Möbius, Katrin / Möbius, Sascha: Prussian Army, Soldiers and the Seven Year’s War. The Psychology of Honor. 2020.
Organiściak, Wojciech: Artykuły wojenne Augusta III Sasa z 1749 roku, in: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Z Dziejów Prawa, 3. 2010, pp. 163–176.
Organiściak, Wojciech: Kodeksy wojskowe w Polsce roku 1775. 2001.
Parker, Geoffrey: The Etiquette of Atrocity: The Laws of War in Eary Modern Europe, in: Parker, Geoffrey: Empire, War and Faith in Early Modern Europe. 2003, pp. 143–168.
Pietrzak, Jerzy: Piekarski Michał, in: Polski Słownik Biograficzny, 26. 1981, pp. 73–74.
Rachuba, Andrzej, Konfederacja Kmicicowska i Związek Braterski wojska litewskiego w latach 1660–1663. 1989.
Rischke-Neß, Janine: Subjektivierungen und Kriminalitätsdiskurse im 18. Jahrhundert. Preußische Soldaten zwischen Norm und Praxis. 2021.
Schuster, Oskar Wilhelm / Franke, Friedrich August: Geschichte der sächsischen Armee von deren Errichtung bis auf die neueste Zeit, 1–2. 1885.
Sikora, Michael: Das 18. Jahrhundert: Die Zeit der Deserteure, in: Bröckling, Ulrich / Sikora, Michael (eds.) Armeen und ihre Deserteure, Vernachlässigte Kapitel einer Militärgeschichte der Neuzeit. 1998, pp. 76–111.
Sowa, Jan Jerzy: Wojskowa Temida. Dyscyplina i sądownictwo wojskowe w Koronie w doboe wojen tureckich w drugiej połowie XVII wieku. 2021.
Spring, Laurence: The First British Army, 1624–1628, The Army of the Duke of Buckingham. 2016.
Stadlinger, Leo Ignaz: Geschichte des Württembergischen Kriegswesens von der frühesten bis zur neuesten Zeit. 1856.
Staudinger, Karl: Geschichte des Kurbayerischen Heeres, 1–3. 1901, 1904, 1908.
Storrs, Christopher: Military Justice in Early Modern Europe, in: Maffi, David (ed.): Tra Marte e Astrea, Giustizia e giurisdizione militare nell’Europra della prima età moderna (secc. XVI–XVIII). 2012, pp. 11–41.
Wagner, Marek: Prawa i obowiązki oficerów armii koronnej w drugiej połowie XVII w. Ze studiów nad rozwojem prawa wojskowego w dawnej Rzeczypospolitej, in: Studia i Materiały do Historii Wojskowości, 36. 1994, pp. 23–50.
Wilson, Peter H.: Early Modern German Justice, in: Maffi, David (ed.): Tra Marte e Astrea, Giustizia e giurisdizione militare nell’Europra della prima età moderna (secc. XVI–XVIII), 2012, pp. 43–85.
Winter, Martin: Desertionsprozesse in der preußischen Armee nach dem Siebenjährigen Krieg, in: Nowosadtko, Jutta / Klippel, Diethelm / Lohsträter, Kai (eds.): Militär und Recht vom 16. bis 19. Jahrhundert. Gelehrter Diskurs – Praxis – Transformationen. 2016, pp. 187–207.
Wisner, Henryk: Zygmunt III Waza. 1991.
Wołoszyn, Adam: Specyfika kar stosowanych w armii szwedzkiej na podstawie Artykułów Wojskowych Karola XI z 1683 r., in: Miscellanea Historico-Iuridica, 24/1. 2024, pp. 91–113.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Tomasz Ciesielski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 91
Liczba cytowań: 0
