Die Wege des senatorischen Aufstiegs von Adam Chmara, Leonard Świeykowski und Gedeon Jeleński in der Zeit von König Stanisław II. August. Beitrag zur Diskussion
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2022.008Schlagworte
König Stanisław II. August (1732–1798); Karrierewege; Adam Chmara; Gedeon Jeleński; Leonard Marcin ŚwieykowskiAbstract
Der Beitrag zeigt die Veränderungen in den Regeln der Beförderung zur Senatorenwürde in der Rzeczypospolita der „Stanislauszeit“ (1764–1795) und die dabei angewandten Kriterien. Er zeigt auch, wie die Eliten die Rzeczypospolita und das Konzept der Staatsbürgerschaft verstanden. Die Beispiele der Karrieren deuten, dass (trotz aller Zweifel) nur derjenige eine Karriere machen konnte, dem das Wohl des Landes und der Woiwodschaft am Herzen lag und der gleichzeitig ideologisch mit König Stanisław Augusts Programm zur Wiederherstellung des Landes übereinstimmte. Zum entscheidenden Kriterium für den Aufstieg wurden die Fähigkeiten und Talente bestimmter Personen und nicht die Klientelpolitik oder die Zugehörigkeit zu einer prominenten Familie. Das war ein Weg, eine moderne Gesellschaft aufzubauen, in der Charakter und Fähigkeiten und nicht „blaues“ Blut oder klientelistische Beziehungen über die Karriere entscheiden sollten.
Literaturhinweise
Aftanazy Roman: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, 1: Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. 1991.
Augustyniak Urszula: Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła. Mechanizm patronatu. 2001.
Butterwick Richard: Polska rewolucja a kościoł katolicki 1788–1792, 2012.
Ciara Stefan: Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku. 1990.
Czubaty Jarosław: Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815). 2005.
Dukwicz Dorota: Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772–1775). 2015.
Filipczak Witold: Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786. 2012.
Gąsiorowski Antoni (ed.): Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy. 1994.
Gąsiorowski Antoni (ed.): Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy. 1992.
Grabski Andrzej Feliks: Zarys historii historiografii polskiej. 2010.
Grześkowiak-Krwawicz Anna: Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee. 2018.
Grześkowiak-Krwawicz Anna: Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. 2006.
Jałbrzykowska Anna / Zathey Jerzy (Hg.): Inwentarz Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, 3/1. 1963.
Jusupovič Monika: Prowincjonalna elita litewska w XVIII wieku. Działalność polityczna rodziny Zabełłów w latach 1733–1795. 2014.
Kalinka Walerian: Sejm Czteroletni, 2. 1991.
Klimowicz Mieczysław: Archiwum Świejkowskich. Kilka słów o proweniencji, in: Ze Skarbca Kultury, 2/5. 1953.
Kostkiewiczowa Teresa: Refleksja o patriotyzmie w piśmiennictwie polskim XVIII wieku, in: Eadem: Z oddali i z bliska. Studia o wieku Oświecenia. 2010.
Kościałkowski Stanisław: Antoni Tyzenhauz. Podskarbi nadworny litewski, 1. 1970.
Kraushar Aleksander: Książę Repnin i Polska w pierwszym czteroleciu panowania Stanisława Augusta (1764–1768), 1. 1900.
Kupisz Dariusz / Kozdrach Mariusz: Kochanowscy w XV–XVIII wieku. 2018.
Linde Samuel Bogumił: Słownik języka polskiego, 4. 1858.
Madziar Dawid: Książę Antoni Sułkowski 1785–1836) – działalność wojskowa i polityczna. 2021.
Mączak Antoni: Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i w Europie XVI–XVIII w. 1994.
Mączak Antoni: Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej. 1986.
Michalski Jerzy: Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej, in: Michalski Jerzy: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, 1. 2007, pp. 11–26.
Michalski Jerzy: Reforma sądownictwa na sejmie konwokacyjnym 1764 roku, in: Michalski Jerzy: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, 1. 2007, pp. 27–43.
Michalski Jerzy: Rejtan i dylematy Polaków, dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru, in: Idem: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku,1. 2007, pp. 160–201.
Mościcki Henryk: Chmara Adam, in: Polski Słownik Biograficzny, 3. 1937, p. 315.
Nosow Boris Wladimirowicz: Ustanovlenie rossijskogo gospodstva v Reci Pospolitoj 1756–1768 gg. [Носов Бopis Владимирович: Установлене российского господства в Рэčи Посполитой 1756–1768 гг.]. 2004.
Ochmann-Staniszewska Stefania: Marszałkowie Trybunału Koronnego 1589–1792, in: Czasopismo Prawno-Historyczne, 2/62. 2010, pp. 294–312.
Opis Fonda Chmara 1324. (1508–1882) [Oпись Фoнда Хмара 1324. (1508–1882)].
Organiściak Wojciech: Wincentego Skrzetuskiego Prawo polityczne narodu polskiego. 2016.
Pośpiech Andrzej / Tygielski Wojciech: Społeczna rola dworu magnackiego XVII–XVIII wieku, in: Przegląd Historyczny, 2/69. 1978, pp. 215–237.
Rabowicz Edmund: Jeleński Gedeon, in: Polski Słownik Biograficzny, 11. 1964–1965, p. 140.
Rabowicz Edmund: Jeleński Rafał, in: Polski Słownik Biograficzny, 11. 1964–1965, p. 144.
Rolnik Dariusz: Adam Chmara (1720–1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum. 2022.
Rolnik Dariusz: Adam Chmara, ostatni wojewoda miński i jego relacje z Sapiehami. Klient, przyjaciel, polityk – o genezie sojuszy oraz przyjaźniach politycznych w czasach stanisławowskich uwag kilka, in: Šmigelskytė–Stukienė Ramunѐ (Hg.): XVIII amžiaus studijos, 7. 2021, pp. 157–167.
Rolnik Dariusz: Archiwum Jeleńskich z NGAB w Mińsku (XVI–XX wiek) – jego dzieje i inwentarz. 2018.
Rolnik Dariusz: Dwór Michała Antoniego Sapiehy i jego rola w edukacji obywatelskiej na przykładzie Adama Chmary ostatniego wojewody mińskiego, in: Perłakowski Adam / Wolański Filip / Rok Bogdan (Hg.): Sapientia ars Vivendi putanda est. Wokół kultury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi. 2019, pp. 115–124.
Rolnik Dariusz: Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721–1793) ostatniego wojewody podolskiego życie codzienne i publiczne oraz jego myśli o Rzeczypospolitej. 2016.
Rolnik Dariusz: Między Rzeczypospolitą a Rosją, interesem własnym i posługą obywatelską. Wybory nie tylko polityczne Kazimierza Konstantego Platera (1749–1807), in: Brenda Waldemar / Kiełbik Jerzy (Hg.): Pogranicza. Ludzie pogranicza. 2009, pp. 69–90.
Rolnik Dariusz: Tropem politycznym i ideologicznym podróży petersburskiej Adama Chmary ostatniego wojewody mińskiego (1793), in: Šmigelskytė–Stukienė Ramunѐ (Hg.): XVIII amžiaus studijos. 6. Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė. Personalijos. Idejos. Refleksijos. 2020, pp. 106–116.
Rolnik Dariusz: W cieniu Wincentego Skrzetuskiego. Państwo w myśli – niekoniecznie politycznej – Leonarda Marcina Świeykowskiego, in: Lityński Adam et al. (Hg.): Verus amicus rara avis est. Studia poświęcone pamięci Wojciecha Organiściaka. 2020, pp. 702–712.
Rolnik Dariusz: Województwo mińskie i Jeleńscy w życiu publicznym Rzeczypospolitej w latach 1764–1795 w świetle ich korespondencji. 2018.
Rostworowski Emanuel: Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja. 1966.
Smoleński Władysław: Ostatni rok Sejmu Wielkiego. 1896.
Stankevič Adam: Lietuvos vyriausiojo tribunolo veikla. XVIII amžiaus antroje pousėje. 2018.
Stasiak Arkadiusz Michał: Patriotyzm w myśli konfederatów barskich. 2005.
Stroynowski Andzrej: Sejmowa opozycja antykrólewska w czasach rządów Rady Nieustającej (Kryteria klasyfikacji), in: Folia Historica, 18. 1984, pp. 17–26.
Szczygielski Wojciech: Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku. 1994.
Tygielski Wojciech: Klientela: więzi społeczne – grupa nacisku, in: Stefaniak Zuzanna (Hg.): Władza i społeczeństwo w XVI i XVII w. Prace ofiarowane Antoniemu Mączakowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. 1989, pp. 261–282.
Wróbel Łukasz: Józef Jerzy Hylzen. Studium kariery magnackiej w XVIII wieku. 2022.
Zielińska Teresa: Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej. 1977.
Zielińska Zofia: „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790. 1991.
Downloads
The publisher's shop:
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Copyright (c) 2022 Dariusz Rolnik
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Die Autoren sind verpflichtet, alle bei der Erstellung des Beitrages beteiligten Autoren zu benennen und (falls zutreffend) die Finanzierungsquellen der Publikation bekanntzugeben, sowie den Beitrag der Forschungsinstitutionen, Verbände und anderen Einrichtungen („financial disclosure“) aufzuführen. Bei Beiträgen, die von zwei oder mehreren Autoren verfasst wurden, sind die Autoren verpflichtet, der Redaktion eine Stellungnahme über den Beitrag einzelner Autoren (einschließlich ihre Zugehörigkeit und Angabe des Autors / Autoren der Konzepte, Annahmen, Methoden etc.) zu übermitteln. Die Hauptverantwortung für den Text trägt der ihn einreichende Autor. Ferner bestätigt der korrespondierende Autor mit der Einreichung, dass alle beteiligten Autoren einer Veröffentlichung zustimmen.
Bitte beachten Sie, dass die Redakteure des Bulletins der Polish Historical Mission das Anti-Plagiat-Programm iThenticate verwenden. Seit 2016 wird jeder Artikel auf Echtheit geprüft. Die Herausgeber erklären, dass aufgedeckte Fälle von wissenschaftlichem Fehlverhalten dokumentiert werden und durch Anzeige bei den entsprechenden Einrichtungen (Arbeitgeber der Autoren, wissenschaftliche Institutionen und Verbände, etc.) der Öffentlichkeit bekanntgegeben werden. Die Erklärung ist ist auch in Form eines Word-Dokuments verfügbar: Eklärung des Autors / der Autoren.
Stats
Number of views and downloads: 580
Number of citations: 0
