Galicyjskie gminy żydowskie pod panowaniem Marii Teresy i Józefa II
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2014.004Słowa kluczowe
Pierwszy rozbiór Polski (1772), Maria Teresa (1717 – 1780), Józef II (1741 – 1790), absolutyzm oświecony, tolerancja józefińska, Galicja, Żydzi, KahałAbstrakt
W wyniku pierwszego rozbioru Polski pod panowaniem Habsburgów znalazło się 137 gmin żydowskich i około 200 000 ludności żydowskiej Rusi Czerwonej, województw bełskiego, krakowskiego, sandomierskiego oraz podolskiego. Generalnie antysemicko nastawiona administracja terezjańska napotkała na niezwykle liczną ludność żydowską, z jej szczególną rolą gospodarczą, daleko idącymi politycznymi i fi skalnymi uprawnieniami kahałów oraz z ogromnym zadłużeniem gmin żydowskich. Przy równoczesnej rosnącej presji fi skalnej i gospodarczej na ludność żydowską oraz próbami ograniczenia jej liczby poprzez różne restrykcje, w zasadzie nie naruszono autonomii kahałów. Reformy józefińskie utorowały z jednej strony drogę dla obywatelskiej emancypacji Żydów, z drugiej jednak zniosły żydowskie instytucje autonomiczne.
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen /
Archival Sources
Osterreichisches Staatsarchiv, Allgemeines Verwaltungsarchiv, Hofk anzlei, Karton 1540, Schuldenwesen der galizischen Juden, 1774 – 1781.
Osterreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv, Hofreisen, Karton 5, Italien-Spanischer Rat, Vorträge des Staatskanzlers Kaunitz.
Центральний Державний Історичний Архів України у Львові [Zentrales Staatliches Historisches Archiv der Ukraine in Lemberg], ф. 738: Acta Vicepalatinalia Leopoliensis; ф. 146: Galizisches k. k. Landesgubernium, оп. 2 (Praesidiale), оп. 85 (Judensachen).
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej. Z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, 10 (1884).
Акты еврейского Коронного Сейма или Ваада четырех областей (1621 – 1699), „Еврейская Старина“, 1 (1912), S. 70 – 84, 178 – 186, 453 – 459.
Continuatio Edictorum et Mandatorum Universalium in Regnis Galiciae et Lodomeriae, (1774 – 1776, 1780 – 1781, 1783 – 1789).
Dohm Ch. W., Ueber die bürgerliche Verbesserung der Juden, 1 (1781) und 2 (1783).
Edicta et Mandata Universalia Regnis Galiciae et Lodomeriae a Die 11. Septembr[is] 1772 Initae Possessionis Promulgata, ([1773]).
Gesammelte Kaiserlich-Königliche Verordnungen im Toleranzgeschäft e vom Jahre 1781 bis 1783, hg. v. J.T. v. Trattner, (1783).
Gesetzessammlung für die Judenschaft der K.K. Staaten in chronologischer Ordnung, hg. v. A. v. Cramer, (1792).
[Pinkas Waad] (1989) , פנקס ועד ארבע ארצות, בידי ישראל היילפרן ; מהד׳ 2., בידי ישראל ברטל Volumina legum. Przedruk zbioru praw. Prawa, konstytucye y przywileie Królestwa Polskiego, Wielkiego Xięstwa Litewskiego y wszystkich prowincyi należących na walnych seymiech koronnych od Seymu Wiślickiego roku pańskiego 1347 aż do ostatniego Seymu uchwalone, 7 (1860).
Literatura / Literatur / Literature
Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicyi i w Rzeczpospolitej Krakowskiej 1772 – 1868, ([1916]).
Bałaban M., Herz Homberg in Galizien. Historische Studie, „Jahrbuch für jüdische Geschichte und Literatur“, 1 (1916), S. 189 – 221.
Балабан М., Переход польских евреев под власть Австрии. Галицийские евреи при Марии Терезии и Иосифе II., „Еврейская Старина“, 6 (1913), S. 289 – 293.
Балабан М., Правовой строй евреев в Польше в средние и новые века, „Еврейская Старина“, 3 (1910), S. 39 – 60, 161 – 191; 4 (1911), S. 40 – 54, 180 – 196.
Bałaban M., Spis Żydów i Karaitów Ziemi Halickiej i powiatów Trembowelskiego i Kołomyjskiego w r. 1765, „Archiwum Komisyi Historycznej“, 11 (1909), S. 11 – 31.
Beer A., Die Staatsschulden und die Ordnung des Staatshaushaltes unter Maria Th eresia, 1 (1894).
Beer A., Die Finanzverwaltung Österreichs 1749 – 1816, „Mittheilungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung“, 15 (1894), S. 237 – 366.
Brawer A.J., Galizien. Wie es an Österreich kam. Eine historisch-statistische Studie über die inneren Verhältnisse des Landes im Jahre 1772, (1910).
Dubnow S., Council of Four Lands, in: Jewish Encyclopedia, 4 (1903), S. 304 – 308.
Finkel L., Memoryał Antoniego hr. Pergena, pierwszego gubernatora Galicyi, o stanie kraju, „Kwartalnik Historyczny“, 14 (1900), S. 24 – 43.
Gelber N.M., Arjeh Leib Bernstein, in: ders., Aus zwei Jahrhunderten. Beiträge zur neueren Geschichte der Juden, (1924), S. 14 – 38.
Гельбер Н.М. Областной раввинат в Галиции, 1776 – 1786, „Еврейская Старина“, 7 (1914), S. 305 – 317.
Goldberg J., Jewish Privileges in the Polish Commonwealth. Charters of Rights Granted to Jewish Communities in Poland-Lithuania in the Sixteenth to Eighteenth Centuries, (1985).
Gotzmann A., Jüdische Autonomie in der Frühen Neuzeit. Recht und Gemeinschaft im deutschen Judentum, (Hamburger Beiträge zur Geschichte der deutschen Juden 32, 2008).
Gotzmann A., Jüdisches Recht im kulturellen Prozeß. Die Wahrnehmung der Halacha im Deutschand des 19. Jahrhunderts, (Schrift enreihe wissenschaft licher Abhandlungen des Leo-Baeck-Instituts 55, 1997).
Gumplowicz L., Prawodawstwo polskie względem Żydów, (1867).
Гаркави А.Я., Исторический очерк Синода Четырех Стран, „Восход“, 2/2 (1884), S. 1 – 15; 2/I4 (1884), S. 9 – 27.
Haumann H., Geschichte der Ostjuden, (1999).
Hecht L., Ein jüdischer Aufk lärer in Böhmen. Der Pädagoge und Reformer Peter Beer (1758 – 1838), (Lebenswelten osteuropäischer Juden 11, 2008).
Hecht L., ‘Um die Judenschaft in Böhmen … der bürgerlichen Bestimmung immer näher zu bringen’. Jüdische Schulen und Schulbücher in Böhmen, in: Kommunikation und Information im 18. Jahrhundert, hg. v. J. Frimmel, (2009), S. 265 – 279.
Hecht L., Die Prager deutsch-jüdische Schulanstalt 1782 – 1848, in: Jüdische Erziehung und aufk lärerische Schulreform. Analysen zum späten 18. und frühen 19. Jahrhundert, hg. v. B.L. Behm, I. Lohmann, U. Lohmann, (2002), S. 213 – 252.
Karniel J., Die Toleranzpolitik Kaiser Josephs II., (Schrift enreihe des Instituts für Deutsche Geschichte der Universität Tel Aviv 9, 1985).
Karniel J., Zur Auswirkung der Toleranzpatente für die Juden in der Habsburgermonarchie im Josephinischen Jahrzehnt, in: Im Zeichen der Toleranz. Aufsätze zur Toleranzgesetzgebung des 18. Jahrhunderts in den Reichen Josephs II., ihren Voraussetzungen und ihren Folgen. Eine Festschrift , hg. v. P.F. Barton, (Studien und Texte zur Kirchengeschichte und Geschichte, Reihe 2, 8, 1981), S. 203 – 220.
Karniel J., Joseph von Sonnenfels. Das Welt- und Gesellschaft sbild eines Kämpfers für ein „glückliches Österreich“, „Jahrbuch des Instituts für deutsche Geschichte der Universität Tel Aviv“, 7 (1978), S. 111 – 158.
Karstens S., Lehrer, Schrift steller, Staatsreformer. Die Karriere des Joseph von Sonnenfels (1733 – 1817), (Veröff entlichungen der Kommission für Neuere Geschichte Österreichs 106, 2011).
Pazdro Z., Organizacya i praktyka żydowskich sądów podwojewodzińskich w okresie 1740 – 1772, (1903).
Rosenfeld M., Die polnische Judenfrage. Problem und Lösung, (1918).
Sadowski D., Haskala und Lebenswelt. Herz Homberg und die jüdischen deutschen Schulen in Galizien 1782 – 1806, (Schrift en des Simon-Dubnow-Instituts 12, 2010).
Schorr M., Rechtstellung und innere Verfassung der Juden in Polen. Ein geschichtlicher Rückblick, „Der Jude“, 1 – 2 (1917 – 1918), S. 51 – 58.
Schorr M., Organizacya Żydów w Polsce od najdawniejszych czasów aż do r. 1772, „Kwartalnik Historyczny“, 13 (1899), S. 482 – 520, 734 – 775.
Stöger M., Darstellung der gesetzlichen Verfassung der galizischen Judenschaft , 1–2 (1833).
Szabo F.A.J., Austrian First Impressions of Ethnic Relations in Galicia. Th e Case of Governor Anton von Pergen, in: Focussing on Galicia. Jews, Poles and Ukrainians 1772 – 1918, ed. by I. Bartal, A. Polonsky, (Polin. Studies in Polish Jewry 12, 1999), S. 49 – 60.
Wagner-Kern M., Staat und Namensänderung. Die öff entlich-rechtliche Namensänderung in Deutschland im 19. und 20. Jahrhundert, (Beiträge zur Rechtsgeschichte des 20. Jahrhunderts 35, 2002).
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1156
Liczba cytowań: 0
