Drogi awansu senatorskiego Adama Chmary, Leonarda Świeykowskiego i Gedeona Jeleńskiego w czasach stanisławowskich. Przyczynek do dyskusji
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2022.008Słowa kluczowe
król Stanisław II August (1732–1798); drogi karier; Adam Chmara; Gedeon Jeleński; Leonard Marcin ŚwieykowskiAbstrakt
Tekst ukazuje zmiany zachodzące w sposobach awansowania do godności senatorskich w Rzeczypospolitej czasów stanisławowskich (1764–1795) oraz przyjmowanych przy tym kryteriach. Prezentuje przy tym sposób myślenia elit o Rzeczypospolitej i pojęciu obywatelstwa. Wskazane przykłady karier sugerują (mimo pewnych wątpliwości), że na karierę mogły liczyć osoby, które okazywały zainteresowanie dobrem kraju i województwa, a zarazem ideologicznie popierały program naprawy Rzeczypospolitej króla Stanisława Augusta. Kryteriami awansu stawały się zdolności, talenty konkretnych osób, a nie klientelna służba bądź przynależność do znamienitej rodziny. Była to droga do budowy nowoczesnego społeczeństwa, w którym o karierze decydują charakter i zdolności, a nie „błękitna” krew lub układy klientelne.
Bibliografia
Aftanazy Roman: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, 1: Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. 1991.
Augustyniak Urszula: Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła. Mechanizm patronatu. 2001.
Butterwick Richard: Polska rewolucja a kościoł katolicki 1788–1792, 2012.
Ciara Stefan: Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku. 1990.
Czubaty Jarosław: Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815). 2005.
Dukwicz Dorota: Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772–1775). 2015.
Filipczak Witold: Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786. 2012.
Gąsiorowski Antoni (ed.): Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy. 1994.
Gąsiorowski Antoni (ed.): Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy. 1992.
Grabski Andrzej Feliks: Zarys historii historiografii polskiej. 2010.
Grześkowiak-Krwawicz Anna: Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee. 2018.
Grześkowiak-Krwawicz Anna: Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. 2006.
Jałbrzykowska Anna / Zathey Jerzy (Hg.): Inwentarz Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, 3/1. 1963.
Jusupovič Monika: Prowincjonalna elita litewska w XVIII wieku. Działalność polityczna rodziny Zabełłów w latach 1733–1795. 2014.
Kalinka Walerian: Sejm Czteroletni, 2. 1991.
Klimowicz Mieczysław: Archiwum Świejkowskich. Kilka słów o proweniencji, in: Ze Skarbca Kultury, 2/5. 1953.
Kostkiewiczowa Teresa: Refleksja o patriotyzmie w piśmiennictwie polskim XVIII wieku, in: Eadem: Z oddali i z bliska. Studia o wieku Oświecenia. 2010.
Kościałkowski Stanisław: Antoni Tyzenhauz. Podskarbi nadworny litewski, 1. 1970.
Kraushar Aleksander: Książę Repnin i Polska w pierwszym czteroleciu panowania Stanisława Augusta (1764–1768), 1. 1900.
Kupisz Dariusz / Kozdrach Mariusz: Kochanowscy w XV–XVIII wieku. 2018.
Linde Samuel Bogumił: Słownik języka polskiego, 4. 1858.
Madziar Dawid: Książę Antoni Sułkowski 1785–1836) – działalność wojskowa i polityczna. 2021.
Mączak Antoni: Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i w Europie XVI–XVIII w. 1994.
Mączak Antoni: Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej. 1986.
Michalski Jerzy: Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej, in: Michalski Jerzy: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, 1. 2007, pp. 11–26.
Michalski Jerzy: Reforma sądownictwa na sejmie konwokacyjnym 1764 roku, in: Michalski Jerzy: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, 1. 2007, pp. 27–43.
Michalski Jerzy: Rejtan i dylematy Polaków, dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru, in: Idem: Studia historyczne z XVIII i XIX wieku,1. 2007, pp. 160–201.
Mościcki Henryk: Chmara Adam, in: Polski Słownik Biograficzny, 3. 1937, p. 315.
Nosow Boris Wladimirowicz: Ustanovlenie rossijskogo gospodstva v Reci Pospolitoj 1756–1768 gg. [Носов Бopis Владимирович: Установлене российского господства в Рэčи Посполитой 1756–1768 гг.]. 2004.
Ochmann-Staniszewska Stefania: Marszałkowie Trybunału Koronnego 1589–1792, in: Czasopismo Prawno-Historyczne, 2/62. 2010, pp. 294–312.
Opis Fonda Chmara 1324. (1508–1882) [Oпись Фoнда Хмара 1324. (1508–1882)].
Organiściak Wojciech: Wincentego Skrzetuskiego Prawo polityczne narodu polskiego. 2016.
Pośpiech Andrzej / Tygielski Wojciech: Społeczna rola dworu magnackiego XVII–XVIII wieku, in: Przegląd Historyczny, 2/69. 1978, pp. 215–237.
Rabowicz Edmund: Jeleński Gedeon, in: Polski Słownik Biograficzny, 11. 1964–1965, p. 140.
Rabowicz Edmund: Jeleński Rafał, in: Polski Słownik Biograficzny, 11. 1964–1965, p. 144.
Rolnik Dariusz: Adam Chmara (1720–1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum. 2022.
Rolnik Dariusz: Adam Chmara, ostatni wojewoda miński i jego relacje z Sapiehami. Klient, przyjaciel, polityk – o genezie sojuszy oraz przyjaźniach politycznych w czasach stanisławowskich uwag kilka, in: Šmigelskytė–Stukienė Ramunѐ (Hg.): XVIII amžiaus studijos, 7. 2021, pp. 157–167.
Rolnik Dariusz: Archiwum Jeleńskich z NGAB w Mińsku (XVI–XX wiek) – jego dzieje i inwentarz. 2018.
Rolnik Dariusz: Dwór Michała Antoniego Sapiehy i jego rola w edukacji obywatelskiej na przykładzie Adama Chmary ostatniego wojewody mińskiego, in: Perłakowski Adam / Wolański Filip / Rok Bogdan (Hg.): Sapientia ars Vivendi putanda est. Wokół kultury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi. 2019, pp. 115–124.
Rolnik Dariusz: Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721–1793) ostatniego wojewody podolskiego życie codzienne i publiczne oraz jego myśli o Rzeczypospolitej. 2016.
Rolnik Dariusz: Między Rzeczypospolitą a Rosją, interesem własnym i posługą obywatelską. Wybory nie tylko polityczne Kazimierza Konstantego Platera (1749–1807), in: Brenda Waldemar / Kiełbik Jerzy (Hg.): Pogranicza. Ludzie pogranicza. 2009, pp. 69–90.
Rolnik Dariusz: Tropem politycznym i ideologicznym podróży petersburskiej Adama Chmary ostatniego wojewody mińskiego (1793), in: Šmigelskytė–Stukienė Ramunѐ (Hg.): XVIII amžiaus studijos. 6. Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė. Personalijos. Idejos. Refleksijos. 2020, pp. 106–116.
Rolnik Dariusz: W cieniu Wincentego Skrzetuskiego. Państwo w myśli – niekoniecznie politycznej – Leonarda Marcina Świeykowskiego, in: Lityński Adam et al. (Hg.): Verus amicus rara avis est. Studia poświęcone pamięci Wojciecha Organiściaka. 2020, pp. 702–712.
Rolnik Dariusz: Województwo mińskie i Jeleńscy w życiu publicznym Rzeczypospolitej w latach 1764–1795 w świetle ich korespondencji. 2018.
Rostworowski Emanuel: Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja. 1966.
Smoleński Władysław: Ostatni rok Sejmu Wielkiego. 1896.
Stankevič Adam: Lietuvos vyriausiojo tribunolo veikla. XVIII amžiaus antroje pousėje. 2018.
Stasiak Arkadiusz Michał: Patriotyzm w myśli konfederatów barskich. 2005.
Stroynowski Andzrej: Sejmowa opozycja antykrólewska w czasach rządów Rady Nieustającej (Kryteria klasyfikacji), in: Folia Historica, 18. 1984, pp. 17–26.
Szczygielski Wojciech: Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku. 1994.
Tygielski Wojciech: Klientela: więzi społeczne – grupa nacisku, in: Stefaniak Zuzanna (Hg.): Władza i społeczeństwo w XVI i XVII w. Prace ofiarowane Antoniemu Mączakowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. 1989, pp. 261–282.
Wróbel Łukasz: Józef Jerzy Hylzen. Studium kariery magnackiej w XVIII wieku. 2022.
Zielińska Teresa: Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej. 1977.
Zielińska Zofia: „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790. 1991.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Dariusz Rolnik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 576
Liczba cytowań: 0
